आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)

पुस्तक परिचय

णड्टा॥7९० 80: ८0०७साझा शिक्षा ई-पाटी0 0 पता ५४५४५५४,१5191:919%90,010५४४/५४,०।€1120291,01 |॥ आदिकवि आनुभ ॥पटकथा यादव खरेल भानु जन्मस्थल विकास समितिचुँवीरम्घा तनहुँवि.सं. २०५६

लेखक: प्रकाशक; प्रकाशन मितिः संस्करण: आवरण: प्रकाशित संख्या: सर्वाधिकार: मल्यः मृद्वक: यादव खरेल भानु जन्मस्थल विकास समितिचुँदीरम्घा, तनहुँ २०१६ भानु जयन्ती प्रथम भानु-घांसी सम्बाद(चलचित्र 'आदिकवि भानुभक्त'बाट। ११०० लेखकमा सुरक्षित रु. २००।- जगदम्बा प्रेसपाटनढोका, ललितपुर,फोन नं. ५२१३९३, ५४३०१७

प्रकाशकीय

“भानु जन्मस्थल विकास समिति' नेपाली भाषाका आदिकवि एवराष्ट्रिय विभूति भानुभक्त आचार्यको जन्मस्थल चुँदी रम्घा, तनहुँलाईसाहित्यिक तीर्थस्थलका रूपमा बिकसित गर्ने उद्देश्यले श्री ५ कोसरकारद्वारा बिकास समिति ऐन २०१३ ले दिएको अधिकार प्रयोग गरीगठन गरिएको संस्था हो । समितिद्वारा तयार पारिएको गुख्योजना प्रस्तावकोखण्ड क-४।क।मा भानुभक्तका देनलाई राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरसम्म प्रचार-प्रसार गर्न आदिकविको जीवनीमा आधारित श्रव्य-दृष्यसामग्री निर्माण गर्ने लक्ष्य निर्धारण गरिएको छ र सोही उट्टेश्यअनुरुपसमितिले बरिष्ठ चलचित्र निर्देशक यादब खरेलको निर्देशनमा एतिहासिकनेपाली कथानक चलचित्र “आदिकवि भानुभक्त” को निर्माण गरेको छ । प्रस्तुत पुस्तक त्यही चलचित्रको पटकथा हो । यसका लेखक पनियादव खरेल नै हुनुहुन्छ । यसमा भानभक्तको अक्षरारम्भदेखिदेहावसानसम्मका घटनाहरूलाई कमबद्धता दिई जीवतीलाई सिङ्गो रसग्लो रूप प्रदान गरिएको छ । अनुसन्धान समितिको सहयोगमा घटना,पात्र, तिथिमिति, स्थल आदि बिषयको निर्धारण गरी तिनलाई कथानककोढाँचामा आबद्ध गरी रचना गरिएको पो कृति भानुभक्तलाई समगमा बुरुनचाहने सामान्य पाठकदेखि लिएर अनुसन्धाताहरूका निम्ति पनि उपयोगीबन्नसक्ने देखिन्छ । यसको अर्को विशेषता हो- सचित्र प्रकाशन । यसका लेखक स्त्रयचलचित्रका निर्देशक पनि हुनुभएको हँदा उहाँले चलचित्रको छायाङ्कनकाक्रममा पटकथाको मर्मअनुखूप वास्तविक परिवेश सृजना गरी तिनैपरिवेशमा खिचिएका चित्रहरू प्रत्येक दृश्यमा दिनु भएको छ । क यसप्रकार परिवेशलाई सचित्र प्रस्तुत गरिनाले चलचित्र हेर्न नपाएका,नभ्याएका पाठकहरूका निम्ति पनि यो पुस्तक रोचक र आकर्षक बन्नसक्ने देखिन्छ । परिशिष्टअन्तर्गतका सामग्रीले चलचित्र जगतसँग सम्बन्धितअन्‌सन्धाताहरुका निम्ति पनि यो पृस्तक उपयोगी बन्न सक्ने देखिन्छ । यो पुस्तक 'भानु जन्मस्थल विकास समिति' को पहिलो प्रकाशनहो । गुरूयोजनाको खण्ड क- ३ ।ख) मा उल्लेख भए बमोजिम भानुभक्तसँगसम्बन्धित सामग्रीहरू प्रकाशन गर्दैजाने सिलसिलामा यो पुस्तक प्रकाशतगर्न लागिएको हौं । यप्तबाट भानुभक्तको जीवनगाथा सरल र रोचकढङ्गमा पाठकसम्म पुग्न सक्ने आशा समितिले लिएको छ । यो पुस्तकसंभवत: नेपाली चलचित्रका पटकथाहरुको पहिलो प्रकाशन पनि हो ।यसैले पठन-पाठनका क्षेत्रका पनि यो प्स्तक उपयोगी हुन सक्नेछ । अन्त्यमा, यो पुस्तक 'भानु जन्मस्थल विकास समिति'लाई प्रकाशनगर्ने अवसर दिनु भएकोमा लेखकलाई धेरै धेरै धन्यवाद । १५६ औं भानु जयन्ती भानु जन्मस्थल बिकास समितिचुँदी रम्घा, तनहुँ

भूमिका

यादव खरेलले आदिकवि भानुभक्तको चलचित्रमा पटकधाकोरचना र त्यसको निर्देशन गरेर राष्ट्रिय विभूतिषति अगाध सम्मान प्रस्तुतगर्नुभएको छ । खरेल आफैँ पनि एक प्रतिभाशाली कबि हनुहुन्छ रआफूले वोलेको भाषामा राष्ट्रको मर्मलाई कसरी मुखरित गर्न सकिन्छत्यसको ममंदेखि वहाँ परिचित हुनुहुन्छ । यस दृष्टिले भानुभक्तजस्ताराष्ट्रिय चरित्रको पटकथा लेखन र त्यसको निर्देशनका लागि यादवखरेल आधिकारिक व्यक्ति मानिनुहुन्छ ।

चलचित्रका क्षेत्रमा यादव खरेलले लामो अनुभव बढुल्नुभएकोछ । विद्युतीय सञ्चारका माध्यमबाट यस क्षेत्रमा प्रवेश गर्नुभएकाखरेलले नेपाली चलचित्र जगत्‌मा पनि आफ्नो सिर्जनात्मक भूमिका स्थापितगरिसक्नुभएको छ । वाणीको मिठास, मर्म छुने अभिव्यक्त र आफ्नोसाधनाप्रतिको निष्ठा नै यादव खरेललाई सफलताको शिखर चढाउनेसिँढी हुन्‌ भन्नमा सङ्कोच मान्नुपर्दैन । प्रस्तुत चलचित्र 'आदिकविभानुभक्त' मा पनि खरेलका तिनै सीप, साधन र प्रतिभा स्पष्ट प्रतिबिम्बितहुनपुगेको अनुभव हुन्छ ।

भानुभक्तलाई सम्मान गर्नु भनेको राष्ट्रलाई सम्मान गर्नु हो ।भानुभक्तले आफ्नो भाषामा राष्ट्रको मौलिकता र पहिचान मुखरितगराउँदै नेपालीलाई राष्ट्रियताको एक सूत्रमा उनेका थिए र आफू पनिराष्ट्रको ढुकढुकीसँग एकात्म हुन पुगेका थिए । नेपालबाहिरका नेपालीहरूलेसमेत नेपाली जातिलाई एकताको सूत्रमा उन्ने जातीय कविका रूपमाभानुभक्तलाई आदर गर्दछन्‌ । नेपाली भाषा समस्त नेपालीको साफा भाषाबन्नुमा भानुभक्तीय प्रतिभाको स्पर्श प्राप्त गर्नु पनि एक मुख्य कारणथियो । आफ्ना पुर्खाहरूबाट उत्तराधिकारका रूपमा पाएको नेपाली भाषालाईभानुभक्तले आफ्नो अभिव्यक्तिमा ढालेर सगरमाथाको उचाइमा पुग्याएका गा हुन्‌ । त्यतैले गर्दा 'रामायण' जस्तो महाकाव्य यस भाषामा लेखिनसक्यो । कुपडीदेखि महलसम्म पुगेर उनले बोलेको भाषाले नेपाली जातीय-जीवनलाई छुनसक्यो । यस दृष्टिले भानुभक्तको भाषा-साधना राष्ट्रनिर्माणकोएक हिस्सा हुनपुगेको छ । प्रस्तुत चलचित्र 'आदिकवि भानुभक्त' त्यहीभाषा-साधनाको अथवा उनको काव्यपाव्राको श्रृङ्खलाबद्ध गाथाका रूपमादृश्याड्गित हनआएको छ । यस चलचित्रको पटकथा लेखनमा यादव खरेलले मोतीराम भट्टलेलेखेको भानुभक्तको जीवनचरित्रलाई नै मूल आधार मान्नुभएको छ ।तापनि मोतीराम पछि विभिन्न विद्वान्‌हरूद्वारा लेखिएका र चलचित्र निर्माणटोलीद्वारा सत्यका निकट छन्‌ भनी ठहर गरिएका घटना र तिथिमितिलाईपनि बहाँले आबश्यक ठाउँमा प्रयोग, गर्नुभएको देखिन्छ । भानुभक्तकोजीवनी मरणोपरान्त लेखिएको थियो; त्यसैले कतिपय उनका जीवनकाघटना विवादास्पद रहेका पनि पाइन्छन्‌ । यादव खरेलले त्यस्ता प्रसङ्गलाईंकत्ति नबिराउने पाराले यहाँ संयोजन गर्नुभएको छ । त्यो वहाँको प्रतिभाजन्यकौशल हो । कतिपय कल्पित प्रसङ्घ पनि भानुभक्तका ठोस कार्यलाईअगाडि ल्याउन सहायक थिए । त्यसैले बालकृष्ण समको 'भक्त -भानुभक्त'नाटकबाट पनि केही त्यस्ता कल्पित दृश्यहरूलाई वहाँले यहाँ साभारउद्धत गर्नुभएको छ । घाँसी वा शशिनाथ जस्ता पात्रसँग सबद्ध घटना रत्यस्ता व्यक्त कल्पित बा अयधार्थ हुन सक्छन्‌ । त्यस्तै तिनका नाम, ठाउँर समय पनि कल्पित हुन सक्छन्‌ तर घाँस कटुवा गोठालाले भानुभक्तलाईदिएको अर्ति कल्पित हुन सक्तैन । त्यस्तै शशिनाधसंगको संवाद र वहसकल्पित हुनसक्छ तर अध्यात्मरामायण जस्तो पवित्र ग्रन्थलाई जनसामान्यकोचोलीमा उदाङ्ड पारिदिने व्यक्तिमाथि त्यसप्रकारको लाञ्छना लाग्नु तत्कालीनसन्दर्भमा अस्वाभाविक थिएन । जुन शशिनाथ-संवद्ध दृश्यमा देखिन्छ ।वास्तव्रमा कुनै पनि ऐतिहासिक पात्रका घटना र तिथिमिति सबै ठाउँमाठ्याक्कै मिलेका हुन्छन्‌ भन्न सकिन्न । हामीले आफ्नै जीवनमा पनिजीवनको धारलाई नै फर्काइदिने कतिपय त्यस्ता अपत्याशित घटना रअविस्मरणीय अनुभव सँगालेका हुन्छौं तर तिनको कार्यकारण श्रृङ्खला रतिथिमितिको सायदै हामीले पर्वाह राख्दछौं । घटना, पात्र र तिथिमितिको घ संयोजनमा विश्वसनीय तालमेल नदेखिए पनि तिनले बास्तविक सत्य बावस्तृयथार्थलाई त सङ्गत गरकै हुन्छन । कवि भानुभक्तको रचनाप्रक्रियाकासन्दर्भमा पनि विवादास्पद मानिने घाँसी, जलखाना, गजाधर सोतीकीघरबूढी आढि परसङ्गलाई यस्तै परिपेक्ष्यमा हेरिनुपर्दछ ।

पटकथाका आधारमा यो चलचित्र यथार्थको सहज वाताबरणबाटअगाडि बढेको छ । भानुभक्त केवल एउटा घाँसीकै अर्ति उपदेशबाटरातारात कवि वनेका छैनन्‌ । गाउँको एउटा सुशिक्षित पण्डित कूलकोकुमार केटोले जुन परिवेश, सङ्गत र व्यक्तित्वको विकास गर्ने अवसरपाउन सक्तछ त्यही पृष्ठभूमिमा भानुभक्तको वातावरण, शिक्षादीक्षा रव्यक्तित्वको विकास गर्दै पटकथाकार यादव खरेलले भानुभक्तमा सानैदेखिलोकपद्यतिर आकर्षण वढेको, देखेका क्नै पनि क्रालाई तत्कालै तुकबन्दीर छन्दोबद्ध गर्ने गरेको र अन्ताक्षरीमा रूचि राख्दै कविता साधनामानिरन्तर अगाडि वढ्न थालेको क्षमता देखाएर उतको कवबितायात्रालाईसहज र विश्वसनीय बनाउनुभएको छ । बिकासबादी अवधारणाका दृष्टिलेपनि उनको यो क्रमिक उत्थान स्वाभाविक छ ।

भानुभक्तलाई 'आदिकवि' को उपाधि दिएकोमा कसैलाई त्यो अपचहुन सक्तछ । वास्तविकता के हो भने भानुभक्त नेपाली कविताका खुद्राकवि थिएनन्‌ थोक कवि थिए । चैते रुरी लाग्दैमा कसैले वर्षा लाग्योभन्दैन, वर्षा लाग्नलाई त मनसुन आउनै पर्छ । भानुभक्त नेपाली कविताकापहिला मनसुन थिए । त्यसैले उनी “आदिकवि” मानिए । यस्ता विषयमामीनमेष निकाल्नुको कनै अर्थ देखित्त । अहिलेको युगमा गुणको कदर गर्ने मानिस साह्रै दुलंभ छन्‌ । यादबखरेल त्यस्तै दुर्लभ व्यक्तिमध्येमा एक पर्नुहुन्छ । वहाँले एउटा कविकोयोगदानलाई सानोतिनो वृत्तचित्रमा मात्र सीमित नराखी पूर्ण चलचित्रकारूपमा रूपान्तर गरिदिनुभएको छ र आफैँले पटकथा लेखनदेखि लिएरत्यसको निर्देशनसम्मको यावत्‌ अभिभारा काँधमा लिई चलचित्रले पूर्णआकार नपाउञ्जेलसम्म यस कार्यमा अहोरात्र जुदनुभएको छ । योवहाँको निष्ठापूर्ण कृतित्वको नमूना हो । एउटा कबिको जीवनमाआधारित यो चलचित्र यस क्षेत्रकै एउटा नमूना पनि हुनसक्छ । यही डड ३ निप्ठा र इमान्दारीले गर्दा नै वहाँले यस चलचित्रको निर्माणमा देशकाख्यातिषाप्त लेखक, साहित्यकार र कलाकारहरूबाट पूर्ण सहयोग प्राप्तगर्न सक्नुभएको छ । यस निम्ति यो क्षेत्र वहाँदेखि कृतज्ञ रहनेछ ।अहिले म वहाँको यस रचनात्मक योगदानको हार्दिक प॒शसागर्दछ र भानुभक्तलाई चिनाउने मोतीराम, सूर्यत्रिक्रम ज्ञवाली आदिकापड्क्तिमा यादव खरेललाई स्थापित गर्न चाहन्छु । ठाक्र पराजुलीआपाढ २४, २०५६नेपाली केन्द्रीय बिभाग,त्रिभुवन विश्वविद्यालय, कीर्तिपुर ।

मेरो भन्नु

राष्ट्रिय विभृति भानुभक्त आदिकवि मात्र नभएर नेपाली मूलकामानिसहरूका जातीय कवि तथा चेतनाका सम्वबाहक पनि हुन्‌ । नेपालीसाहित्यको जग बसाल्ने भानुभक्तद्वारा भाषिक र साँस्कृतिक फाँटमाराष्ट्रिय एकताको लागि अभिनीत अहम्‌ भूमिकाले गर्दा नै उनी राष्ट्रकोगौरव र विभूति वन्नप्गेका हुन्‌ । यस्ता मूर्धन्य व्यक्तित्वका बारे भानुजन्मस्थल विकास समितिको नेतृत्वमा राष्ट्रिय एकताका पक्षधर तथासाहित्यानुरागी केही व्यक्तिहरूले चलचित्र निर्माणको जमरकौ गरियो ।त्यही जमर्कोको प्रतिफल 'आदिकवि भानुभक्त: पटकथा' को जन्म भयो । आदिकवि भानुभक्तवारे वृत्तचित्र निर्माण गर्ने निर्णयबाट सुरू भएकोप्रयास कथानक चलचित्रको निर्माणमा गएर टुङ्गियो । त्यसैकारणलेसुरूको वत्तचित्रको लेखनको ढाँचामा परिवर्तन हुनु पनि स्वाभाविकथियो । भानुभक्त नेपाली सन्दर्भमा सबभन्दा जनप्रिय, सवभन्दा बढीपढिएका र सुनिएका मात्र नभएर सबभन्दा वढी विवादास्पद स्रष्टा पनिरहेछन्‌ भन्ने क्राको अनुभूति यो किताब तेख्ने क्रममा हुनगयो ।भानुभक्तको जन्म मितिदेखि लिएर उनका सृजनाहरूको कालकम, उनीसँगसम्बद्ध विविध घटनाहरूका साथै उनका कतिपय रचनाहरूमा भएकाथपघट र व्याख्याका विविधताहरूले गर्दा आदिकवि भानुभक्तबारे प्रामाणिकर आधिकारिक रूपमा केही लेख्नु भनेको अत्यन्त दृष्कर कार्य रहेछ भन्नेमैले अनुभव गरेँ । चलचित्रका लागि लेखनकार्य गर्दा भानुभक्तकासृजनाहरूलाई पछ्याउँदै उनका जीवनका प्रमुख घटनालाई कथाक्रममाउन्दै र बुन्दै जानु आवश्यक थियो । त्यति मात्र नभएर भानुभक्तलाईकेन्द्रविन्दु वनाएर त्यति बेलाको सामाजिक, भाषिक तथा साँस्कृतिकवस्तुस्थिति पनि चलचित्रमा प्रतिबिम्बित होस्‌ भन्ने आग्रह राखिएकोथियो । अफ अर्को थप कुरा, चलचित्रका माध्यमबाट आम-दर्शक समक्ष छ प्रस्तुत गरिने विषय भएको हुनाले यो सरल र आकर्षक हुनु पनिजरूरी थियो । भानुभक्तका कतिपय सृजनाहरूका स्थापित सन्दर्भ थिएनन्‌ । तरचलचित्रका लागि लेख्दा यस्ता सृजनाहरूलाई सन्दर्भ दिएर कथा-उपकथामाउन्नु अनिवार्य भएको हुनाले ठाउँठाउँमा यथार्थको नजिक हुन खोज्दैपहिलो पटक नयाँ सन्दर्भहरू दिइएका छन्‌ । तर पनि अधिकांश लेखनक्रममाभानुभक्तबारे अग्रजहरूले लेखेका कृतिहरूलाई नै आधार मानिएको छ ।विशेषतः मोतीराम भट्टको “कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र' र बालकृष्णसमको 'भक्तभानुभक्त' उल्लेखनीय छन्‌ । समजीको भक्त भानुभक्तकाकेही दृश्यहरूबाट सम्बाद समेत साभार गरिएको छ ।

चलचित्रको पटकथा लेख्दा दृश्यहरूको छायाङ्न प्रक्रिया, सम्पादनर ध्वनिका अन्तरसम्बन्धहरू स्पष्ट हने गरी प्राविधिक किसिमले लेखिएकोहुन्छ । विशेषत: प्रत्येक सटको विभाजन क्यामराको गति र त्यसकोकलाकारहरूको गतिविधिसँगको अन्तरसम्बन्ध समेतलाई स्पष्टयाउनेगरी लेखिएको हुन्छ । यसरी प्रस्तुत गर्दा सामान्य पाठकका निम्तिपट्यार लाग्दो र ज्यादै नै प्राविधिक ढाँचाको हुनजाने हुनाले 'आदिकविभानुभक्त: पटकथा' मा प्राविधिक पक्षलाई गौण राखी प्रकाशित कृतिलाईनाटकको ढाँचामा प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरिएको छ । यो कृति सचित्रप्रकाशित हुने हुनाले यसमा परिवेश, पात्र र भेषभूषाका बारेमा भनेविशेष विवरण दिइएको छैन । राष्ट्रिय बिभूति आदिकवि भानुभक्तपति श्रद्धा-सुमन समर्पणको योएउटा जमर्को मात्र हो यसमा धेरै त्रुटि हुन सक्दछन्‌, जसलाई विद्वान्‌हरूलेऔंल्याइदिन्‌ भयो भने पछिल्ला सस्करणका निम्ति परिष्कार रपरिमार्जनको बाटो खुल्न जानेछ । यो पुस्तक चलचित्रको निर्माण सँगसँगै प्रकाशित गर्ने उत्सुकतादेखाएकोमा म भान्‌ जन्मस्थल विकास समितिप्रति आभार व्यक्त गर्दछु ।भानुभक्तका बारेमा बिविध पक्षका विविध मतमतान्तरलाईआधिकारिक रूपमा निर्क्यौल गर्ने काम चलचिव निर्माण समिति र विशेषत:अन्वेषण समितिको मार्गदर्शन बिना सम्भव थिएन, जसका लागि म उक्त जज समितिहरूप्रति आभार व्यक्त गर्न चाहन्छु । साथै, पुस्तकको भूमिकालेखिदिन्‌ भएकोमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय, नेपाली केन्द्रीय विभागकाप्रमुख ठाक्रप्रसाद पराजुलीप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्दछु । यसैगरी पुस्तककोशृद्धाशुडि लगायत छपाइको सम्पूर्ण अभिभारा लिइदिनु भएकोमा डाव्रतराज आचार्यप्रति पनि आभार व्यक्त गर्दछु । त्यस्तै कम्प्युटर टाइप गर्नेगोपालप्रसाद शर्मा र आकर्षक छपाइ गरिदिने जगदम्बा प्रेस परिवारलाईपति धन्यवाद ज्ञापत गर्दछु ।

अन्त्यमा, आदिकवि भानुभक्तलाई उदघाटित गर्ने मोतीराम भट्टकोकबितामा मेरो भाबना पनि प्रतिविम्बित भएको हुँदा त्यसैलाई उद्धत गर्दैआफ्नो भनाइ यहीं दङ्ग्याउने अनुमति चाहन्छ- स्वस्ति श्रीयुत भानुभक्त कविका जीवन्‌ कया जो थिया ।भाषाका अन्रागि जन्‌हरू सबै जानुन्‌ भनी लेखिया ॥यस्‌मा उँच र नीच केही छ भन्या सज्जन्‌ सबै माफ गरुन्‌ ।इन्‌का जीवनको कथा पढि सबै आनन्द सागर्‌ परुन्‌ ॥१॥ ७ उह प्र अस्तु 0५ १० ११:१२.

विषय-सूची

प्रकाशकीय भूमिका मेरो भन्नु प्राककधन पटकथा-दृश्य १ देखि १२० सम्म परिशिप्ट-१, पात्र र कलाकार परिशिष्ट-२, दृश्यहरूको संक्षिप्त टिपोटपरिशिष्ट-३, पूर्वस्बराङ्गन गरिएका गीत / कबितापरिशिष्ट-४, रिल, दृश्य र अवधि परिशिष्ट-५, चलचित्र निर्माणसँग सम्बन्धित समितिहरूपरिशिष्ट-६, प्राविधिकहरू परिशिष्ट-७, आधार गन्थहरू ग छु २-२४२रेड२५०२६८ २७० २७२२७३

प्राक्क थन

पदांमा कवि मो खेल्दैछ तस्बिरमाथि कविताको

लेखोट नेपथ्यबाट ७ स्वस्ति श्रृभाषाकायसमा उँच, म ॥ 4 लेखियाछ न्‌ भनी लेखिया ॥धन्या सुज्जन्‌ सबै माफ गरुन्‌ । ' आत्तन्द सागर्‌ परुन्‌ ॥१॥' - मोतीराम भट्ट ० भान जन्मस्थल विकास समितिको प्रस्तृतिआदिकवि भानुभक्त

उक्त लेखोटपछि यस चलचित्रमा काम गर्ने विभिन्न कलाकाहरू,प्राविधिकहरू, नेखक-कविहरू र चलचित्र निर्माण परिवारका सम्पूर्णसदस्यहरूको नाम पर्दामा कमश: देखिदै जान्छ । यसैक्रममा नेपथ्यबाटनिम्नलिखित उद्घोषण आइरहन्छ :

० आदिकवि भानुभक्त नेपालका ती राष्ट्रिय विभूतिको कथा हो,जसले आधुनिक नेपाली साहित्यको जग बसाले । नेपाली भाषाकोसमुन्नति र सम्बृद्धिमा अह भूमिका खेल्ने भानभक्तले संस्कृत भापाकोआधिपत्य भएको त्यस समयमा नेपाली भाषाका पक्षमा आन्दोलनकोशइखनाद गरेका थिए ।वाइसे, चौवीसेलगायत अनेकौ भुरे-टाकुरे राज्यहरूमा विभाजितनेपाललाई श्री ५ बडामहाराजाधिराज पृथ्वीनारायण शाहलेचारवर्ण छत्तीस जातको एउटा सुन्दर फूलबारीका रूपमा एकीकरण “मोतीराम भट्टको भानुभक्तको जीवन चरित्रबाट पटकथा १ गरे भने आदिकवि भानुभक्तले भाषिक, साहित्यिक र साँस्कृतिकरूपमा एक सूत्रमा बाँध्ने काम गरे । भानुभक्त नेपालका मात्र नभएरसम्पूर्ण नेपालीका जातीय कवि हुन्‌ ।यो चलचित्र यिनै नेपाली विभूतिको जीवनी र यिनका सिर्जनाकोकथा हो । भानुभक्तलाई केन्द्रबिन्दु बनाएर फण्डै दुई शताब्दीअगाडिकोनेपालको सामाजिक, साँस्कृतिक, साहित्यिक र भाषिक यथार्थलाईयसमा प्रस्तृत गर्ने जमर्को गरिएको छ ।भानुभक्त विलक्षण प्रतिभायुक्त पुरुष थिए । उनले औपचारिक शिक्षाबाजे श्रीकृ्‌ष्णबाट हासिल गरे भने आमजनजीवन, लोक-साहित्य रलोक-संस्कृतिबाट धेरै उजाँ प्राप्त गरै । भानुभक्त कनै पनि समयमाकनै पनि विषयमा तत्काल कविता रच्न सक्दये । आफ्नो जीवनकालमाभानुभक्तले थुप्रै फुटकर कविताहरूबाहेक प्रश्नोत्तरी, बध्‌शिक्षा,भक्तमालालगायत रामायणको रचना र उल्था गरे र नेपाली भाषार साहित्यलाई सम्बृद्ध पारे । भानुभक्तीय-रामायणको लोकप्रियतानेपाली साहित्यिक कृतिहरूमा अतुलनीय छ ।तनहँ-रम्घामा जन्मेका भानुभक्त बाजे श्रीकृ्‌ष्णसँगै काशी गए रत्यहाँ आफ्नो अध्ययन जारी राखे । श्रीकृष्णको देहान्तपछि नेपालफर्केका भानुभक्तले घांसीलाई भेटेपछि उनकै प्रेरणाबाट रामायणकोउल्था गर्ने कामको सुरुवात भयो ।भानुभक्तका पिता धनञ्जय आचार्य पाल्पा-गौंडामा खर्दारको पदमाकार्यरत थिए । धनञ्जयको मृत्युपछि उनैले गरेको कारोबारकोसिलसिलामा भानुभक्त कुमारीचोक अडडामा थुनामा परे । रामायणकोधेरै अंश भानुभक्तले क्‌मारीचोकमै बन्दी अवस्थामा लेखेका हुन्‌ ।रामगीताको लेखनको समाप्तिसँगै राष्ट्रिय बिभूति भानुभक्तको पार्थिकशरीरको पनि अन्त्य हुन्छ तर नेपाली जाति रहञ्जेल कहिल्यैननिभ्ने भाषिक, साहित्यिक र साँस्कृतिक चेतनाको पुल्ठो बालेर...स्तुत छ- ॥ आदिकवि भानुभक्त ॥श्रेयसूचि ।क्रेडिट टाइटल) का साथसाथै उद्घोषण पनि समाप्तहुन्छ । दृश्य समाप्त

आदिकवि भानुभत्त

दृश्य १

बिसं.स्थातसमयपात्रहरू १८७६ रम्घा, शिखरकटेरीको आँगन बिहान शीकष्ण, भानभक्त, सत्यप्रिया, धर्मावती, काशीनाथबिक्रमसंवत्‌ १८७६ चुँदी रम्घा, शिखरकटैरी लेखिएको लेखोटपर्दामा दखापर्छ । मिरमिरे बिहानीमा टाढा पहाडको चुचुरो पछ्लाडिबाट पूर्यमृस्क्राउदै चिह्ाउँछ । पहाडमृनिको वेसी फाट कृहिरो ओढेरनिदाइरहेको छ । चराहरू चिरबिराइरहेका छन्‌ । पृष्ठभूमिमाशङ्खध्वति गृञ्जिरहेको छ । अलौकिक प्राकृतिक छटालाईसमेटदै क्यामरा घम्छ र श्रीकृष्ण आचार्यको शिखरकटेरीकोघर-आगन देखापर्छ । आँगनको एक छेउमा तृलसी मठसँगै मरस्वतीको मूर्ति स्थापनागरिएको छ । छेउमा घुलौटो राखिएको छ । पूर्तिको अगाडिश्रीकृष्ण, भानुभक्त, धर्मावती, तथा तत्यप्रिया बसेका छन्‌ ।काका काशीवाध पिँढीबाट हेरिरहेका छन्‌ । भानृभक्तलाई पटकया ३ श्रीकृष्ण शीकृष्ण भानुभक्त श्रीकृष्णभानुभक्त भानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्त श्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्ण श्रीकृष्ण अक्षर चिनाउने सुरसार हुदैछ । शङ्ख फुक्न छोडी भावुपट्टि फर्केर- आज श्री पञ्चमी,अक्षर आरम्भ्न गर्न्या साइतकौ दिन हौं । बुहारीलाई हेर्दै- लौ बुहारी, यता बसेर भानुलाई काखमालिउ त !

धर्माबती अगाडि सरेर भानुलाई काखमा लिन्छिन्‌ ।

क क» % - भातुको हातमा फूल दिदै- लौ, हात जोडेर माता सरस्वतीकोप्रार्थना गर्‌ । मैले जे जे भन्छु तँ पनि त्यही त्यही भन्न्यागर्‌ । हस्‌। फूल लिएर हात जोड्दै आखा चिम्लन्छन्‌ । श्री गणोशाय नमः श्री गणेशाय नमः सरस्वती मया दृष्टा सरस्वती मया दृष्टा वीणा पुस्तक धारिणी । बीणा पुस्तक घारिणी । भानुभक्त बिस्तारै आँखा उघारेर आमातिर हेरी मुस्क्राउँछनधर्मावती पनि मुस्कुराउँछिन्‌ । हस-वाहन-संगुक्ता हंस-बाहन-संगुक्ता विद्यादान करोत्‌ु मे ॥ विद्यादाने करोतु मे ॥' लौ, फूल सरस्वतीको पाउमा चढाएर ढोग्‌ । भानुभक्त त्यसै गर्छन्‌ । धुलौटो उठाउदै- यता आएर बस्‌ । भानुभक्त श्रीकृष्णको काखमा गएर बस्छन्‌ । श्रीकृष्ण हातसमातेर भानुभक्तलाई धुलौटोमा 'अ' लेखाउँछन्‌ । “सरस्वती बन्दना । रड आदिकवि भानुभक्त श्रीकृष्णभानभक्त श्रीकृष्ण पटकथा यो हो 'अ' । लौ, भन्‌ त 'अ'। अ। भानुभक्त आमालाई हेरेर मुस्कुराउँछन्‌ । आमा पनिमुस्क्राउँछिन्‌ । लौ, आजदेखि हाम्रो भानुको अक्षरारम्भ भयो । भानु हाँस्छन्‌ । लौ, धुलौटो राम्रोसँग राख्‌ है ! भानुभक्त धृलौटोलाई ढोग्छन्‌ अनि बाजेलाई ढोग्छुन्‌ । दृश्य समाप्त

दृश्य २

वि.सं. १८७६ स्थान रम्घा, शिखरक टेरीको मङ्ेरी समय साँफ पात्रहरू श्रीकृष्ण, भानुभक्त, सत्यप्रिया, धर्मावतीवर्णमालाको किताबबाट दृश्य खुल्दैजान्छ र सम्पूर्ण भान्छालाईसमेद्दछ । अँगेनोमाथिको मृलओछयातमा वसेर श्रीकृष्णभानुभक्तलाई अक्षर सिकाइरहेका छन्‌ । सत्यप्रिया अँगेनोमादृध तताइरहेकी छिन्‌ र धर्माक्ती भान्छामा भात पकाउनलागेकी छिन्‌ । श्रीकृष्ण " कपुरी 'क' भानुभक्त "“ कपुरी 'क' श्रीकृष्ण " भित्र बाटुलो 'ख' भानुभक्त " भित्र बाटुलो 'ख' शीकृष्णा " गाई गोडे 'ग' भानुभक्त " गाई गाडै 'ग' श्रीकृष्ण " घर जस्तो 'घ' ६ आदिकवि भानुभक्त भानुभक्त ”श्रीकृष्ण ”भानुभक्त "श्रीकृष्ण ”भानुभक्त " श्रीकृष्ण भानुभक्त " घर जस्तो 'घ' लौ, जम्मै सुना त, कपुरी 'क', भित्र बाटुलो 'ख', गाई गोडे 'ग', घर जस्तो 'घ'धृलौटो दिदै- लौ, अब लेखेर देखा त । धुलौटोमा क.ख.ग.घ लेखेर श्रीकृष्णलाई देखाइसकेपछि- जिबा,अब सुत्न जाउँ ? भानुले लेखेको हेर्छन्‌ । 'ग' उल्टो लेखिएको हुन्छ- पख,लेख्याको अलि मिल्या' छैन, यता बस्‌ । भानुभक्त बाजेको काखमा गएर बस्छन्‌ । श्रीकृष्ण हात समाएरभानुलाई शुद्ध 'ग' लेखाउँछन्‌ । भानुभक्त मुस्कुराउदै बज्यैलाई हेर्घन्‌ । दूध चलाउँदै गरेकीबज्यै पनि मुस्कराउँछिन्‌ । आङ्‌ बटारी हाइ गर्दै- जीबा, अब सुत्न जाउँ ? श्रीकृष्ण " लौ, जा । पाटी राम्ररी राख्‌ । पटकथा भानुभक्त धुलौटोलाई ढोग्छन्‌, बाजेलाई ढोग्छन्‌ अनि कितावर धुलौटो बोकेर परिदश्यबाट बाहिरिन्छुन्‌ । श्रीकृष्ण अँगेनोकोनजिक सरेर आगो ताप्न थाल्छन्‌ । दृश्य समाप्त

दृश्य ३

१८७६ पाल्पा गौँडा, उजिरसिंहको कचहरीदिउसो

कर्नेल उजिरसिंह थापा, खर्दार धनञ्जय आचार्य, कारिन्दा

र हुक्के पाल्पा गौंडा कचहरीको कक्षमा कर्नेल उजिरलिंह थापा ठूलोगहामाथि बसेका छन्‌ । उनले जड्डी पोशाक र कल्की लगाएकाछुन्‌ । छेउमै भोटो र कछ्लाड लगाएको हुक्के उभिएको छ ।कर्नेलका अघिल्तिर चादतोडा लगाएका खर्दार धनञ्जय रपगरी लगाएका कारिन्दा बसेका छन्‌ । कोठाको कुनामासदुसमाथि कागजका पोकाहरू मिलाएर राखिएका छन्‌ ।हृक्का गृडग्डाएको आवाजसँगै कर्तेलको कल्कीबाट दृश्यखुल्दैजान्छ र सम्पूर्ण कोठा उदाड्रिन्छ । उजिरलिंह तमाखुतानी सिध्याएपछि हुवकेको हातमा हुक्का दिन्छन्‌ र खर्दारधनञ्जयतर्फ हेर्छन्‌ । आबिकबि भान्‌भत्तक उजिरसिंहघनञ्जयउजिरसिंह धनञ्जय उजिरसिंह " कारिन्दा उजिरसिंह पटकथा क्यारे नाम ? भानभक्त । त्यसो भया भानुभक्तलाई अक्षर चिन्याउन्या काम सुरुभयोहैन त? हजुर, श्रीपञ्चमीको साइत पारेर बाले सुरु गराउनुभयाछ । अँ, जो हो साइतको कुरा गर्दा, धनञ्जय गुरुलाई पनिज्योतिषीको राम्रो दखल छ नि। कारिन्दातर्फ हेर्दै- याहा छ हात जोरदैं- हजुर, चिना त ठ्याम्मै मिलाउनु हुन्छ । - धनञ्जय हास्दै हात जोड्दछन्‌ । तिमीलाई थाहा नै छैन । ७१ सालमा जितगढीको लडाइँकोबेलामा मैले धनञ्जय गुरुलाई सोध्याँ- गुरु, साइत हेर्नोस्‌त, चुरेको आड गरी लड्दा हाम्रो जित हुन्या जोग पन्याकोछ कि छैत भनेर, धनञ्जय गुरुले पति साइत ज्राएर'हाम्रौ जित शत्रुको नास हुन्या आयो' भने ।

सवै उत्सुकतावाथ सुतिरहेका छन्‌ । धनञ्जय हांत्दै हात

जोडदछन्‌ ।नभन्दै त्यस्तै भयो ।

धननज्जय खुसीमा टाउको हल्लाउँछन्‌ ।उजिरसिंह

अनि क्र्या भो भन्या, मेजर उडको नेतृत्वमा चारकोतेकाडीबाट अङग्रेजको पल्टन ग्बारग्बारती पस्या ।

धनञ्जय र कारिन्दा सास रोकेर सुन्छन्‌ ।

हामीले पनि जो हौ, गढीको थुम्काबाट ड्याड कि डयाड्‌तोप हान्यापछि त अङ्ग्रेजका सिपाहीहरू र अफिसरहरू तखुजुक्कै । उजिरसिंहलाई साथ दिदै सबैजना विजयोल्लासमा हाँस्नथाल्दछन्‌ । मेजर उड त भाग्यो, छार्तोस ठोकेर । हांसोको क्रम फेरि दोहोरिन्छ उजिरसिंह ” अङ्ग्रेजसँग लडाइँमा जित्याकाले त्यो गढीको नाम जितगढीरह्याको हो, बुझ्यौ त ? कारिन्दा "” हात जोडदै- हजुर, बुझ्याँ । उजिरसिंह " अँ क्यारे, त्यो जितगढीलाई लडाइँले पुन्यापाको नौक्सानीकौमर्मत क्या कस्तो भयाको छ, त्यसको फेहरिस्त लिएर आउन्‌ । धनञ्जय " हस्‌, हज्र । दृश्य समाप्त १० आदिकवि भानुभक्त बि.संस्थानसमयपात्र भानुभक्तश्रीकृष्ण भानुभक्तश्रीकृष्ण पटकथा

दृश्य ४

१८७७ रम्घा, शिखरकटेरीको आँगन बिहान श्रीकृष्ण, भानुभक्त, गौठालो र उसकी जहान आँगनको मध्य भागमा श्रीकृष्ण र भानुभक्त राडीमाथि बसेकाछन्‌ । भानुको अगाडि चण्डीको किताब छ । आँगनकोपरिचिमपट्टि गोठालो दाउरा चिर्दैछ र पूर्वपट्टि उसकी जहानगुन्द्री बुनिरहेकी छे । श्रीकृष्णले भानुलाई चण्डी पढाउन लागेको दृश्य खुल्दछ ।श्रीकृष्ण सुनिरहेका छन्‌ । चण्डी मार्कण्य पुराणको एक भाग हो । यसमा डेबीकोचरित्रको वर्णन छ । यसलाई दुगाँ सप्तशती किन भन्याको ? भन्‌ त । पसमा दुर्गाको वर्णन भयाका सातसय श्लोक छन्‌, त्यसैले ।हो । टाउको हल्लाउँछन्‌ । दुर्गा कवचमा के के हुन्छ? ११ भानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्त श्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभातभक्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभातुभकत्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्त “दुर्गाकवचबाट । हो??? ररर १र क क यसमा दुर्गाको कबच, अर्गला र कीतक हुन्छन्‌ ।पहिला, सुरुका दुई श्लोकको अर्थ भन्‌ त।संसारभरमा जुन गुह्य छ, जसले सबै मानिसहरूको रक्षागर्दछ र जुन हजुरले अहिलेसम्म कसैलाई पनि भन्नुभयाकोछैन, त्यस्तो चिज मलाई भन्नु हवस्‌ भन्दा ब्रह्माले मार्कण्यक्रषिलाई यो दुर्गा कवच ब्रताउनु भयाको हो ।लौ, अब यसको संस्कृत श्लोक पढ्‌ ।हस्‌ ।नमश्चण्डिकायै ।नमश्चण्डिकायै ।ग्रद्‌ गृह्ययद्‌ ग्ट्यपरमं लोकेपरमं लोकेसर्बरक्षासर्वरक्षाकर नृ्‌णाम्‌ ।कर नणाम्‌ ।यन्न कस्ययन्न कस्यचिदाख्यातंचिदाख्यातंतन्मे ब्रृहितन्मे ब्रृहिपितामह ॥पितामह ॥"भानुभक्तमा गएर क्यामरा स्थिर हुन्छ ।दृश्य समाप्त आविकबि भानुभक्त पृदछछ

दृश्य ५

स्थान चेँदी, भगवती स्थान समय बिहान पात्र श्रीकृष्ण, भानुभक्त र भक्तजनभानुभक्तले दुर्गासप्तशतीको अध्ययन समाप्त गरिसकेकाछन्‌ । उनी अब दुर्गासप्तशती कण्ठाय्र भन्न सक्ने भइसकेकाछन्‌ । बाजे श्रीकृष्णसँग देवीको स्थानमा भानुभक्तले दुर्गासप्तशती पाठ गर्दैगरेको दृश्य देखापर्छ । अन्य भक्तहरू पनिपाठ गरिरहेका छुन्‌ । समूहस्वर " या देवी सर्व भूतेषु चिति रुपेणा संस्थिता ।नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमोनम: ॥ दृश्य समाप्तदगासप्तशवीबाटपटकथा १३

दृश्य ६

विसं. १८७७ स्थान रम्घा, शिखरकटेरीको पिँढी समय बिहान पात्र शीकृष्ण र भानुभक्तश्रीकृष्ण भानुभक्तलाई अमरकोषको अध्ययन प्रारम्भगराउंदैछन्‌ । भावृभक्तको अगाडि अमरकोषको कितावराखिएको छ । दुबैजना पिढीमा वसेका छन्‌ । श्वीकृष्णा » कविता लेख्न शब्द-ज्ञात्न हुनुपर्दछ । शब्दहरूको भण्डारबाटठीकठीक शब्दको चयन गरी उचित ठाउँमा प्रयोग गर्नजान्नुपर्दछ ।भानुभक्त एकाग्र भएर सुनिरहेका छन्‌ । ० यिनै शब्दहरूको भण्डार भयाको पुस्तक हो- अमरकोष

भानुभक्त अमरकोषपट्टि हेर्दछन्‌ ।

» जस्तै, हेर्‌ - पृथ्वीलाई बुराउन्या तेत्तीस शब्दहरू छन्‌ ।भानुभक्त "» तेत्तीस्‌ ? जिबा, मलाई त सातगोटा मात्र आउँछ ।श्रीकृष्ण ० कुन कुन आउँछ, भन्‌ त। १४ आदिकवि भानुभक्त भानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्णभानुभक्त ५ भ्‌, भमि, अचला, अनन्ता, रसा, विश्वम्भरा, स्थिरा ।५ लौ, अब अगाडि पढ्‌ ।० हस्‌ ।० घरा घरित्री घरणी क्ष्योणीर्ज्या काश्यपी क्षिति: ॥० दोहोर्‌याउँछन्‌-घरा धरित्री धरणी क्ष्योणीर्ज्या काश्यपी क्षिति: ॥": श्रीकृष्ण नातिले पढेको सुन्दै मुस्कुराउँछन्‌ । दृश्य समाप्त 'अमरकोपबाट । पटकया ११

दृश्य ७

वि.सं. ; १द७७ स्थान : रम्घा, शिखरकटेरीको मम्ेरी ।समय ; साफ पात्र : भानुभक्त र धर्मावती धमाविती अँगेवोमा मकै भुटिरहेकी छिन्‌ । भानुभक्तअँगेनोमाथिको मूलओल्यानमा ओहोरदोहोर गर्दै अमरकोषघोकिरहेका छन्‌ ।भानुभक्त ०» सबंसहा वसुमती वसुधोर्वी वसुन्धरा ।गोत्रा क्‌ः पृथिवी पृथ्वी क्ष्मावनिर्मेदिनी मही ॥"“: धर्मागती छोरालाई हेर्दै बड्ग पर्छिन्‌ । दृश्य समाप्त “अमरकोषबाट १६ आदिकवि भानुभक्त दृश्य क “सरस्वती बन्दना पटकथा

दृश्य ८

१८७७

रम्घा, प्‌जा, चौकी

बिहान भानुभक्त र देवी सरस्वती देबी सरस्वतीको मुर्ति अगाडि राखेर भानृभक्त प्रार्थतागरिरहेका छन्‌ । या कृन्देन्दु-तृषारहार-धवला या शभ्वस्त्रावता । या वीणावरदण्डमण्डितकरा या श्वेतपद्यासना ॥ या ब्रट्माच्यतशङ्डरप्रभृतिभिर्दैवै: सदा वन्दिता । सा मां पात्‌ सरस्वती भगवती तिःशेष जाड्यापहा ॥'सरस्वती-वन्दवाको अन्त्यमा भातृभत्त टाउको उठाएर अगाडिहेछ्खन्‌ । वीणा हातमा लिएकी, सेतो वच्त्र लगाएकी, कमलमाविराजमान देवी सरस्वती प्रत्यक्ष देखापर्दछित्‌ । भावृभक्तझुकेर नमस्कार गर्छन्‌ । देवी सरस्वती हात उठाएर भानुभक्तलाईआशीवबाँद दिन्छिन्‌ । देबी सरस्वतीका करकमलबाट किरणप्रबाहित हँदै भानुभक्त सम्म आइपृग्दछ । दृश्य समाप्त १७ बि.सं.स्थातसमयपात्र उजिरसिंहकेशव उजिरसिंह केशवउजिरसिंहधनञ्जय १०

दृश्य ९

,

पैद्धजदद

पाल्पा गौंडा, उजिरसिंहको कचहरी

$ दिउसो

क.उजिरसिंह, धनञ्जय, केशव गुरुङ र कारिन्दाहरू

उजिरसिहको कचहरीमा धनञ्जय, केशव गुरुङ र दुईजना

कारिन्दा वृत्ताकारमा बसेका छन्‌ । मध्यभागमा अरलो गद्दामाउनजिरसिह बसेका छन्‌ । छलफलको कम चलिरहेको छ ।काँगडाको लडाइँको बेला केशव गुरुङले बनायाको नक्सालेठूलो काम दियो ।

हात जोड्दै- हजुर ।

अब तिमीले फेरि बाटो-घाटो, भीर, जड्ल, गौंडा सबैखुल्न्या गरेर पाल्पा गौंडा मातहत जतिको नक्सा तयारगर्नुपन्यो । मर्जी भयापछि म दुरुस्त निकालिहाल्छु नि । लडाइँमा भत्क्याका किल्लाहरूको पनि मर्मत भै सक्यो ।हात जोड्दै- ख्वामितले तर्जुमा गर्नुभयाको जङ्गी तथा निजामतीकर्मचारीहरूको तालिम दिन्या बन्दोबस्ती पुस्तकको पनिसाफी गरेर सिध्याउन आँट्याको छु । आदिकवि भानुभक्त उजिरसिंह उजिरसिंह केशव पटकथा ठीक गन्यौ । दुवै कारिन्दा धनञ्जयलाई हेर्छन्‌ । सबैलाई सम्बोधन गर्दै- अब हामीले सड्डठन गर्नुपर्छ । मेराक्रा राम्ररी सन । बडामहाराजा पृथ्वीनारायण शाहलेत्यत्रा दुख्खले आर्ज्याको चारवर्ण छत्तीस जातको फूलबारीहो । फिरड्डीहरूलाई पस्न दिनुहुँदैन । कारिन्बाहरू सहमतिमा टाउको हल्लाउँछन्‌ । केशव गुरुङ ! लौ, तिमीले नक्साको काम सुरू गरिहाल ।यसले लडाइँमा ठूलो काम दिन्याछ । हात जोड्दै- प्रभु, म काममा लागिहाल्ब्याछु । दृश्य समाप्त १९

दृश्य १०

वि.सं. : पैदजदस्थान : चुँदी बेसी, चउरसमय : दिउसोपात्र : भानुभक्त, चिबे, हरि, भीमे र बिर्खेपर्दामा चुवीरम्घा बेसी १५७८ भन्ने लेखोट देखिन्छ । जङ्गलकोछेउको चउरमा गाई-गोरू चरिरहेका छन्‌ । भानुभक्त, हरि रभीमे एक छेउमा बसेर करा गर्दैछन्‌ । चिवे र बिर्खे दौडदै भानु,हरि र भीमे भएका ठाउँमा आएर बस्छन्‌ ।भानुभक्त ०» ए चिबे ? तेरो गाईको नाउ क्यारे ?चिबे ५ कालो गाईको नाम काली ।- सबै गोठाला हाँस्छन्‌ ।हरि ५ गाई नै गाईको नाम हालेर कसले सिलोक हाल्न सक्छ ?- सबै गोठाला मुखामुख गर्छन्‌ ।चिब्रै ० कसैले पनि सक्दैन | गाई नै गाईको पनि सिलोक हुन्छ कहीँ ?भातभत्त ” क्यान हुँदैन ? म सक्छु । मैले सक्याँ भन्या क्या दिन्या ?चिब्रे ० लौ बाज्ञी ठोकौं । तैले सकिस्‌ भन्या म गाईकै जसरी हिंडेर२० आदिकवि भानुमत्त हरि भानुभक्त ह्रि भानुभक्त हरि “लोक पच्च पटकथा गाईकै जसरी कराउन्याछु । सकिनस्‌ भन्या तैँले पनि त्यसैगर्नुपर्न्याछ । हुन्छ । लौ, बाजी भो । आनुभक्त वरिपरि चरिरहेका गाईहरूतिर हेर्छन्‌ । गोठालाहरूउत्युकतापूर्वक आपसमा हेराहेर गर्छन्‌ । भानुभक्त भाकाफिराएर सिलोक भन्दछन्‌ काली कैली कलाँखु गोठ्‌ भँगेरी आर्सी त काली पुँडी ।

चिबे ट्वाल्ल पर्छ ।

दर्माली रचनी तिलौरी बेलौरी रुप्सी रुपाङ्गी चिब्‌ ॥"गोठालाहरू रमाइलो मान्दै हाँस्छन्‌ ।उफ्रदै - भानुभक्तले जित्यो, जित्यो ।

चिने बाल्ल परेर हेर्छ ।

लौ अब गाईको जसरी हिड्त्या र कराउन्दा काम गर्‌ ।चिबे, लौ गाई करा । - चिबे उठेर अलि पर जान्छ र गाईको जतरी घाँस चर्दै गाईको जसरी कराउँछ । गोठालाहरू हाँस्छन्‌ । चरिरहेकोगराई आवाज सुनेर अगाडि बढ्छ । दृश्य समाप्त

स्थानसमयपात्र चिबे वासुदेवभानुभक्तवासुदेव २२

दृश्य ११

१८७८ रम्घा, गाउँको बाटो दिउसो भानुभक्त, चिबे, वासुदेव र बट्वाहरू टाढाबाट घोडा चढ्दै आइरहेका बासुदेवबाट दृश्य प्रारस्भहुन्छ । अर्को दिशाबाट भानुभक्त र चिबे आइरहेका छन्‌ ।दुवैथरीको जस्काभेट हुन्छ । वासुदेव ठूलोबा, प्रणाम । बासुदेव टाउको हल्लाएर अभिवादन स्वीकार गर्छन्‌ ।खुट्टामा ढोगेँ भन्या घोडामा हुनुहन्छ । कहाँ जानलाग्या ? तल्लो रम्घामा श्वाध्दको निम्तो भन्न जानलाग्या । ए, घोडालाई एडी लगाउँछन्‌ । घोडा अगाडि बढ्छ । भातृ र चिबेपनि हिड्छन्‌ । खर्पेठ्याक्‌ भिरेका दुईजना बटुवा मास्तिर आदिकवि भातुभत्त चिब्रे भानभक्त चिबे चिबे पटकथा क लाग्छन्‌ । भानु र चिबे तलतिर ओर्लन्छन्‌ ।हिंड्बा हिड्दै - ए भानु, ल बासुदेव ठूलोबा र घोडाकोसिलोक हाल्‌ त। - भानुभक्त एकछिन बिचार गर्छन्‌ र बासुदेव ठूलोबा गएको दिशातर्फ हेर्छन्‌ । घोड्डा हिडिरहेको हुन्छ ।

भाका फिराएर -

हरे मुरारे बसुदेबका छोरा म जान्छु दरबार्‌ कितिदैउ त घोडा । घोडाको मोल तिन सय साठी घोडा चढ्तुभन्दा पैदल्‌ हिड्त्‌ जाती ॥" गीतको अन्त्यमा घोडा उकालो चढ्न सक्तैन र बासुदेवठूलोबा घोडाबाट खत्छन्‌ । हिंड्दै भाका फिराउँछ- 'घोडा चढ्नु भन्दा पैदल हिड्नुजाति ' ल हिँड पैदल । - दुबैजना अँगालो मार्दै अगाडि बढ्छन्‌ । तँ पनि वित्पातको गीताङ्के भइस्‌ । जेको पनि सिलोकहालिहाल्छस्‌ । बुरिस्‌ भानु, सिलौकमा त यो गाउँमा तँलाईकसैले पनि जित्न सक्दैन । दुवैजना हाँस्दै परिद्श्यबाट बाहिरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त २२३

दृश्य १२

वि.सं. स्थानसमय पात्र चिबे १भानुभक्त »चिबे ७ रड पद्ज्दचुँदी ब्रेसी, चउर भानुभक्त, चिबै, हरि, भीमै र बिर्खे । भानुभक्त, चिबे, हरि, मीमे र बिर्खे चउरको मध्यभागमाहातमा लड्ठी लिएर उभिएका छन्‌ । यत्रतत्र गाई-बस्तुचरिरहेका छन्‌ । बीच-बीचमा गाइं-बस्तुको रालो र घण्टीकोमधुर आवाज आइरहन्छ । पृष्ठभूमिको हरियो जङ्गलबाटचराहरू चिरबिराइरहेको सुनिन्छ । चिबेको अनुहारबाट दृश्यखुल्दै जान्छ र पृष्ठभूमिको नङ्गलका साथै चउरका गाईयस्तृ र गोठालाहरू देखापर्दछन्‌ । रोपपूर्ण मृद्वामा- अस्ति त भानुले रेल गरेर मलाई गाईकराउन लगायो । प्रतिबाद गर्दै- मैते क्या रेल गच्याँ ? पन्द्रगोटा गाईको नाम हालेर सिलोक त भन्यो तर यसलेआफूले रच्याको होइन र'छनित। आदिकवि भानुभक्त भानुभक्त हरिचिबे भानुभक्त चिबे बिर्खे हरि चिबे भानभक्त भान्‌क्षक्त पटकथा क आफैंले रच्याको सिलौक भन्नुपर्छ भनेर बाजी थाप्या हो र ? कसरी सेल गत्या भन्न पाइन्छ ? हात्त नचाउँदै - केल गर्‌या भन्न पाइन्न । लौ, त्यो त भैगो । तँ सक्छस भन्या आफैले रच्याको सिलोक हाल्न त । केको सिलोक हात्न्या ? चिबे सोच्दै हातले कञ्चट, कपाल, कान छाम्दै जान्छ । हरि उत्सुकतापूर्वक हेरिरहन्छ । कपाल, कान, कञ्चट पस्तो 'क' बाट उठन्या शरीरका अड्को सिलोक हाल्न सक्छन्‌ भन्या ? हरि, चिबे र भानुभक्त दुवैलाई पालैपालो हेर्छ । हेरुँ, 'क' बाट उठ्न्या कतिगौटा भन्न सक्छस्‌ । भावृभक्त सोचमग्न हन्छन्‌ । भानुले सक्यो भन्या चिबेले फेरि गाई कराउन पर्छ नि। गाइ त अस्ति कराइहाल्यो नि, अब त स्याल कराउनुपर्छ । चिबे विचार गर्छ । भानुले दशगोटा 'क' बाट उठन्या शरीरको भागको सिलोक हाल्यौ भन्या चिबेले स्याल कराउनुपर्छ । दश त हैन, पन्द्रगोटा भन्न सक्यो भन्या चैं म स्याल कराउन्याछु । लौ, बाजी भयो । देब्रे मुढीमाथि दाहिने हातले हान्दै बाजी थापेको भाउ लाउँछ । भानुभक्त गुनगुवाउन थाल्छन्‌ । चिबे उत्सृकतापूर्वक हेर्छ । भाका फिराएर गाउँछन्‌ केश्‌ कञ्चेट्‌ कृहन्‌ कपाल र कलिजो काखी करड्‌ कत्सिरी । आनुभक्तबाहेक अरु तीनजना चउरमा बस्छन्‌ । कान्यागुजि र कर्कुचा काटि र कान्‌ चिबे कान, कुर्कुचा र कम्मर छाम्दै जिब्रो काड्छ ।कम्मर्‌ र कापा पनी ॥ २५ हरि “बिर्खेचिबे हरि भानुभक्त हरि औँला भाच्दै गन्नथाल्छ ।कान्छी औंली र काँध कम्‌ पनि भया कण्डो र कोखोसमेत्‌ । - बिर्खे मुस्कुराउँछ । कपारो, जियमा 'क' देखि उठन्या बिस्‌ थोक यिनै हुन्‌ बुफ ॥"कराउदै उठ्छन्‌ - यो चिबेले फेरि हान्यो । पन्द्रगोटा भन्या त बीसगोटा पो पुन्यायो । अब म योसँगसिलोकमा बाजी याप्दिन ।

भानुभक्त मुस्कुराउँछन्‌ ।

चिबे, लौ स्याल करा ।

चिबे अनकनाउँछ ।

बाजी हारेपछि त कराउनै पत्यो नि।

चिबे स्याल कराउँछ- हृइड्य.... हुडइय।: क्यामरा चिबेको वाजिक नजिक हुँदैजान्छ र चिबेको अनुहार

मा गएर स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कविता र्‌ आदिकवि भानुभक्त

दृश्य १३

दृश्य १३ वि.सं. ; पृद्छद स्थान : रम्घा, शिखरकटैरीको मेरीसमय : बेलुकी पात्र : श्रीकृष्ण र भानुभक्त भानुभक्तको हातमा रहेको अमरकोपको किताबबाट दृश्यखुल्दैजान्छ । अँगैनामाधिको मूलजोछ्यानमा श्रीकृष्ण र भानुभक्तदेखापर्छन्‌ । छेउमा डिविया बलिरहेको छ । भानभक्त ” जिब्रा, अमरकौष त पढेर सिध्यायाँ, अब क्या पढ्याउन्या यै हो? श्रीकृष्ण " तैंले अब लघुसिध्दान्तकौमुदी पढ्नुपर्छ । भानुभक्त » स्वीकृतिमा टाउको हल्लाउंदै- हस्‌ । श्रीकृष्ण कौमुदी भन्याको व्याकरण हो | व्याकरणको ज्ञान नभईकन भाषा शृद्धसँग बोल्न र लेख्न जानिदैन । भानुभक्त एकाग्र भएर सुनिरहेका छन्‌ । साहित्य-साधनाको लागि त व्याकरणा जान्न्‌ अनिवार्य छ, अमर कोषको ज्ञानले मात्र पुग्दैन । भातुभक्त " ए, पटकथा २७ श्रीकृष्ण ० लघुसिध्दान्तकौमृदीको मडलाचरणबाट पढाइ आरम्भ गर्‌ ।- कौमुदीको किताब भानुभक्तलाई दिन्छन्‌ । भानुभक्त किताबलाईढोग्छन्‌ र पल्टाएर हेर्छन्‌ ।श्रीकृष्ण ० मड्लाचरण पढेर सुना त ।भानुभक्त « हात जोडेर सस्वर पढ्दछन्‌-नत्वा सरस्वती देवी शृद्दा गृण्यां करोम्यहम्‌ ।पाणिनीय प्रवेशाय लघुसिध्दान्तकौमुदीम्‌ ॥“ दृश्य समाप्त ७ ७ द्‌द आदिकवि भानुभक्त स्थानसमयपात्रहरू पटकथा

दृश्य १४

१८७८ चुँबीबेसी, बिबाह घर

दिउसो

भानुभक्त, चिबे, बेहला-बेहली, जन्तीहरू, घरबेटीहरू, सिलोकेहरू, पण्डितहरू, दमाईहरू, डोतेहरू, गाउँलेहरू र मागल्तीहरू गाउँमा विवाहको रमरुम छ । नौमती बाजा घन्किरहेकोछ। खरले छाएका घरहरूका बीच-बीचमा तीन अलग अलग आँगनछन्‌ । ठूलो घरको आंगनको मध्यभागमा जरिगया सिंगारिएको छ ।जरिगयाको बीचमा होमको आगो बलिरहेको छु । पण्डितहरू विवाहकामन्त्र पढ्दै हवन गरिहरेका छन्‌ । बेहुला-बेहली जरिगयाको पूर्वपटिबसेका छन्‌ । भानुभक्त र चिबे पण्डितहरूको पछाडि उभिएर विवाहहेरिरहेका छन्‌ । घरको कौसीमा बसेका अत्वाहरू खुसीले हासिरहेकाछन्‌ । पिँढीमा किरफूलसहित गहनाले फकिफुकाउ भएर बसेकासहिलाहरूको समुह मादल लिएर मागल गाउन कस्सिएका घन्‌। लाबाहोम्ने काम सकिएपछि बेहलीलाई अघि लगाएर बेहुला लगतगछो समाउै जरिगया घुम्नथाल्छ । मागल्नीहरू मादल ठोक्दै समूहस्वरमा गाउछन्‌ । २९ मागल्तीहरू " अघि लागिन्‌ भमरी पछि लाग्यौ भमरो । "मागल ३० क भमरीले घुमाई-फिराईं ल्याइन्‌ आफ्नै देश ॥ पण्डितहरू मन्त्र पढिरहेका छन्‌ । मागल गायन चलिरहेको छ। अघि लागिन्‌ भमरी पछि लाग्यौ भमरौ । भमरीले घुमाई-फिराई ल्याइन्‌ आफ्नै देश ॥ बेहुला-बेहुली जरिगया घुम्बैधन्‌ । मागल्नीहरू गाइरहेका छन्‌ । अघि लागिन्‌ भमरी पछि लाग्यो भमरो । भमरीले घुमाई-फिराईं ल्याइन्‌ आफ्नै देश ॥' मागल गायनको अन्त्यमा चिबे भानुभक्तलाई 'जाउँ' भन्नेइसारा गर्छ र दुबैजना जरिगयाको छेउबाट अर्को आँगनतर्फलाग्छन्‌ । जरिगयामा बिवाहको काम चलिरहन्छ । दोख्नो आँगनमा जन्ती र घरबेटीतर्फका तिलोकेहरू सम्मृख भएरउभिएका छन्‌ । उनीहरूका बीच अन्ताक्षरीको प्रतिस्पर्धा चलि-रहेको छ । महिलाहरू पिढीमा वेर सिलोक सृतिरहेका छन्‌ ।पृष्ठभूमिमा नौमती बाजाको मधुर आवाज आइरहेको छ । आदिकवि भानुभक्त सिलोके बेहुलीपट्टिका दुईजना तिलोके भाका फिराएर गाउँछन्‌ ।बाउँ काँध उपर्‌ बिसाइ चिउँडो बाँके गरी भूतयन्‌ ।घरबेटी सिलोके सृनिरहेका छन्‌ । पैह्वी मोर मुकुट रतन्‌ मणि जडित्‌ कुण्डल्‌ श्रबण्‌पर्‌ धरी ॥भानुभक्त र चिबे पति सृनिरहेका छन्‌ । कोमल्‌ अङ्गुलि चालि-चालि मुरली राखी अधर्‌मा भली ।बाजी कृष्ण जहाँ बिडी सँगिनी हो ज्यन्‌ कसोरी अब ॥'सिलोक सकिएपछि घरबेटीपड्टिका सिलोके मुखामुख गर्छन्‌ ।ब्ब' मा बस्यो, लौ 'ब बाट उठाङ ।

घरबेटी सिलोके टाउको निहराउँछन्‌ । अन्ताक्षरीको सिलोक

सिलोके-१० भानुभक्तसिलोके-१ भानुभक्तकाका भानुभक्तसिलोके-१ भानुभक्त 'अ' बाट फर्काउन सक्दैनन्‌ । पिलोके र जन्तीहरू हाँत्न थाल्छन्‌ । चिबे भानुभक्तलाई उग्त्याउँछ । लौ, बेहुलीपट्टिकाले सक्यानन्‌ । हान्या । सबै गललल्ल हाँस्छन्‌ । चिबे भावृभक्तलाई कोट्याउँछ । घरबेटी सिलोकेसँग- म भनूँ काका ? 'आच्छिउँ खायाँ, बाच्छिउँ खायाँ झुस्या बारुलो, ठूला-ठूलाले त सक्यानन्‌, अब यी नानीले क्या सक्लान्‌ ? सवै हाँस्छन्‌ ।

म भनूँ काका ?

सक्छस्‌ ? लौ भन्‌ । जन्तीपट्टिका सिलोकेलाई- आखिरी पंक्ति भन्नुस्‌ ता फेरि ।बाजी कृष्ण जहाँ बिी सँगिनी हो ज्यन्‌ कसोरी अब ॥अभिमान गर्दै- 'ब' मा बस्यो; लौ उठाङ नानी, सक्छौ भनेब्र बाट।

अन्ताक्षरीको सिलोकलाई 'ब' बाटै जबाफ फर्काउँदै सस्बर

गाउँछन्‌-बाजा ताल मृदङ्ग शडख मुरली भेरी अनी बाँसुरी ।कर्नाल डम्फु र ञ्यालि बेस मजिरा सीतार्‌ बिना खैजडी ॥ "विद्यारण्यकेशरीको कबिता पटकया एक्‌ तारा र सितार ढोलकसमेत्‌ रागी त्रागी जति ।उद्यापन्‌ हरिको नुवारन हुँदा बाजा बजे नौमती ॥'जन्तीपड्टिका सिलोके मृन्टो निहुराउँछन्‌ । चिबे ०» भाका फिराउंछ- बाजा बजे नौमती ...साथै फूर्ति गर्छौं' भन्ने भावसहित छ्वाती तन्काएर बेहुलीपट्टिकाजन्तीलाई हकार्छ ।नौमती बाजा घन्किन्छ । अर्को आँगनमा इमाइहरूले बजाइरहेकोजोर नरलिड्ठाबाट दृश्य ओलदै जान्छ र आँगनमा नौमती बाजाकोघन्काइ र दमाई-वाचको छमछम हेर्दै बसेका युवतीहरूको समूहलाईउद्घाटित गर्छ । दमाई नाचको फन्को चर्कदै जान्छ । दृश्य समाप्त “बसन्त शर्माको कविता ३२ आदिकनि भानुभक्त

दृश्य १५

बि.सं. : पदछ स्थान : रम्घा, शिखरकटेरीको आँगनसमय ; बिहानपात्र : भानुभक्त र धर्मावती भानुभक्त आँगनमा बसेर लेखिरहेका छन्‌ ।

धर्माचती एक हातमा फूल टिप्ने तामाको छाप्री र अर्कोहातमा पूजा सामानसहितको थाली लिएर घरभिचबाटनिस्कन्छिन्‌ । भ्यामरा धर्मावतीलाई पछ्खयाउँदै जान्छ । धमावितीआँगनमा ओर्लेर भानुभक्तलाइ छाप्री दिदै अन्छिन्‌-

धर्मावती ० आज गणेशचौधी हो । बारीबाट गणोशलाई चढाउन्या फूलटिपेर त्या त भानु ।भानुभक्त » हस्‌ । - छाप्री लिएर बाहिरिन्छन्‌ । धर्मावती तुलपीमठमा गएर पृजा-सामानको थाली राख्छिन्‌ । दृश्य समाप्त पटकया डेड

दृश्य १६

विसं : १ैदछद८ स्थान ; रम्घा, शिखरकटेरीको फूलबारीसमय : बिहान पात्र ३ भान्‌भक्त भानुभक्त गुनगुनाउदै सयपत्री टिपिरहेका छन्‌ । फूल टिप्दैछाप्रीमा हाल्दै भानुभक्त गुनगुनाउँन थाल्दछन्‌- हं...हाँ... हा... दृश्य समाप्त ड्ड आदिकवि भानुभक्त

दृश्य १७

बि.सं ; पैदछद स्थान : रम्घा, शिखरकटेरीको आँगन समय : बिहान पात्र : भानुभक्त र धर्मावतीधर्मावती तुलसीमठको अगाडि फूलको प्रतीक्षामा उभिएकीछिन्‌ ।भानुभक्त फूल लिएर आउँछुन्‌ र फूलको छाप्री आमालाईदिदै सोध्छन्‌- भानुभक्त » आमा, गणेशचौथीको दिनमा गणोशलाई कतिगौटा फूलचढाउन्‌ पर्छ, याहा छ? धमांबती “ फुल चढाउंदै- जतिगौटा मन लाग्यो उतिगोटा ।फेरि फूल चढाउन धाल्छिन्‌ । भानुभक्त ” एक्काईस्‌गौटा ब्रुरुनु भौ, एक्काईस्‌गौटा । कुन कुन फूल,थाहा छ? घर्मावती » फुक्दै- जा, आफ्नो काम गर्‌ ।भानुभक्त आफ्नै स्थानमा फर्कन्छन्‌ र लेख्न थाल्छन्‌ । पटकथा ३५ धर्मावती पूजा सकेर फर्किन्छिन्‌ । म्यामरा धर्मावतीलाईप्च्छुयाउँछ । भानुभक्त « लेख्न छाडेर आफूनो नजिक आइपुगेकी आमालाई भन्छन्‌-आमा, मैले एउटा कविता लेख्याँ । सुन्नुहुन्छ ? धर्मावती » मैले सुनेर क्या बुझ्छु र ? बेसीमा गएर जिबालाई सुना न ।घरभित्र पर्छिन्‌ । दृश्य समाप्त ३६ आदिकवि भानुभक्त

दृश्य १८

विसं.स्थानसमयपात्र शीकृष्ण भानुभक्तश्रीकृष्ण

दृश्य १८

१८७८: चुँदीबेसी, पुरानोडिहीको घरको कोठा: बिहानश्रीकृष्ण र भानुभक्त: श्रीकृष्ण पटुका कस्दै पंप्कृतको एउटा श्लोक पाठ गर्दैछन्‌-५ ततो जगन्मङ्घल मड्डलात्मनाविहाय रामायण की्तिमुत्तमाम्‌ ।आखीरुयालबाट घरबाहिर भानुभक्त देखिन्छन्‌ । उनी हातमालिएको कागजलाई दड्ड परेर हेर्छन्‌ । कोठाभित्र श्रीकृष्णकोपाठ गर्ने कम जारी छ ।० चचार पूर्वाचरितं रघुत्तमोराजषिं वर्यैरभिसेवित यथा ॥भानभक्त निबाको अगाडि हातमा लेखोट लिएर उभिन्छन्‌ ।श्रीकृष्ण आँखामा प्रश्नवाचक चिन्ह लिएर भावुलाई हेर्दछन्‌ ।० जिबा, मैले एउटा कविता कथ्याको छु, सताउँ ?५» आशचयं मान्दै- तैँले कविता रच्याको ? पटकथा ३७ भानुभक्त हास्छुन्‌ । श्री कृष्ण ” के विषयमा कथिस्‌ ? भानुभक्त » गणेश चौयीमा गणेशलाई चढाउन्या एक्काईसथरी फूलकाबारेमा कथ्याको छु। श्रीकृष्ण "» लौ, सुना त। भानुभक्त » सस्वर कविता सुवाउँछन्‌-मास्‌ भृङ्गी बेल द्बो बयर र धतुरो तूलसीका अपाङ्झ ।बी्हीका पात्‌ समीका करबिर असड आँक गुम्पातिका पात्‌ ॥श्रीकृष्ण खुसी र आश्चर्य मिश्रित भावतहित सुनिरहन्छन्‌ ।

विष्णुकान्ता र दारिम्‌ सुर तरु र्‌ कुरो सिन्दुन्याका जयन्ती ।

फूलका गीदिरिका पात्‌ लिन्‌ बट्लि गणेश्‌ चौथिका दीनमा साथ्‌ ॥" श्रीकृष्ण ० प्रसन्न हुँदै भानुको हातबाट लेख्रोट लिएर- शुभ दिनमा शुभकराको साइत गरिस्‌ । तैँले लेख्न नछोड्न्‌ भान्‌ । तैंले ठूलोनाम गर्न्याछस्‌ ।भावबिभोर भएर भानुलाई छातीमा टास्छन्‌ । “भानुभक्तको फुटकर कबिता । ड्द आदिकवि भातभत्त विसंस्थानसमयपात्र घर्मावती पटकया

दृश्य १९

१८७८

रम्घा, शिखरकटेरीको पिंढी र्‌ आँगन: बिहान

घर्मावती र्‌ भानुभक्त घरको मूल ढोकाबाट हातमा सानो पोको लिएर निस्कदैगरेकी धर्मावतीबाट दृश्य सुरु हन्छ । मानुभक्त पिंढीमा वसेरलेखिरहेका छन्‌ । छोरा बजिकै गएर हातको पाको र चिना दिदै- यो तेरोचिना, तेर्सेपानी पण्डित बाजेलाई लगेर देखा र तेरो व्रतबन्धकोसाइत निकालिदिनुस्‌ भन्‌ । यसमा चामल, दुबो, सुपारी रभैटी पनि छ । यो पनि बिन्‌। ३९ भानुभक्त ० आमाले दिएको चिता र पोको लिदै- हस्‌ ।जान्छन्‌ ।धर्मावती » जाँदै गरेको मागुलाई लक्ष गरेर- ब्रतबन्ध गर्न्या बेलाभइसक्यो । यसले कहिले कमाएर बाब्‌ आमालाई पाल्त्याहो?भानुभक्त हिंड्दाहिँड्दै आमाको कुरा सृनेर रोकिन्छन्‌ रआमापट्टरि फर्केर गालामा हात लगाउँदै भाका फिराएर गाउँछन्‌-भानुभक्त ० यो छोरो पढला, कमाइ गरला,दुध्‌ भात दैला मलाई ॥धर्मावती हास्दै उठ्छिन्‌ । दृश्य समाप्त “लोक पद्य । ४० आदिकवि भानुभक्त दृश्य र» घनञ्जनय उजिरसिंह : घनञ्जय पटकया

दृश्य २०

१ १पद्छ्द

पाल्पा गौँडा, उजिरसिंहको कचहरीदिउसोधनञ्जय र कर्नेल उजिरसिंहकर्नेल उजिरतिह थापा र खर्दार धनञ्जय आचार्यकाबीचकुराकानी हुँदैछ । उजिरसिह दाया-बायाँ बालिष्ठराखेर रइ्टीमा उपरखुट्टी लगाएर वसेका छन्‌ । धनञ्जयमुडमा चकलामाथि हातमा चिठी लिएर बसेका छन्‌ । दृश्यधवञ्जयबाट खुल्दैजान्छ्न र उजिरतिहलाई पनि तमेददछ ।

५ छोराको ब्रतबन्धका लागि बाले डाकिपठाउनु भयाकोरहयाछ ।उजिरसिंह सुनिरहेका छन्‌ । ५ हिजोमात्रै पत्र हात पर्‌यो । टाउको हल्लाउदै - ए। ० कपाल कन्याउदै- बिदाको लागि बिन्ती बिसाउँ भनेर । ११ उजिरसिंह « छोराको व्रतबन्ध गर्नाका लागि बिदा नमिल्त्या त कुरैभयान नि । कहिलेको साइत जुन्याको रहयाछ ?धनञ्जय ” यही श्रीपञ्चमीमा जुन्याको रहयाछ ।उजिरसिंह ० लौ, छोराको व्रतबन्ध राम्ररी सकेर चाँडै फर्कन्‌ ।: क्यामरा उजिरसिहको नजिक हुँदै जान्छ र अनुहारमा गाएरस्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त र आदिकनबि भानुभक्त

दृश्य २१

विसंस्थानसमयपात्र पटकथा १४७८ चुँदीबेसी, पुरानोडिहीको घर-आँगन बिहान श्रीकृष्ण, भानुभक्त, धनञ्जय, भातुका काकाहरू, सत्यप्रिया,घर्मावती, जयलाल, चिबे, इष्टमित्र, नातेदारहरू, दमैहरू,भिक्षादान गर्न आएका महिलाहरू, प्रेतहरू आदि घरबाट क्यामरा तल सर्दै जान्छ र पञ्चैबाजा बजाइरहेकादमाईहरूलाई तमेट्दछ । बातावरण पञ्चैनाजाको ध्वनिलेउल्लासमय बनेको छ । आँगनको मध्यभागमा जरिगया बनाइएको छ । जरिगयाकोबीचमा हबनको आगो बलिरहेको छ । मानिसहरू आँगनमायत्रतत्र छरिएर बसेका छन्‌ । जरिगयामा व्रतबन्धको कर्सचलिरहेको छ । पञ्चैबाजासँगै पण्डितहरूको मन्त्रवाचन सुनिन्छ । जरिगयाकोदक्षिणपट्टि श्रीकृष्ण बसेका छन्‌ र उचीतँगै हातमा लाबालिएर लगौँटीमात्र लगाएका, कपाल मुण्डन गरेका भानुभक्तउभिएका छन्‌ । क्यामरा जरिगयालाई प्रदक्षिणा गर्दै घम्छ । | प्रोहितले उच्चारण गरेका मन्त्र भानुभक्त दोहन्याउदै जान्छन्‌ । पुरोहित " ३०भानुभक्त ० ३८पुरोहित " अग्नेभानुभक्त " अग्नेपुरोहित " सुश्चवःभानुभक्त " सृुश्चवःपुरोहित " सौश्चवसंभानुभक्त » सौश्चवसंपुरोहित » माक्रुभानुभक्त ० माकुरुपुरोहित " स्वाहाभानुभक्त " स्वाहा: हातको लाबा आगोमा होम्दछन्‌ ।: फुकिरुकाउ भएर सिंगारिएका बुहारीहरू आँगनको एक भागमागफ गर्दै पात गाँतिरहेका छन्‌ ।पण्डितहरू जरिगयाको बिधिविधानमा व्यत्त छन्‌ ।वृढापाकाहरू पिढीबाट व्रतबन्ध हेरिरहेका छन्‌ ।ब्वतबन्धको कममा बटुकलाई जनै धारण गराउने बेला भएकोछ । श्रीकृष्ण दुवै हातले जनै समाएर मन्त्रोच्चारण गर्दछन्‌-श्रीकृष्णा ० यज्ञो पबीतम्‌ परम पबित्र प्रजापतेर्यत्सहजं पुरस्तात्‌ ।आयृष्यमग्य्रे प्रतिमुञ्च शुभ्रे पज्ञोपवीतं बलमस्तुजेज: ॥"मन्त्रोच्चारण सकिएपछि श्रीकृष्ण भानुभक्तलाई जनैलगाइदिन्छन्‌ ।पिढीको एक भागमा तीवजना आमैहरू सेल पकाउनामाव्यस्तछन्‌ ।: श्रीकृष्ण आचमनीले भानुभक्तको हातमा जल राखिदिन्छन्‌ रमन्त्रोच्चारण गराउँदै भानुभक्तलाई हातको जल आचमनगराउँछन्‌ ।श्रीकृष्ण ० माधवाय नमः“ब्रतबन्ध पद्धतिबाट डी आदिकवि भातुभत्त श्री कृष्ण » केशबाय नमः भानु भक्त » गौविन्दाय नम:० नारायाणाय नम:चिबे भानुभक्तको पछ्लाडि उभिएर हेरिरहेको छ्‌ ।श्रीकृष्ण र भानुभक्तको टाउकोमाथि रामनामी कपडालेढाकिन्छ । श्रीकृष्ण भानुभक्तलाई मन्त्र सुवाउन थाल्दछन्‌ ।वृद्ध मानिसहरू पिढीमा बसेर वात मारिरहेका छन्‌ ।भानुभक्त दुबै हातले आफूवा दुई कान समातेर श्रीकृष्णकोखुट्टामा ढोगिदिन्छुन्‌ । श्रीकृष्ण वातिलाई आशीर्वाद दिन्छन्‌-आयुष्मान्‌ भव; सौम्य ।भावृभक्त कोलीतृम्बा लिएर मलघरको ढोकाअगाडि जान्छन्‌ ।मामा जयलाल सोली बोकेर भानिजको पछिपछि लाग्दछन ।आमा र बज्यैको अगाडि पुगेर भानुभक्त भिक्षा माग्दछन्‌ ।भवती भिक्षान देही, भवती भिक्षान्‌ देही ।आमा र बज्यैले भानुभक्तको कोलीमा भिक्षा हालिदिन्छन्‌ ।लाम लागेर भिक्षावान गर्ने उभिएका महिलाहरू सामु भानुभक्तपालैपालो भिक्षा माग्दै हिड्छन्‌ ।भवती भिक्षान देहीमामा जयलाल सोलीमा भिक्षा जम्मा गर्दै पछिपछिहिँड्छन्‌ । पञ्चैबाजाको आवाज र भवती भिक्षान्‌ देहीकोआवाज मधुरो हदै जान्छ । दृश्य समाप्त

स्थातसमयपात्र श्रीकृष्णभानुभक्तश्रीकृष्ण भानभत्त 00

दृश्य २२

१७८ रम्घा, शिखरकटेरीको आँगन

बिहान

श्वीकृष्ण र भानुभक्त श्रीकृष्ण र भानुभक्त तुलसीमठवजिक आँगनमा बसेका छुन्‌ ।भानुभक्तको अगाडि श्क्लयजूर्बेदको किताब पल्टाइएकोछ । श्रीकृष्ण भानुभक्तलाई रुद्दी पढाउने तयारीमा छन्‌ ।वेदको कितावबाट दृश्य प्रारम्भ हन्छ । यसमा आठ अध्याय छन्‌ । जिबा, यो रुद्री ध्वनिसँग पनि सम्बन्धित छ ? तैंले ठीक भनिस्‌। उदात्त, अनुवात्त, स्बरित; तीन किसिमकाध्वनि प्रकारहरू छन्‌ ।

भानुभक्त 'बुरेँ भन्ने अर्थमा टाउको हल्लाउँघन्‌ ।

ध्वतिको मात्र होइन, शब्दको उच्चारण गर्दा हस्व, दीर्घअनि शुध्दाशुध्दिको पनि ख्याल गर्नुपर्दछ । जिवा, यो हद्वी कसरी पढ्न्या र अर्थ पनि क्या हो ? दुवैक्रा सिकाइदिनुहोस्‌ । आदिकवि भानुभक्त श्रीकृष्ण ० अब म जसो जसो गर्छु, तँ पनि त्यसै त्यसै गर्‌ ।दाहिने हातको कहिनो देव्च हातको हत्केलामा टेकाउछन्‌,भानुभक्त पनि बाजेकै अनुसरण गर्दछन्‌ । ७ हरि: उँ ॥ भानुभक्त ० हरि: 5०॥ श्रीकृष्ण ० गणानान्त्वा भानुभक्त » गणातान्त्वा श्रीकृष्ण ० गणपति ट्ट भातभत्त » गणपति ट्ट श्रीकृष्णा " हबामहे भानुभक्त » हवामहे श्रीकृष्ण » प्रियणन्त्बा भानुभक्त » प्रियणन्त्वा श्रीकृष्ण " प्रियपति टर भानुभक्त »« प्रियपति ट्ट श्रीकृष्ण ० हवामहे भानुभक्त ० हवामहेश्रीकृष्णले रुद्री पाठ गर्दै जादा हातलाई उठाउने, थचार्ने दायाबाँया हल्लाउने र स्थिर रा्ने गर्दछन्‌ । भान्‌भत्त पनि बाजेकैअनुसरण गरेर पाठ दोहो-आउँछन्‌ । पाठको कम चलिरहन्छ ।आवाज क्रमश: मध्रो र टाढा टाढा हँदै जान्छ । दुश्य समाप्त'शुक्लयजुबेदबाट पटकथा त ॥.]

दृश्य २३

स्थान : रम्घा, शिखरकटेरीको पूजाचौकी समय : बिहान पात्र ; भानुभक्त र घर्मावतीभानुभक्त पूजाचौकीमा बसेर पाञ्चायन देवताको पुजा गरिरहेका छन्‌ । धर्मावती भान्छामा भात पकाइरहेकी छिन्‌ ।त्रिखुट्टीमा राखिएको जलाहारीबाट अराध्यदेब शिबमा खसिरहेको जलघधाराबाट दृश्य उघरंदै जान्छ । मन्त्र पाठ गरिरहेकाभानुभक्त र भात पकाइरहेकी धर्माबती दृश्यमा समेटिन्छन्‌ । भानुभक्त "» ३० नमः शम्भवायच मयो भवायचनम: शङ्डरायच मयस्करायचनमः शिवाय च शिवतरापच ॥धर्माबती मन्त्रपाठको अन्त्यमा छोरालाई हेरेर आत्मसन्तृष्टिमामुस्कराउँदिछन्‌ । दृश्य समाप्त 'शुक्लपजवेदबा कप 0001 आदिकवि भानुभक्त विसस्थानसमयपात्र श्रीकृष्ण इन्द्रविलास » पटकथा

दृश्य २४

1१5०

चेँदी बेसी, पुरानो डिहीको घर-आँगन

बिहान

श्रीकृष्ण, भानुभक्त, पडानाभ, गड्गादत्त र इन्द्रविलास

आँगनको मध्यभागमा श्रीकृष्ण र भानुभक्त बसेका छन्‌ ।गड्टादत्त पर्खालमा छन्‌ । इन्द्रविलास पिढीमा बसेर जनैकोधागो मिलाउने र जनै वनाउने काम गरिरहेका छन्‌ । छेउमैउभिएर पड्ानाम कतुवामा जर्नैको धागो बाददैछन्‌ ।घुमिरहेको कतुवाबाट दृश्य खुल्दै जान्छ र सम्पूर्ण पात्र, घरर आँगन देखिन्छ । भानुभक्तलाई - सँस्कृतका सबभन्दा दुला कबि कालिदासहुन्‌ । तिनले रचना गन्याका महाकाव्यहरूमध्ये रघुवंश साह्रैउत्तम ग्रन्य छ । तैंले अब यो पढ्नु पर्छ। रघुवश महाकाव्यतर्फ डङ्रित्‌ गर्छन्‌ । रघुबंश जस्तो कृतिको अध्ययनले भानुलाई कविताकोरचनामा पति मद्दत पुर्‌याउन्याछ । ९ श्रीकृष्णगड्गादत्त न्हो।» रघुवंशको त्यो श्लोक मलाई सबभन्दा राम्रो लाग्छ, क्यारे ...श्रीकृष्ण कुन हो भन्ने भावमा इसारा गर्छन्‌ । जवाफमा सस्बर गाँउछन्‌- सञ्चारिणी दीप शिखेव रात्रौ यं यं व्यतीयाय पतिवरा सा ।नरेन्द्रमार्गाट्ठ इब प्रपेदै बिवर्णाभाबं स स भूमिपालः ॥" इुन्द्रविलास ०" शब्दार्थका हिसावले मलाई त तेट्रौ सर्गको प्रथम श्लोक असाध्यै मन पर्छ- 'अथात्मन: शब्दगुणं गुणज्ञ:..."एकचित्त भएर सुनिरहेका भानुभक्त किताबतर्फ हेर्छन्‌ ।रघवंश महाकाव्यम्‌ मा राएर म्यासरा स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त “रघुवंशमहाकाव्पबाट, प्र्ष आदिकवि भानुभक्त दृश्य २५

दृश्य २५

वि.सं. 2 पैदय० स्यान : रम्घा, शिखरकटेरीको सुत्नै कोठासमय : राति पात्र : भानुभक्त कोठामा बलिरहेको ठडयौरोबाट दृश्य खुल्दै जान्छ । पृठभागसामधुसमाथि किताबका पोकाहरू देखिन्छन्‌ । अग्रभागमा काठकोखटियामाथि रघुवंश महाकाव्यम्‌ लेखिएको किताब राखेरभानुभक्त सस्वर पढिरहेका छन्‌- भानुभक्त : अथ प्रजानामधिप: प्रभातेजायाप्रतिग्राहितगन्धमाल्याम्‌ ।वनाय पीतप्रतिबद्धवत्सांयशोधनो धेनुमुषेर्मुमोच ॥' दृश्य समाप्त “रघुवंश महाकाव्यवाट पटकया ५१ वि.सं.स्थानसमयपात्र इन्द्रविलास " क शर

दृश्य २६

पृदद२

कान्तिपुर, महाबौद्धको घरको कोठा: राति

घनञ्जय र्‌ इन्द्रविलास

कर्नेल उजिरसिहलाई जलाश्रय लगेका बखत दान गरी बकसकारुपमा प्राप्त भएको कान्तिप्र । महाबौद्धको घरको कोठामाधनज्जय खाटमा र इन्द्रविलात खाटमुनिको लम्पटमा बसेरडिवियाको उज्यालोमा बकसपत्रको कागज वाँच्दैछन्‌ । धनञ्जयसुनिरहेका छन्‌ । इन्त्रविलासबाट दृश्य खुल्छ ।स्वस्तिध्रीगिरिराजचक्रचडामणिनरनारायणोत्यादिविविधविरुदावली वि राजमानमानो न्नतश्री मन्महाराजधिराजश्रीश्वीश्वीमहाराजराजेन्द्वविक्रमसाह बहादुरसम्शेरजड्देवानांसदासमरविजयीनाम्‌ ............ धनञ्जय सुविरहेका छन्‌- आगे तनहुँ वस्न्या षर्दार धनंजय उपाध्या अचार्जके कर्णेलउजीरसिंह थापालाई विरामी भरै श्रीपसुपतिमा लैजादा संकल्पगरि दान गर्नकन वक्स्याको घर १. अघि श्रीवडा आदिकवि भानुभक्त जिज्यवाज्याज्य्‌ नेपाल प्रबेश हुदा महाबौद्ध ढोका छेउकाजैमुग सिं ज्यापहरूका घरपाताल हरि लछिमन्‌ षवासहरूलाईवास दि राख्याको माहाबौद ढोका छेउका घरपाताल तस्कोसाध जैमुगसिं ज्यापुका घर र धालापात पौको वारिपातालदेषि पश्चिम: कपृतान प्रसादसिंह वस्न्यातले चर्च्याकोबारिका पर्षालदेषि उत्तरः थाकसिं ज्यापुको घर र वारिपातालदेषि पूर्व: वाटोका जिमी र जैमुगसिं ज्यापृका पौकोदेषिदछिन येति साधभित्र घर षा २ हात १८ अंगुल २२ पातालघा ११ हात २० अंगुल १२ लछिमन्‌ षवासहरूको वास हानिविर्ता गरिवक्स्यौं. पेस्‌ घरको छैडिमा श्री लुचुभुलुका षतराषन दिन्‌पर्छ यो विर्ता साध लाउंदा सधियार जयदेउ पंठ.मोदनाथ अर्ज्याल गोकुल षनाल, दलसुर बोहोरा डिठाकालीदास कर्मिनायक बिंनरसिं गौपाल भानारान नहृपतिजन्‌धंतसिं संतान दर संतान प्रज्यन्त बिर्ता जानी भौग्य गरईँति सम्वत्‌ १८८२ साल मिति चैत्र सृदि ३ रोज २ शुभम्‌ ।इन्द्रविलास कागज पल्टाउँदै फेरि पढ्छन्‌- » मार्फत्‌- भक्तवीर यापामार्फत्‌- कालीदासमार्फत्‌- दलभञ्जन पांडेमार्फत्‌- प्राण साहमार्फत्‌- भीमसेन यापामार्फत्‌- प्रसादसिंह वस्न्यात मार्फत्‌- उदय गिरि मार्फत्‌- रणोच्चात शाह धत्तञ्जय एकाग भएर सृतिरहेका छन्‌ । कर्णौल उजीरसिं थापालाई दाजुले साह्रै रिसाउनु भयाकोरहयाछ । मर्ने बेलामा घरै दात दिया । मानिस ठुलै चित्तभयाका रहयाछन्‌ । "लालमोहरको सक्कल प्रतिबाट पटकया १३ घनञ्जय »इन्द्रविलास »घनञ्जय ०» इन्द्रविलास » घनञ्जप » बहुतै असल मानिस हुनुहुन्थ्यो । काबिल पनि त्यतिकै ।उमेर त अलि कच्चै हो । उमेर कच्चा भएर क्या गर्नु ? बृद्धि त पक्का थियो नि ।उन्नाईंस वर्षका उमेरमा त पाल्पा गौंडाका हाकिमभइसक्याका थिया । उनन्तीस वर्षको उमेरमा त बितिहाल्न्‌भयो नि। मुल्‌कको पनि सधै भलो चिताउन्या गर्नु हुन्थ्यो रे, भन्त्यासुन्याका थियौ हामीले । कसो हो दाजु ? ठीकै सुन्याको रहयाछस्‌ कान्छा- तैँले । “नेपाल भन्याकोबडा महाराजा प॒थ्वीतारायण शाहले ठूला दुखले अर्ज्याको“चार बर्णा छत्तीस जातको फूलबारी' हो । यसलाई हामीसबै मिलेर रक्षा गर्नु पर्छ । फिरङ्गडीलाई मृलुकमा पस्नदिनुहुँदैन” भन्या गर्नु हुन्थ्यो ।

इन्द्रविलास सुनिरहन्छन्‌ ।

इन्द्रविलास »घनञजय ०» प्र क्या गर्नु ? अब त्यस्तो हाकिम कहाँ पाउनु ? पाल्पा गौंडामा को गया त हाकिम भएर ? बखतसिं थापा गयाका छन्‌ । मलाई पनि हाजिर हुन आउन्‌भनेर खबर भयाको छ। म भोलि नै पाल्पातर्फ जान्छु। योघरको सप्पै बन्दोबस्त मिलाएर मात्रै तँ रम्घा गएस्‌ हैकान्छा । क्यामरा धनञ्जयको नजिक-नजिक हुँदैजान्छ र सम्वाद समाप्तहँदा अनुहारमा स्थिर हन्छ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त स्थान पात्र इन्द्रविलास गड्रादत्त श्रीकृष्ण पटकथा

दृश्य २७

पद८२ चुँदी बेसी, पुरानो डिहीको घर-आँगन दिउसो श्षीकष्ण, भानुभक्त, गड्डादत्त र इन्द्रबिलास आगनमा वसेर इन्द्रचिलास र गड्रादत्त मक खोसल्दै छन्‌ ।पिडीमा श्रीक्णण तमाख तान्दै छन र भानुभक्त जिबासंगैबसका छन्‌ । मकै खोसल्दै - भानुलाई बाले घेरै बिद्या पढाइसक्नु भयो ।अब्र ज्योतिष विद्या पनि पढाउनुपर्त्या । इन्द्र भाइले मनासिब भन्या । ज्योतिष त जान्नै पर्छ, कसोब्वा? तमाख्‌ तान्न छाडी - तिमीले ठीक भन्यौ । अब भानुकोज्योतिष पढ्न्या बेला आयो । भानुतिर हेर्दै - बैदको अन्तिम अङ्ग ज्योतिष हो । ज्योतिषशास्त्र भन्याको आँखा हो । यो नजानी विद्या पूर्णा हुँदैन ।अब्र तैंले ज्योतिष पढ्न्‌पर्छ । 00० भानुभक्तगङ्गादत्त इन्द्रविलास श्रीकृष्ण भानुभक्त ५६ जिब्राले जसो भन्नुहुन्छ । कहिलेदेखि आरम्भ गर्न्या ?ज्योतिष पढ्न त कास्कीको गुरुकुलमै पठाउनु बेस होइन र्‌बा ? काशी कि कास्की भन्न्या चलन छ। कास्कीको त पाडाले पनि ज्योतिष विद्या जान्या हुन्छ भन्त्यात उखानै छ नि दाइ । गङ्कादत्त र इन्द्रविलास दुवैजना हाँस्छन्‌ । काशीपछि ज्योतिष बिद्याका लागि कास्की नै हो। भानु सुतिरहन्छन्‌ । भानुपड्टि फर्कदै - कास्कीको गुरुकुलमा गएर ज्योतिष बिद्याराम्ररी सिक्‌ । यहाँ आउँदा मृहर्तचिन्तामणि राम्ररीखारेर आइज । हस्‌ जिबा । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त

दृश्य २८

विसं : पृद्दउ स्यान : कास्की, गुरुकुलसमय : दिउसोपात्र : आचार्य, भानुभक्त र विद्यार्थीहरू गुरुकुलको परिसरमा १४-२० जना विद्यार्थीहरू वृत्ताकारसाबस्चेका छन्‌ । मध्य भागमा भानुभक्त छन्‌ । मृहर्तीचिन्तामणिकोकिताब हातमा लिएर गुरु पढाइरहेका छन्‌ र विद्यार्थीहरूध्यानमग्न भएर सुनिरहेका छन्‌ । पृष्ठभागमा एउटी गाईचरिरहेकी छिन्‌ । गुरुको द्वातमा रहेको मृहर्तचिन्तामणिकोकिताबबाट दृश्य खुल्दै जान्छ । आचार्य »" न पूर्वदेशि शकभे न विधु सौरि वारे तथा ।न चाज पदभे गुरौ यमदिशीनदैत्येज्ययो ॥भानुभक्तसहित अरु विद्यार्थीहरू सुनिरहेका छन्‌ । ० न पाशिदिशि धात्‌भै कजवुधेर्यमर्क्े तथा, न सौम्य ककुभिव्रजेत्‌ स्वजयजीवितार्थी बुध; ॥ “महर्तचिन्तामणिबाट पटकथा ७ श्ष्द सस्कृत श्लोकको अर्थ लगाउदै - जेष्ठा नक्षत्र, सोमबार रशनिबार पूर्व दिशा जानू हुँदैन । भानुभक्त ध्यानमग्त भएर सुन्छन्‌ । पूर्वाभाद्र नक्षत्र र बिहिबारमा दक्षिण दिशा जान्‌ हुँदैन ।रोहिणी नक्षत्रमा र आइतबार र शुक्रबार पश्चिम दिशाजानु हुँदैन । विद्यार्थीहरू सृनिरहेका छन्‌ । उत्तरफाल्गुनी नक्षत्रमा, मङ्लबार र बुधबार उत्तर दिशामाजानु हुँदैन । बार शूल र नक्षत्र शूल पर्दछ । गुरुको आवाज मधुरो हुँदैजान्छ । दृश्य समाप्त आविकबि भानुभत्त

दृश्य २९

बि.सं. ; पेददइ स्थान : चुँदी, बाटोको चौतारीसमय ; दिउसौ पात्र : भानुभक्त, चिवे र महिला उकालो बाटोमा हातमा ठेकी रुण्ड्याएर डोको बोकेकीमहिला उक्लंदै गरेकी छिन्‌ ।बरपीपलको चौतारीमा बसेर भानुभक्त र चिने बाँसको सुत्लोलेहम्कदै माथि आउंदै गरेकी महिलालाई हेरिरहेका छुन्‌ । भानुभक्तपहेलो पोकोबाट चिना रिक्घन्‌ र फुकाएर हेर्न थाल्छन्‌ ।महिला चौतारीमा आइपुग्छिन्‌ र डोको बिसाउँछिन्‌ ।भानुभक्त ० कताबाट आइपुग्नु भयो, काकी ?महिला " बेसीबाट आयाकी, गाउँ पुग्न अझै २,३ घडी लाग्छ ।चिबे ० किन नलाग्नु त । उकालैउकालो छ । अब हामी ओरालोञ्न्यालाई त चुँदी बेसी पुग्न अरु एक घडी लाग्छ ।महिला » भानुको हातको चिनातर्फ हेदैं - भानुभक्त नानी त यस्तै चिना पटकथा ५९, बनयाउन्या विद्या सिक्न कास्की गयाको भन्न्या सुन्याथेँ ।कहिले आयौ त ? भानुभक्त » आउँदैछु काकी । महिला ० कसको चिना हेर्न लाग्यौ त बाटोमा ?भानुभक्त » आफ्नै चिना हेन्याको । महिला »” ल, मतगएँ।

डोको बोकेर ठेकी मुण्ड्याउँदै उकालो लारिछन्‌ ।

- भानुभक्त पहेंलो पोकोबाट कलम र मती रिक्छन्‌ र बाँसकोसुप्लोमा लेख्न थाल्छन्‌ । चिबे ० तेरौ फेरि सिलोक ब्याउन लाग्यो हैन ? ठाउँ न ठहरबुढीको रहर, लौ म त हिडेँ।

चिबे ओरालो लाग्छ ।भानुभक्त आफ्नो चिना हेर्दै सुप्लोमा लेखिरहन्घन्‌ । चिने तलपुगेर फर्की भानुभक्तलाई हेर्छ । भानु पनि चिबेलाई हेर्छन्‌ ।

० ए भानु, आइज भन्या ।

भानभक्त लेखिसिध्याउँछन्‌ । कलम, मसिदानी र चिना पहेलोपोकोभित्र हाल्छन्‌ । सुप्लो हातमै लिन्छन्‌ र पोको झुण्ड्याएरपरिदृश्यबट बाहिरिन्छन्‌ ।

दृश्य समाप्त६० आदिकवि भातुभत्त

दृश्य ३०

पैपप३

चैँदी बेसी -पुरानोडिही, श्रीकृष्णको सुत्ने कोठा; श्रीकृष्ण र भानुभक्त

- श्रीकृष्ण खाटमा र भानुभक्त खाटमुनि राडीमा बसेका छन्‌ । भानुभक्त भानुभक्त बाँसको सुप्लोमा लेखेको आफ्नै चिनाको कविताबाजेलाई सुनाइरहेका छन्‌ । श्रीकृष्णबाट दृश्य खुल्दै जान्ध ।

कविता पढ्दै -

ति शालीवाहन्‌का समय षडकत्रिशत्‌ भइकन । अनी आषाढ मास्‌को दिन पनि उनन्तीस्‌ गइकन । घडी एकतीस्‌माहाँ विघटी पनि बत्तिस्‌ परिकन । नवांशक्‌ कण्ठीरव्‌ घनुष परि जो बेस लगन ॥१॥ श्रीकृष्ण उत्सुकता, प्रशंपा र आश्चर्यमिश्रित भावसहित मर्नभएर कविता सृतिरहन्छन्‌ । भानुभक्त कविता वाचनको कमलाई अगाडि बढाउँछन्‌ -मियुन्‌मा सूयैं छन्‌ गुरुलिलय मीन्‌का विधु अनी । महीसुत्‌ बुध्‌ राह शशिसदनका यी तिन पनी ॥ पटकया ६१ गुरु भाग्यस्थान्‌का रबिभवनमा गैकन बस्या ।भग्‌्जी ता आफ्नै सदन वृषमा गैकन पस्या ॥२॥ मकर्‌मा सौरी छन्‌ ध्वजसहितका स्वगृहि यहाँ । बतायाका कम्‌ले ग्रहहरू बस्या कण्डलिमहाँ ॥ टोलाउदै - खै, त्यो लै त। भानुभक्त लेखोट दिन्छन्‌ । श्रीकृष्ण कविता हेर्छन्‌ । भाव विभोर हुदै - यस्तो गाह्रो विषयमा पनि कति राम्रो रसरल कविता लेखिछस्‌ । श्रीकृष्णको स्वर हर्पले अवरुद्ध हुन खोज्छ । स्वर काँप्दै जान्छ ।तेरो .. तेरो लक्षण साह्रै राम्रो छ । आफ्नो भाषा रसाहित्यको सेवा गर्न नछोड्यास्‌ । एक दिन तैंले आचार्यकुलको नाम राख्न्या छस्‌ । श्रीकृष्ण हर्पका आस बगाउँछन्‌ । भानुभक्त आफ्नो शिरबाजेको पाउमा राखिदिन्छन्‌ । नातिको टाउको युमधुस्याउदैहर्पविभोर भएर श्रीकृष्ण रुन्छन्‌ । क्यामरा नजिकिदै भानुभक्तकोशिरमा गएर स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त “आनुभक्तको फुटकर कविता ध्र आदिकवि भानुभक्त भानुभक्त

दृश्य ३१

पैद्पई

रम्घाको बाटो: भानुभक्त, चिबे, दमाईहरू, डोलेहरू र जन्तीहरू

पञ्चैबाजा बजाउदै डोली बोकेर जन्तीको लर्के ताँती पहाडकोबाटो ओर्लदै छ । तलतिरबाट भानुभक्त र चिबे जन्तीओर्लेको हेरिरहेका छन्‌ । पञ्चैबाजा बजाउँदै दमैहरू, कल्स्यौली,मड्यौली, बेहुलीलाई डोलीमा बोकेका डोलेहरू र खंड्कला,गागी र दाइजोका अन्य सामान बोकेका जन्तीहरूतथा बेहुलो र उत्तका ताथीहरू भानुभक्त र चिबेकोनजिकैबाट ओरालो लाग्छन्‌ । जन्तीलाई लक्ष गरेर भानुभक्तभाका फिराउँछन्‌ - भात्‌ खाने तसला तिहुन्‌ त मसला खुर्सानी खान्‌ जिरे । हे राम्‌ राम्‌ शिवका ति जन्ति हिजोका ब्यौली लिएरै फिरे॥जन्ती तल फेदीमा पुगिसकेका हुन्छन्‌ । "लोक पद्य पटकया

% आनुभक्तलाई जिस्क्याउंदै - भानु, तिम्रो पनि त मानुड जन्तीजान्या, अनि यसरी गीत गाउन्या-भात खाने तसला तिहुन्‌ त मसला खुर्सानी खान्‌ जिरे ।हे राम्‌ राम्‌ शिवका ति जन्ति भातृका ब्यौली लिएरै फिरे ॥: भानुभक्त हाँस्दै चिबेलाई पिदन खोज्दछन्‌ । चिबे भाग्दछ,भनु लखेददै परिदृश्यवाट बाहिरिन्छन्‌ । चिबे दृश्य समाप्त दई आदिकवि भानुभक्त

दृश्य ३२

वि.सं पदा स्थात : मानुङ, चौतारी समय : बिउसौ पात्र भानुभक्त, गाउँलेहरू र केटाकेटीमानुङको डाँडो आखाको नजिक सर्दै-सर्दै आउँछ । पृष्ठभूमिमापञ्चैनाजा बजिरहेको हुन्छ । टाढाबाट चहेचहैको आवाजआइरहेको हुन्छ ।बरपीपलको चौतारी तामु केटाहरू रोटेपिङमा मचिचिदै आनन्दमानेर कराइरहन्छन्‌ - चहै चहैँ .....दुइजना तन्नेरीहरू रोटेपिङ मच्चाइरहेका छन्‌ ।तलतिर केटाकेटीहरू रमाइलो मानेर रोटेपिङ्ग मच्चिएकोहेरिरहेका छन्‌ ।बरपीपलको चौतारीमा भानुभक्त र तीतजना गाउँले बसेरगफ गरिरहेका छन्‌ । दुईजना गाउँले डुलो-चकमकबाट आगोनिकालेर कक्कड सल्काउँदै क्राकानी सुतिरहेका छन्‌ ।पृष्ठभूमिमा रोटेपिङ मच्चिरहेको छ । गाउँलेहरूबाट दृश्य पटकथा ध्श्‌ गाउँले १ » क गाउँले २ खुल्दैजान्छ र समग चौतारी उदाड्रिन्छ । भानुभक्तसित - अब, मानुडकी छोरी बिहे गन्यापछि, मानुड्‌गाउँकै ज्वाइँ भरयापछि चाइनजो, हाम्रो पनि ज्वाईं, कसोज्वाईं नारन्‌ ? ठीक भन्नुभो ।

सबैजना हाँस्छन्‌

गाउँले १ "भातुभत्त ०»गाउँले ३ भानुभक्त « गाउँले १० भानुभक्त »गाउँले ३ भानुभक्त ” 0 "० ज्वाइँ नारन्‌लाई चाइनजो, मानुड्‌ गाउँ कस्तो लाग्यो त ?साह्रै राम्रो लाग्यो मलाई त, रम्घाभ्न्दा पनि राम्रो ।ससुराली भयापछि राग्नो त लाग्न्या भो नि कसो ज्वाईं नारन्‌ ?सबैजना हाँस्छन्‌ । ससुराली भएर मात्रै राम्रो लाग्याको होइन, हेर्नोस्‌ न,उत्तरमा हिमालय खुल्छ, बाराही र माहेन्द्रीको मन्दिर छ।सफा, स्वच्छ, हराभरा, सारै राम्रो गाउँ छ - मानुङ ।ज्वाई नारन्‌ त कविता कथ्न, सिलोक हाल्तमा पनि चाइनजो,खुबै सिपालु हुनुहुन्छ भन्न्या सुनिन्छ, हाम्रो मानुङ गाउँकोपनि चाइन्‌जो, एउटा सिलोक बनाइदिन्‌पन्यो । हिजो बेलुकी हावा खान जाँदा यसो घुम्दाघुम्दै लेख्याको छु ।सुनैँ न त हामी पनि । भानुभक्त पटुकामा घुततारेको कागज फिकेर सस्बर पढ्दछन्‌ ।सवैजवा रमाइलो मातेर सृन्दछन्‌ । मानुङको सरि गाउँ उत्तम दुलो तागैन काहीँ पनी ।बस्तामा छ रमाइलो अति चिसो आउँछ हावा पती ॥घर्‌मा नै बसि फेर्‌ हिमालयजिको बाराहिजीको पनी ।बाराहीको मूर्ति देखापर्छ । शुक्ला दक्षिणतर्फ उत्तर दिशा माहेन्द्रि दर्शन्‌ पनी ॥"

कबिताको अन्त्यमा मादी र सेतीको सङ्भमलाई पछ्याउँदै

क्यामरा अगाडि घुम्छ । नदीको कलकल ध्वनि बढ्दैजान्छ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकरकबिता ६६ आदिकवि भातृम्षत्त घेंसिनीहरू » दद

दृश्य ३३

गाउँको बाटो

दिउसो

भानुभक्त, चिबे र घँसिनीहरू बारीको पाखामा दुईजना घतिनी घांस काद्दैछन्‌ । दृबैजनाबाटोतिर हेर्दघन्‌ । भानुभक्त र चिबे बाटैबाटो जाँदैछन्‌ । दूवैघौसिनी आखाले आपसमा इसारा गर्छुन्‌ । भानुभक्त र चिबे अलि वर आइपृरछन्‌ । दुबै घसिनी भानुभक्त र चिबेलाई लक्ष गरेर अचारे भाकाफिराउँछन्‌ - काठँ भन्छु जति फैलिदिन्छ उति यो बेसीको राम्रो घाँस,भानुभक्त र चिबे हिँड्दाहिँड्दै रोकिन्छन्‌ र घँसिनीहरूलाईहेर्छन्‌ । मासँ भन्छु जति फैलिदिन्छ उति यो बैँसको चाम्रो आस ॥' “चालकृष्ण समको भक्त भानभक्तबाट साभार पटकथा चछ चिबे भानुभक्त चिब्रे ० ए भानु, सिलोकमै जवाफ दे त, हेरेँ कत्तिको सक्दो रहयाछस्‌ ।

भानुभक्त सोच्न थाल्दछन्‌ ।- दुवै घौँसिनी मुखामुख गरेर हास्छन्‌ ।

क भानुभक्त गालामा हात लगाएर भाका फिराउँछन्‌ - हे नानी तिमी ता पहुँलीपातली दन्तैमा लाउने ब्रिरी । आफना जियको सम्भार गरन्‌ आवैन जोवन्‌ फिरी ॥"दुबै घौँसिती मस्केर हातको घाँसले भानुभक्तलाई हान्दछन्‌ ।लामो लेयो तानेर भाका फिराउँछ - आवैन जौवन्‌ फिरी ...चिबे र भानु दुवै अगाडि बढ्छन्‌ । दृश्य समाप्त “बालकृष्ण समको “भाक्त भानुभक्त"बाट साभार दद आदिकवि भानुभक्त बि.सं.स्थानसमयपात्र श्रीकृष्ण

दृश्य ३४

वीदपश

चुँदी बेसी, पुरानो डिहीको घर-आँगन

बिहान

श्रीकृष्ण, सत्यप्रिया, धनञ्जय, पद्यनाभ, काशीनाथ,तुलसीराम, गझ्झदत्त, इन्द्रविलास र भानुभक्त

श्रीकृष्ण कल्पवासका लागि काशी जानुअघि चुँदी बेसीकोघर-आंगनमा आफ्ना ई भाइ छोराहरूलाई राखेर घरसल्लाहगर्दैछन्‌ । पिढीमा बसेकी मत्यप्रिया लुगा पट्याउँदै बाब्‌ रघोराहरू बीचको सम्वाद तुनिरहेकी छिन्‌ । श्रीकृष्णबाट दृश्यखुल्दैजान्छ र ६ भाइ छोराहरूसमेतलाई समेट्दै वृत्ताकारमाब्यासरा घुस्दैजान्छ । पृष्ठभागमा मकैको कुनियो देखिन्छ ।

० भो भो, भान्‌ यहीं बसोस्‌ । मैले उसलाई काशी लैजानपढायाको होइन । इन्द्रविलास ०" तर बा, भात त जिबालाई छाड्दैछाड्दिन भन्थ्यो ।तुलसीराम ० भानुलाई उहाँ लगैर अरु पढाउनुभया कसो होला बा ? श्रीकृष्ण पटकथा ० भानुलाई त्यसरी पढाउन्या मेरो विचार छैन । लगानी ६९ गड्डादत्त श्रीकृष्ण धनञ्जय काशीनाथश्रीकृष्ण काशीनाथघनञ्जय श्रीकृष्ण लगाएर ब्याज बढाउन्या किसिमको हैन, दान गरेर साउँउजिल्याउन्या खालको विद्या मैले उसलाई दिय्याको छु ।कहाँ, आजकल त क भाषा-श्लोकतिर पो लाग्याकोरत्याछ । कहिले क्या लेख्छ, कहिले क्या लेख्छ । लेख्न दे। भानुले मलाई पनि एकदुई श्लोक देखाउन त्यायाकोथियो, मलाई त राम्रो लाग्यो । छोराहरू प्रसन्न मुद्रामा चुनिरहन्छन्‌ । उसमा प्रतिभा छ । कसलाई याहा छ, उसबाट पनि देशकोकल्याण हुन्‌ छ कि । पछि घरघरमा उसको भक्ति भजनफैलिन के बेर्‌ । हाम्रो देशमा शिक्षाको प्रकाश ल्याउन्याप्रथम भानु नै हाम्रो भान्‌ भइदिन्छ कि । उसका एकदुईफुटकर श्लोकमा मलाई त पूर्बरङ्कको औठाछाप लागेजस्तोलाग्यो । आत्म सन्तुष्टिमा हाँस्दै - बालाई त्यस्तो लाग्यापछि हामीलेक्यान आश नगर्नु ? भानुले हाम्रो कुलै उज्यालो गर्न बेर छैन । भानु उदायो भन्या हाम्रो घरमा मात्र घाम लाग्दैन, देशैकुलमल्ल हुन्याछ । त्यो किरणले देशलाई पनि नाघन्याछ । ईश्वरले यस्तै पारुन्‌ । श्रीकृष्ण मुस्क्राउँछन्‌ प्रसङ्ग बदल्दै - बाले अब हामीहरूमा कसकसलाई लैजान्‌हुन्छ त काशी ? कल्पवासलाई काशी जान लाग्याको, बुढेस कालकी बढीलाईछाड्न्या करै भयान । सत्याप्रिया हास्छिन्‌ । काशीनाथलाई सम्बोधन गर्दै - माहिला घरै बस्‌, तेरो नामैकाशी, तँ जहाँ बस्छस्‌ काशी त्यहीं हुन्छ । पद्मनाभ, गड्रादत्त र इन्द्रविलाललाई औँलाले देखाउँदै-साहिँला,ठाहिँला र तँ तीनजनाले यहाँ बसेर घर-गोठ खेतीपाती हेर्न ।धरनञ्जयतर्फ हेर्दै- जेठा खर्दार भइइहालिस्‌, तँ गएर आदिकवि भातुभत्त घनञ्जयश्रीकृष्ण तुलसीराम श्रीकृष्णभानुभक्त श्रीकृष्ण भानुभक्त श्रीकृष्ण राम्रोसँग सरकारकै काम गरेर बस्‌ । हस्‌ वबा। ऐले तुलसीराम मसँग जान्या । हस्‌ । बाहिरबाट आउदै गरेका भानुभक्तको कानमा श्रीकृष्णकोबोली पर्दछ । भानुलाई पनि म काशी लान्न, क यहीं बसोस्‌ । जिबाको तजिकै बस्दै रुञ्चे स्वरमा- म त ज्यान गए पतिजिबालाई छोड्दिन, सँगसँगै काशी जान्छु ।

धनञ्जय अब बाले के भन्नुहुन्छ ? भन्ने उत्सुकता लिएर

हेरिरहन्छन्‌ । भानुभक्तलाई सम्झाउँदै - मसँग गएर क्या गर्छस्‌ ? यहीराम्रोसँग पढ्‌, घरब्यबहार हेर्‌ । ढिपी गर्दै - नाइँ, म त जिबासँगै जान्छु । अगाडि सरेर खुट्टा मिच्दै जिबालाई फकाउँछन्‌ । काशीमा जिब्ाको सेवा गर्छु, खुट्टा मिच्छु, तमाखु हालिदिल्छअनि दिउसो दिउसौ पढ्छु । श्रीकृष्ण असमन्जसमा पर्छन्‌ र धनज्जयतर्फ हेर्छन्‌ ।धनञ्जय हाँस्छन्‌ । मायाले द्रवीभृत भएर नातिको कममा हात राख्दै - लौ, तैँलेजितिस्‌ म हारेँ। सत्यपिया पनि हाँस्छन्‌ । धनञ्जयतर्फ हेर्दै - अब यो नाति पनि म संगसँगै काशीजान्या भो । आनुभक्त बाजेको छातीमा टांसिन्छन्‌ । ग्यामरा बाजे रनातिको नजिक हुँदै स्थिर हुन्छ दृश्य समाप्त सम्बाद बालकृष्ण समको भक्त भानुभक्तबाट साभार । पटकथा

दृश्य ३५

श्रीकृष्ण ७२ १८५काशी, श्रीकृष्णको कोठाबिहानश्रीकृष्ण, तुलसीराम, भानुभक्त र सत्यप्रियाकोठामा त्‌लसीराम र भानुभक्त श्रीकृष्णका कुरा ध्यानपूर्वकसुनिरहेका छन्‌ । श्रीकृष्ण खाटमा, तुलसीराम बेञ्चीमा रभानुभक्त भूइँमा ओछ्याएको दरीमा बतेका छन्‌ । भित्तामाकाठको तख्तामा केही धार्मिक किताबहरू रङ्ठीन कपडामापोको पारेर टाब्लिएका छन्‌ । भानभक्त युवा भइसकेका छन्‌ ।उनको जिउडाल र अनुहारमा पनि परिवर्तन आइसकेको छ ।श्रीकृष्णको अनुहारबाट क्यामरा फुम्दैजान्छ्न र वृत्ताकारपारेर घुम्दै तुलसीराम र भानुभक्तलाई परिद्श्यमा समेद्दछ ।० भानुलाई - तँ विद्याको खानीमा आइपुग्याको छस्‌ । काशीभन्याको पवित्र तीर्थस्थल मात्र होइन, विद्याको केन्द्रविन्दुपनि हो।भानुभक्त बुझेको अर्थमा टाउको हल्लाउँछन्‌ ।० दार्शनिक, कवि, अनि प्रकाण्ड विद्वानुहरूको जमघट हुन्या आदिकबि भानुभक्त तुलसीराम « श्रीकृष्ण भानुभक्त श्रीकृष्ण सत्यप्रिया पटकया थलो हो- काशी । यहाँ तैले धेरै कूरा सिक्नसक्न्याछस्‌ ।भानुले दिउसो त पाठशाला जानैपत्यो । बुबाले भन्नुभयाजस्तो बिहान, बेलुकीको समय सत्सड्गमा लगाउनुपर्छ ।भानुभक्त सुनिरहन्छन्‌ (दुध-दही मखनको- आवाज बाहिरबाट आउँछ र टाढाटाढा हुँदै जान्छ। । तैंले ठीक भनिस्‌ तुलसी । भानुभक्त बाजेपट्टि टाउको घुमाउँछन्‌ । बिद्वानुहरूले शास्त्रार्थ गर्न्या थलोमा, कवि सम्मेलनहरूमाफुर्सदको समय मिलाएर भानुले भाग लिन्या गर्नुपर्छ ।भाग लिन्या त मलाई पनि इच्छा छ जिबा, तर मेरोचिनाजानी छैन। बिस्तारै चिनाजानी भइहाल्छ नि । क्यान चिन्ता गर्छस्‌ ।नेपालक्रा ठलाठला विद्वान्‌हरू पनि कल्पवास गर्न काशीमाबस्याका छन्‌ । म चिनाइदिउँला । सत्यप्रिया कोठामा प्रवेश गर्छिन्‌ र चारैतिर हेर्छिन्‌ । सबैकोध्यान सत्यप्रियातर्फ जान्छ ।

छोरा, नाति भएर कोठा त अर्कै बनाइसक्याछौ । भान्छा

तयार भयो, भन्न आयाकी । दृश्य समाप्त

दृश्य ३६

धनञ्जयगाउँलेघनञ्ज्जयगाउँले ॥ 1) हु ३ पृदयद५्‌: रम्घा, चौतारी: घनञ्जय र गाउँलेहरू रम्घाको बरपीपलको चौतारीमा बसेर दुइजना गाउँलेसँगधनञ्जय बात मारिरहेका छन्‌ । बाहरू सञ्चो सुविस्ताका साथ पुग्नुभयाछ- काशी ।कसोगरी पाउन्‌ भयो त खबर ? हिजो त्यो कान्छो हुलाकीले ल्यायाछ चिठी । ए, होला होला । कान्छा हुलाकीलाई मैले चुँदी बेसीमाभेटेको थियाँ । काँ जान्छस्‌ भनेर सोध्दा खर्दार बाजे कहाँचिठी पुन्याउन जानु छ भनेर भन्थ्यो । धनञ्जय सहमतिमा टाउको हल्लाउछन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भ्वानुशक्त श्रीकृष्णशिब शर्मा श्रीकृष्णभानुभक्त शिव शर्माश्रीकृष्ण पटकथा

दृश्य ३७

१८८७ काशी, श्रीकृष्णको कोठा दिउसो शिब शर्मा, श्रीकृष्ण, भानुभक्त र सत्यप्रिया श्रीकृष्ण किताव अगाडि राखेर भृईओछयानमा बपेका छन्‌ ।छेउमै वसेकी सत्यप्रिया तरकारी केलाउँदै छिन्‌ । सामुन्नेकोचकलामा शिव शर्मा र त्यस्को विपरीत दिशामा भानुभक्तबसेका छन्‌ । श्रीकृष्णको सम्वादबाट दृश्य आरम्भ हुन्छ ।शिव शर्मासँग - कताबाट आयौ ? पाठशालाबाट फर्कदै थियाँ । यसो भेटघाट गरेर जाँभनेर । भानुभक्तपट्रि फर्कदै - शिब शर्मा बाबु पनि हाम्रो उतै चुँदीरम्घाकै हो । अहिले काशीमा अध्ययन गर्दैछन्‌ । सुखद आश्चर्यसहित -ए, रम्घाकै ? चुँदी रम्घाबाट डेड कोष उत्तरमा पर्छ, वसन्तपुर युममा ।करा थप्दै न मकर्‌न्द पण्डितका छोरा, भानुभक्तलाई देखाउँदै - यो चाहिँ मेरो नाति भानुभक्त । ७ भानुभक्त र शिव शर्मा हाँसो साटासाट गर्छन्‌० बाबुको पढाइ कस्तो चलिराख्याको छ ?शिव शर्मा " राम्रै छ।श्रीकृष्ण ० बिततत्‌ मण्डलीहरूमा, साहित्यिक जमघटहरूमा बाबुले कत्तिकोजान्या गन्याको छ ?शिव शर्मा « बेलाबेलामा जान्या गत्याको छु ।श्रीकृष्णा ० यो भानुभक्तलाई पनि बाबुले त्यस्ता जमघटहरूमा लान्यागर्नुपन्यो ।शिव शर्मा » किन नहुनु भइहाल्छ नि ।भानुभक्त र शिव शर्मा एकअर्कालाई हेरेर मुस्कुराउँछन्‌ । समाप्त

दृश्य ३८

७ आदिकवि भानुभक्त बि.सं.स्थानसमयपात्र पदद७ काशी, शास्त्रार्थ गर्ते थलो दिउसो भानुभक्त, शिव शर्मा, मलपण्डित, भवातीशङ्डरर, नेपालीतया भारतीय विद्वानुहरू र विद्यार्थीहरू चारैतिर रातो रङ्गका अद्टालिकाहरूका बीच भागमा ठूलोचोक छ, जसमा केही अग्ला वृक्षहरू छन्‌ । चोकको मध्यभागमाविद्वान्‌हरू वस्नका लागि पहेलो कपडाले छोपेका चौकीकाआक्षनहरू दुई मागमा विभक्त गरेर राखिएका छन्‌ । बीचमारङ्डीन चटाइहरू ओछ्याइएका छन्‌ । चौकीहरूको अग्रभागमामूलपण्डितका लागि ठूलो सिंहासत जस्तो कुर्सी राखिएकोछ । आसनका छेउछेउका गमलामा सानासाना वृक्षहरूलेसजाइएको छ । जमघट स्थलको एक कुनामा ठूलो रुखकोछायामा भानुभक्त, शिवशर्मा, एकजना विद्वान्‌ र केहीविद्यार्थीहरू उभिएका छन्‌ । बिद्वान्‌जनबाट दृश्य खुल्दैजान्छर परिदृश्यमा अरु पात्रहरू पनि समेटिन्छन्‌ । पण्डित-५ ” भानुभक्तलाई इड्िग गर्दै शिव शर्मासँग - अस्य परिचय क; ? पटकया ॥ | (यिनको परिचय के हो ?)शिव शर्मा » नेपालत: समायात एषः(उनी नेपालबाट आएका हुन्‌)पण्डित-५ २» अस्य पूर्ण परिचय दीयताम्‌ ।(यिनको पूर्ण परिचय दिनुहोस्‌)भानुभक्त र शिब शर्मा हेराहेर गर्दछन्‌ । पण्डित भानुभक्तलाईहेर्दछन्‌ ।भानुभक्त ” आफ्नो परिचय सस्बर कवितामै दिन्छन्‌ -

पाहाड्को अतिबेश देश्‌ तनहुँमा श्रीकृष्ण व्राह्मण्‌ थिया ।खुप्‌ उच्चाकुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन्‌ दिया ॥विद्यामा पनि जो घुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया ।उन्‌को नाति म भानुभक्त भनी हुँ यो जानि चीनी लिया ॥'

पण्डित-५ ” हाँस्दै -नानीले कवितामै परिचय दियाको राम्रो लाग्यौ ।ज्ञमघट स्थलको पूर्वभागबाट मूलपण्डित र अर्का एकजवाबिद्वान्‌जन आउदै गरेका देखिन्छन्‌ । मूलपण्डित, विद्वान्‌हरू,शिव शमाँ, भानुभक्त एन विद्यार्थीहरू आ-आफ्नो स्थानमागएर वत्दछन्‌ । मृलपण्डित ० भ्वन्त: स्व-स्व स्थान उपबिसन्तु । (सबै महानुभाव आ-आफ्नो आततमा बह्नुहोस्‌ । सबै विद्वान्‌ आ-आफ्नो चौकीमा बस्छन्‌ । अग्रभागमा मूलपण्डित बस्दछन्‌ । अतपर शास्त्रार्थः प्रारभ्यते । सबै सावधाना भवन्त्‌ । (अब शास्त्रार्थ प्रारम्भ हुन्छ । सबै सावधान हुनुहोस्‌ ) । भानुभक्त, शिवशर्मा र विद्यार्थीहरू सुनिरहेका हुन्छन्‌ । अद्य: शास्त्रार्थ निर्धारितो विषय वेदवैदान्तयो: सम्वन्ध: । (आज शास्त्रार्थका लागि निधाँरित गरिएको विषय छ - बेद र्‌ वेदान्तको सम्बन्ध) । ० शात्त्रार्थ प्रारम्भ हुन्छ- एकजना बिद्वान्‌ प्रश्त गर्दछन्‌ । “भानुभक्तको फुटकर कविता । 2-----4949444441111111119111110011पममिििणणि 7?” छ आदिकवि भानुभक्त बिद्दान्‌ १ पटकया श्वीमन्त:, बेद-बेदान्तयो सम्बन्ध: कीदृशः ? ।महान भावहरू, वेद र वेदान्तको सम्बन्ध कस्तौ छ ?)अर्का बित्वान्‌ प्रश्नको उत्तर दिन्छन्‌ । विद्वातृहरूको छलफललाई सितारको धनले बिस्तारैछोप्दैजान्छ । एकपछि अर्का विद्वात्‌ले प्रश्न गर्ने, उत्तर दिने,प्रतिवाद गर्वे कम चलिरहन्छ । भानुभक्तले शाच्त्रार्थ श्रबणगरिरहेको चिन्दमा गएर क्यामरा स्थिर हन्छ । दृश्य समाप्त

बि.सं. स्थानसमयपात्रपद्ननाभ ०»घनञ्जय "गड्डादत्त "घलकजय ०इन्द्रबिलास " ० पदद७

दृश्य ३९

चुँदी बेसी, पुरानोडिही घर-आँगन दिउसो धनञ्जय, पदानाभ, काशीनाथ, गड्रादत्त र इन्द्रबिलासध्वनञ्जय पिढीमा बसी हातमा चिठी लिएर बाचिरहेकाछन्‌ । गड्डादत धनञ्जयसँगै बसेका छुन्‌ । पग्ननाभ. काशीनाथर इन्द्रबिलास आँगनमा बसेर उत्मुकतापूर्वक ध्नञ्जयतर्फड्रेरिरहेका छन्‌ । चिठीबाट दृश्य खुल्दैजान्छ र म्यामरा घुमेरसबै पात्रहरूलाई उद्घाटित गर्दै प्रवाभको नजिक हुदै स्थिरहन्छ । चिठी पढ्दैगरेका धनञ्जयसंग- क्या रहयाछ त काशीकोहाल खचर्‌ ? चिठी पढ्न छाड्दै - सबै कुरा बेसै रहयाछ । बालाई, आमालाई, भानुलाई, दाइलाई सञ्चो-बिसञ्चोक्या कस्तो रहपाछ त ? सबैलाई निकानन्दै छ भनेर लेख्नु भयाको रह्याछ ।भानुको पढाइ कस्तो चल्याको रहयाछ ? आदिकवि भानुभक्त धनञ्जय " दिउसो-दिउसो पढ्न जान्या गन्या रहयाछ । बीचबीचमाबिद्वान्‌हरूको सभामा पनि जान्छ रे। इन्द्रबिलास " खृसी हुदै -ए। काशीनाथ » बाहरूको दिन कसरी बित्दोरहयाछ त ? घनञजय ० अब कसरी बित्न भन्न नि । कल्पवास गर्न गयाको मानिस;बिहान गड्डाजीको स्नान, त्यसपछि विश्वनाथको दर्शन, बाँकीसमय हरिभजनमा कटछ भनेर लेख्न्‌ भयाको छ।क्यामरा धनज्जयको नजिक हंदैजान्छ र सम्वादको समाप्तिसँगै दृश्य समाप्त पटकया | | बि.सं.स्यानसमयपात्र

दृश्य ४०

प्रे

१८८७

काशी, श्रीकृष्णको कोठा

दिउसो

खीकृष्ण, भवानीशङ्डर र भानुभक्त

श्रीकृष्ण खाटमा र भवानीशङ्गर बेञ्चीमाथिको गलैँचामापलेटी मारेर वसेका छन्‌ । भानुभक्त भृईँओच्यानमा बसेरदुबैज्ञनाको वार्तालाप पुनिरहेका छन्‌ । भवानीशङ्करलेश्रीकृष्णको कुरा सुनिरहेको दृश्य देखापर्छ । भानुभक्तलाई भवानीशङ्करको परिचय गराउँदै - उहाँभवानीशड्र पौड्याल, सँस्कृत पाठशालामा पढाउनु हुन्छ ।उहाँको यहाँ ठूलाठूला विद्वानहरूसँग सङ्गत छ । भानुभक्त र भवातीशङ्रर एक-अर्कालाई हेराहेर गर्छन्‌ ।कच्चा उमेर भयाकाले मैले यसलाई दर्शन साधारण मात्रपढायाको छु । यसले वेदान्त दर्शन अध्ययन गन्याको छैन ।तपाईँले यसलाई मद्दत गर्नुपन्यो । आदिकवि भानुभक्त भबानी ” भइहाल्छ नि।भानुभक्त मृस्क्राउँछन्‌ ।० मसँग पाठशालामा दर्शन पढाउन्या गुरुसँग म बाबुलाई भेटगराइदिउँला ।

दृश्य ४१

दृश्य समाप्त वि.सं.स्थानसमयपात्र गाउँले १गाउँले २गाउँले १घनञ्जय 0 1

पप्य्छ

चुँदी बेसी, पुरानो डिहीको घर-आँगन

दिउसोधनञ्जय, काशीनाथ, पद्यनाभ, गड्गादत्त, इन्द्रविलास रगाउँलेकाशीमा श्रीकृष्णको देहान्त भएको खबर पाएपछि पाँच भाइछोरा चुँदी बेतीमा कोरामा वसेका छन्‌ । सहानुभूति प्रकटगर्ने जम्मा भएका गाउँलेहरू बरिपरि छरिएर बसेका छन्‌ ।किरियापुत्रीहरूको छेउमा बलिरहेको बत्तीबाट दृश्य खुल्दैजान्छर क्यामरा गाउँलेहरूको फेरो लगाउदै धनञ्जयको अगाडिआएर स्थिर हन्छ ।

५ मरण त सारै राम्रो तेख्याको रहयाछ ।% तिथि पति राम्रो भेट्टाउनुभयो । “ धर्मात्मा मान्छेको मरणा राम्रो हुन्या नै भयो नि।० राम ताम लिंदालिदै प्राण त्याग्नुभयाछ ।गङ्गावत्त टाउको निहुराउँछन्‌ । आदिकवि भानुभत्त गाउँले १ तुलसीराम र भातको क्या खबर छ ति ? धनञ्जय " क्या हुनु, यस्तो दुखको बेलामा । मणिकर्णिंका घाटमा गाउँले २घनञ्जय गाउँले ३धनञ्जय पटकथा क दाहसंस्कार गत्याछन्‌ । काजकिरिया पनि राम्ररी नैसिध्यायाछन्‌ । अब पैंतालीस्‌ दिन सकिएपछि भाइ त यतै आउनु हुन्छ किकसो ? अहिलेसम्म यता फिर्न्या कुरा त छैन। भानुभक्त तानी नि ? उ पनि काशी मै छ। पढाइ सकियापछि मात्र यता आउँछ ।

क्यामरा धनञ्जयको नजिक हुँदैजान्छ र सम्वादको समाप्तिसँगै

स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त यश

दृश्य ४२

वि.सं. ; पृद्दद स्थान ; काशी, श्रीकृष्णको कोठासमय : बिहान पात्र : भानुभक्त

रित्तो कोठामा एक्ला भातृभक्त घुँडामा चिउँडो अड्याईकोक्राएर बसेका छन्‌ । कोठाभरि वेदना छरपस्ट छरिएकोछु।बीणाको बिरही धुनसँगै भानुभक्त टाउको उठाएर भित्तामाटाँगिएको श्रीकृष्णको तस्बिरलाई अश्रुपूर्ण आखाले हेर्छन्‌ ।क्यामरा श्रीकृष्णको तस्बिरनजिक सर्दैजान्छ र श्रीकृष्णलेशङ्कराचार्यको मणिरत्नमालाको श्लोक पाठ गरिरहेको आबाजप्रतिध्वतित हन्छ ।

श्रीकृष्णा ० अपार संसार समुद्रमध्ये ... दृश्य समाप्त स्‌ आदिकवि भ्रानुभत्त

दृश्य ४३

बि.सं. : पृदजद स्थान : रम्घा, शिखरकटैरीको मरुरीसमय : दिउसो पात्र : श्रीकृष्ण र भानुभक्त दृश्य परिवर्तत हुन्छ । किशोर भानुभक्त अंगेतोसगैकोओछ्यानमा बत्तीको उज्यालोमा केही लेखिरहेका छन्‌ । श्रीकृष्णअगेनोनजिक बसेर शङ्कराचार्यको मणिरत्तमालाको श्लोककोअगाडिको पृक्ति सस्बर बाचन गरिरहेका छन्‌ । श्रीकृष्ण » ........ समज्जतो मे शरण किमस्ति ॥भानुभक्त लेख्न छाडी ध्यानमग्न भएर सुन्छन्‌ ।श्रीकृष्णको बाचतकम चलिरहन्छ - ० गुरोः कृपालो कृपया बदैतद्‌ विश्वेश: पादाम्वुज दीर्घ नौका॥"भानुभक्त शोचमरत हुन्छन्‌ । श्रीकृष्ण किताब पद्याएरराखिदिन्छन्‌ र नातिलाई हेर्छन्‌ ।भानुभक्त सोचाइमा हराइरहेका हुन्छन्‌ । “शङ्कराचार्यकी प्रश्नोत्तर मणिरत्नमालाबाट पटकथा पछ » भानु, तँ सोचमग्न छस्‌ । क्या विचार गरिराख्याको ?भानुभक्त » जिबा प्रश्नोत्तर मणिरलमाला भाषामै लेखियाको भयाकति राम्रो हुन्थ्यो हगि ? भाषामै लेखियाको भया सारालोकले पढ्न र सुन्न पाउन्या थिया ।श्रीकृष्णा ० भानु, तेरो बिचार अतिउत्तम छ । तँमाथि सरस्वती माताकोकृपा छ, तैँले आफ्नो अध्ययन प्रा गन्यापछि शङ्डराचार्यकोप्रश्नोत्तर मणिरत्नमाला भाषामा उल्या गन्यास्‌ । यसबाटतेरो पनि सुताम हुन्याछ ...वाक्य पूरा नहुँदै दृश्य बीचमै काटिन्छ । दृश्य समाप्त पद आदिकवि भातृभकत्त

दृश्य ४४

विसंस्थान पात्र पटकथा ९ पद्दद

काशी, श्रीकृष्णको कोठा

बिहान

श्रीकृष्ण र भानुभक्त

कोकाएर बसेका भानुभक्तमाथि श्रीकृष्णको दृश्य ४३ को

अधुरो वाक्यको अन्तिम अंश प्रतिध्वनित हुन्छ -... लोकको पनि कल्याण हुन्याछ ।

भानुभक्त बित्तारै टाउको घुमाउँछन्‌ । खाटमा श्रीकृष्ण

बसिरहेका छन्‌ । भानुभक्त हुन्छन्‌ र बाजेको चरणमा शिरराखिदिन्छन्‌ । श्रीकृष्ण हातले वातिको टाउकोमा छोएरआशीर्वाद दिन्छन्‌ र अन्तर्ध्यान हुन्छन्‌ । भानुभक्त शिरउठाएर हेर्छन्‌ । खाट खाली र शून्य छ । मात्तिर हेर्छन्‌ ।

श्रीकृष्णको तरिबर हांपिरहेको हुन्छ । भानुभक्त दुवै हात जोडेर

तस्बिरलाई तमस्कार गर्छन्‌ ।

तढ््तामा राखेको कागज, कलम र मसी उठाउँछन्‌ र प्रश्नोत्तर

८९ मणिरत्नमाला पढ्दै त्यसको नेपालीमा अनुवाद गर्न धाल्दछन्‌ ।: श्रीकृष्ण तरिबरबाट हेरिरहेका हुन्छन्‌ ।भानुभक्त "० आफूले लेखेको कविता सस्वर बाचन गर्छन्‌ -अपार संसार समुद्रमाहाँ ।डब्याँ शरण्‌ कुन्‌ छ मलाइ याहाँ ॥चाँडो कृपाले अहिले बताङ ।श्रीरामको पाउ छ मुख्य नाउ ॥": क्यामरा भानुभक्तको नजिक हुँदैजान्छ र कविताको अन्त्यसँगैस्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको प्रश्नोत्तरीबाट ९० आदिकवि भानुभक्त

दृश्य ४५

बि.सं.स्थानसमयपात्र घनञ्जप गाउँले १धनञ्जयगाउँते २घनञ्जय पटकथा

१८८९

रम्घा, चर

घनञ्जय र्‌ गाउँलेहरू

- धनञ्जय गाउँलेहरूलाई वरिपरि राखेर पाल्पा गौँडाको आफूनो “ अड्डा र कामका बारेमा गफ गरिरहेका छुन्‌ । धनञ्जयकोअनुहारबाट दृश्य खुल्दैजान्छ र क्यामरा फन्को लगाउँदैगफ गर्न बसेका सबै गाउँलेलाई दृश्यमा समेद्दछ ।पृष्ठभूमिमा तनहुतुरको डाँडो देखापर्छ । » हास्दै - राजाले सप्पै बन्दोबस्त मिलायाका छन्‌ नि। फौजलाईजग्गा नै दियाका छन्‌- खान्कीमा । त्यही जगगाबाट उठ्याकोबाली खान्छन्‌- फौजले । ० त्यही उठ्याको बालीलाई तनखा भन्नु पत्यो हैन त ? » ठीक भन्नु भो। ० हैन, फौजको बातीको उठतीपुदती कसले गरिदिन्छ त ? » त्यो काम त हाम्रै अड्डाको हो नि। फौजको उठतीपुठूती ९१ गाउँले २धनञ्जय गाउँले ३धनञ्जयगाउँले ३गाउँले १धनञ्जय गाउँले १घनञजय गाउले ४घनञ्जय गरिदिन्या, पजनी गर्न्या सप्पै काम हाम्रै अड्डाले गरिदिन्छनि। खरदार बाजेको अड्डाले अरु क्या क्या काम गर्छ त ?परिआयाको बेलामा फौजलाई रसदपानी पठाउन्या, हात्ती-घोडा पठाउन्या काम पनि गर्नुपर्छ अड्डाले । सुगौलीसन्धिअगाडि हाम्रै अड्डाले पनि पठायाको थियो । अरु मुद्दामामिला हेर्नुपर्दैन ? मुद्दामामिला पनि हेर्नुपर्छ । फौजदारी मुद्दा पनि छिन्नैपर्छ ।खर्दार बाज्याले पनि कति धेरै काम गर्नु पर्न्या रहयाछ ।त्यसै लाउन पाइन्छ तनि चाँदतोडा ? हाँस्दै बिर्के टोपी मिलाउछन्‌ र सगर्व भन्छन्‌ - सरकारकोसिन्दुर पन्यापछि खटायाको काम त गर्नै पन्यो क्यार ।हैन, बिदा त सकिनै लाग्यो क्यारे ति, कहिले जानृहन्छपाल्पा ? हिड्त्या साइत पर्सिको जन्याको छ क्यारे । हैन, महापुराण भन्न गयाका छोरासँग भैेटै नगरी जान्या त ?क्या गर्नु, हेर त । अड्डाबाट हाजिर हुन आउन्‌ भन्त्याखबर आइसक्यो । उता भानु बनारसबाट फिर्न्या बित्तिकैजेठान जयलाल कप्तानले प्राण भन्न भनेर भोर्लेटारदौडाइहाल्नु भयो । दृश्य समाप्त ९२ आदिकवि भानुभत्कत पटकथा

दृश्य ४६

१ १दद९ भोर्लेटार, सप्ताह मण्डप

बिहान

भानुभक्त, उपवाचक, द्वारपालहरू, गणौश, जयलाल,मणिराम, माइज्यू, पण्डितहरू, महिला तथा पुरुषभ्क्तजनहरूको समृह । भोर्लेटारमा कप्तान जयलाल पौडेलको घर-आँगनछेउकोबिहारे डिहीमा सप्ताह प्राणको सुन्दर मण्डप बनाइएकोछ। व्यासासनमा भानुभक्त र दायाँ-बार्या गणेश र उपवाचकपीताम्बर तथा रातो बस्त्र धारण गरेर बचेका छन्‌ । भानुभक्तकोअगाडि श्रीमद्भागवत्‌ प्राणको वृहत्‌ किताब राखिएको छ ।मण्डपअगाडि पुराण श्रवणका लागि महिला तथा पुरुषभक्तजनहरूको भिड गृत्द्री र परालमा बसेका छन्‌ । भानुभक्तलेफूल लिएर हात जोड्दै सस्बर मद्लाचरण गरेको प्रसड्घबाटदृश्य खुल्दै जान्छ र सम्पूर्ण सण्डप तथा भक्तजनहरूलाईपरिद्श्यमा समेददछ । ९३ भानुभक्त ० भक्तजन »भानुभक्त ०भक्तजन ”भानुभक्त ०भक्तहरु ”भानुभक्त »भक्तजन »भानुभक्त »भक्तजन ”उपवाचक » सच्चिदातन्द रुपाय विश्वोत्पत्यादिहेतवे । तापत्रय विनाशाय श्रीकृ्‌ष्णाय वयं नुम: ॥' भक्तजन हात जोडी बसेका छन्‌ । ३ नमो भगवते वासुदेवाय । भानुभक्त कितावमा फूल चढाउँछन्‌ । उपबाचक र गणेशपनि त्यतै गर्छन्‌ । भक्तजनहरू पनि फूल चढाउँछन्‌ ।ठूलो खरले - बिध्न हर्ता गणेशजीको ... जय । भगवान्‌ श्रीकृष्णको ... जप । महर्षि वेदव्यासको .... जय । व्यासपुत्र शुकदेव स्वामीको ... जय । श्वीमद्भागवत्‌ महाप्राणको .... जप। हात उठाउँदै -सर्वै श्रोतार: सावधाना भ्वन्तु । सबै श्रोतागणासावधान भएर सुन्या काम गर्नुहोला । उपबाचकको उद्घोषणसगै दृश्य समाप्त हन्छ । दृश्य समाप्त "ध्रीमद्भागवत्‌्बाट 00 आदिकवि भानुभक्त गाउँले १गाउँले २गाउँले ३गाउँले ४गाउँले १गाउँले २ गाउँले १ पटकथा

दृश्य ४७

१८९; भोर्लेटार, गाउँको बाटो

बिहान

गाउँलेहरू

टाढाबाट चारजना भक्त टपरीमा फूल-प्रसाद लिएर गफगर्दै आउंदैगरेका देखिन्छन्‌ । सप्ताह सुरु भइसक्यो होला । आउँदाआउँदै अबेर भयो ।मलाई पनि ढिला भयो । बिहान त मिलिक्कै जान्छ ।भानुभक्तले भन्या रे पुराण । त्यै त, कति सानै उमेरमा भागवत्‌ फुक्याको | कस्ताका नाति; श्रीकृष्ण पण्डितका त नाति । रम्घा, चदीबेसी, करापुटार्‌, भोर्लेटार वरिपरि सेरोफेरोमाभानुभक्तका जोडा छैनन्‌ भन्छन्‌ नि त गाउँघरमा ।संकतका मात्रै विद्वान्‌ हुन्‌ र | जे देख्यो त्यसैको सिलोकपनि कथिदिन्छन्‌ रै - भाषामा । 00 भानुभक्त समूहस्वर कुरा गर्दागर्दै चारैजना दृश्यबाट बाह्रिरिन्छन्‌ ।

चारैज्ञना मण्डपमा आइपुरछ्न्‌ । पुराण वाचन-कम

चलिरहेको हुन्छ । सस्वर - निगम कत्पतरोर्गलितं फलम्‌ । शुकमुखादमृत द्रव संगुतम्‌: । क्यामरा मण्डप र भानुभक्तको वरिपरि घुम्छ ।पिवत भागवतं रसमालयं । कर्ताहरू भागवत्‌ श्रवण गरिरहेका छन्‌ ।मुहरहाँ रसिका भुविभावुका: ॥

मण्डपबाट केही टाढा मान्द्रोले फेद बेरिएको घुन्धुकारी

(सातवटा आँछ्लो भएको बाँस) को टुप्पोबाट फेवसम्मक्यामरा ओर्लन्छ । नेपध्यमा हावा चलेको आवाज आइरहेकोहुन्छ । भागवत्‌ वाचनको कम चलिरहेको छ । भानुभक्तसंगसँगै भक्तहरू समूह स्वरमा गाउँछन्‌ - भक्ति सुतौ तौ तरुणौ गृहीत्वा । प्रैमैकरूपा सहसा विरासीत्‌ ॥ श्रीकृष्ण गोविन्द हरे मुरारे । नाथेति नामालि मृहुर्वदन्ति ॥ श्रीकृष्ण गोविन्द हरे म्रारे ।नायेति नामानि मुहुर्बदन्ति ॥" भानुभक्त ”» अब म प्रथम अध्यायको कयासार वर्णन गर्न्याछु । दृश्य समाप्त “धीमद्भागवत्‌बाट ९६ आदिकवि भानुभक्त स्थान ; भौलेटार, जयलालको घर-आँगन समय ; अपराह्नपात्र : माइज्यू र महिलाहरूकप्तात जयलालको गोठमा केराको पातमा अर्सा बेल्ते कामहुवैछ । तीनजना महिला रोटी पथार्ने र पकाउने कार्यमा व्यस्तछन्‌ । पृष्ठभ्मिमा सप्ताह मण्डप देखापर्छ । मण्डपतर्फबाटमाइज्यू अर्ता पकाइरहेको ठाउँमा आउँछिन्‌ ।माइज्य्‌ ” कति पाक्यो ? सबै भक्तलाई पुग्छ कि पुग्दैन अर्सा ?महिला १ ०» पाकिसक्न आँट्यो । पुग्छ होला ।माइज्य्‌ सप्ताह मण्डपतर्फ फर्किन्छिन्‌ । अर्या पकाउने कमजारिरहन्छ । दृश्य समाप्त पटकथा ९७ स्थानसमयपात्र भानुभक्त चट

दृश्य ४९

६ पृद्ददर: भोर्लेटार, सप्ताह मण्डप

मध्याह्न

दृश्य ४७ वमोजिम

पुराण वाचनको अर्को दिन कथा वाचन र श्रवणको कमचलिरहेको हुन्छ । बाँसमा झुण्ड्याइएको रुण्डाबाट दृश्यखुल्दैजान्छ र सम्पूर्ण मण्डप तथा श्रोताहरू परिदृश्यमादेखापर्छन्‌ । बन्दाबनमा श्रीकृष्णको बाँसुरीको गीत-सङ्घीत सुतेर दौडुँदैआयाका गोपिनीहरू श्रीकृष्णसँगको मधुर रासलीलामा व्यस्तथिया । यसैबीच एक्कासी श्रीकृष्ण अन्तर्ध्यान हुन्‌भयो ।भक्तहरू एकचित्त भएर सुनिरहेका छन्‌ । त्यसपछि गोपिनीहरू भगवान श्रीकृष्णको स्तृति गर्नलाग्या ।यो स्तुति गौपी-गीतको नामले प्रसिद्ध छ । क्यामरा दर्शकतिरबाट घुम्दै मण्डपलाई अर्धप्रदक्षिणा गर्दछ ।यो स्तुति संस्कृत भाषामा छ, तर हाम्रा भाषाका कविइन्दिरसले पनि यही गोपी-गीतलाई भाषामा लेख्नु भयाको आदिकवि भानुभक्त ॥॥ । जुत म तपाईहरूलाई कहन्छु ।उपबाचक हार्मोनियम बजाउँछुन्‌ । दर्शकहरू एकचित्त भएरसुन्दछन्‌ ।भानुभक्त सस्बर गाउ्छन्‌ -ब्रजञ त बेस्‌ बन्यो तिम्रि जन्मले ।लक्ष्मी छन्‌ जहाँ तिम्रि प्रीतिले ॥: भानुभक्तको स्बरमा अरुहरूले पनि स्बर छोप्छन्‌ -समहस्वर " ब्रज त बेस्‌ बन्यो तिम्रि जन्मलेलक्ष्मी छन्‌ जहाँ तिम्रि प्रीतिले ॥भानुभक्त एकल स्वरमा गाउँछन्‌ -भानुभक्त " प्रिय निहार है प्राण धर्दछन्‌ ।तिमरी हुन्‌ सबै खोजि गर्दछन्‌ ॥"बयामराले भग्तजनसहित सम्पूर्ण मण्डपको परिकमा गर्दछ । दृश्य समाप्त “डुन्दिरसको कविताबाट पटकथा ९९

दृश्य ५०

छ सं. ; १दद९ स्थान : भोर्लेटार, सप्ताह मण्डपसमय : मध्यान्हपात्र : दृश्य ४७ बमोजिम सप्ताहको अन्तिम दिन । वासको टुप्पोमा फहराइरहेकोरुण्डाबाट दृश्य खुल्दै, ओलंबै जान्छ र सम्पूर्ण मण्डपलाईबिहड्डम रुपमा उद्घाटित गर्छ । पुराण भन्ने र सुन्ने कमचलिरहेको हुन्छ । नेपथ्यमा बजिरहेको बाँसुरीको धुनलेवातावरणलाई ढाक्दछ । सप्ताह भन्ने कम सकिनासाथै म्यामरा धुन्धकारीको प्रतीककारूपमा क्नामा ठड्याइएको बासको नजिक हँदै पाथिमाथिसर्दै जान्छ । बासको प्रत्येक आँख्ख्ला फुटेको हुन्छ । एष्ठभूमिमाहावा चलेको र हावा फुस्केको ध्वत्ति प्रतिध्वनित हुन्छ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभत्त

दृश्य ५१

हा : १ददर९स्थान : भोर्लैटार, दाईको खलौसमय : मध्याह्नपात्र : खेतलाहरू खलोमा एकजना गाउँले नाङ्ग्लोबाट धान शार्ने र अर्कोगाउँले वाडलोले हम्केर भृस बत्ताउने काम गरिरहेका छन्‌ । गाउँले-१ " मृत बत्ताउन छोडेर - आज त सप्ताह लगायाको पनि सातदिन भयौ । गाउँले-२ ० आज त दक्षिणा चढाउन्या दिन । गाउँले-१ » श्रीमद्भागबत्‌ पुराण सुनेर परीक्षित महाराज रधुन्धुकारीले जसरी मोक्ष प्राप्त गरे, त्यवैगरी आज कर्ताकापितृहरू पनि मोक्ष हुन्छन्‌ । गाउँले-२ » आज त बालुन पनि नाच्छन्‌ ति हैन ? गाउँले-१ ” हो, साड्ेका राति बालन नाच्न्या त प्रानै चलन हो नि। दृश्य समाप्त

जज सं. स्थानसमयपात्र

दृश्य ५२

पद्दर भो्लेटार, पुराण मण्डपसँगैको चउर / बगैँचा राति भानुभक्त, जयलाल, माइज्यू, बालुनेहरू, भक्तजनहरू,गाउँलेहरू आदि । सप्ताहको साड्केका दिन राति पुराण सुन्ने भक्तजनहरू,महिलाहरू बालक तथा गाउँलेहरू बालुन वाच हेर्न जस्माभएका छन्‌ । चउरको बीचमा पूर्सुङ्के, बालुनेहरू र भानुभक्तउभिएका छन्‌ । एकापट्टि महिलाहरू लहरै उभिएका छन्‌ ।चउरको अर्को भागमा बालकहरूको फुण्ड र वयस्कअबतजनहरू तथा कर्ता र उपबाचक नाचको प्रतीक्षामाछन्‌ । अर्कोपट्टि सिंढीमा भक्त महिलाहरूको समूह लहरमामिलेर बब्चेका छन्‌ । चउरको चारैतिर बाँचमा बाँधिएकाराँकोहरू बलिरहेका छन्‌ । बालुनेहरू हातको खैजडीबजाउँदै बालुनको श्रीगणेश गर्दछन्‌ । भागुभक्त गाउँछन्‌ रबालुनेहरू नाच्दछन्‌ । आदिकवि भानुश्क्त

॥ ३ ७» हो..हो..जनिकम्प जनिकम्प घरती माता, हामी खेल्छौं रामावतार ॥ पृष्ठभुमिमा भ्तजनहरू बालुनको तालमा ताल मिलाउँदैटाउको हल्लाइरहेका छन्‌ । जनिकम्प जनिकम्प धरती माता, हामी खेल्छौं रामावतार ॥ समृह स्वर ० जनिकम्प जनिकम्प घरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ॥जनिकम्प जनिकम्प धरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ।६ जना बालुनेहरूको एक समूह नाइकेसहित बालुनको तालमाखैजडी बजाएर नाच्दै अगाडि आउँछ ।: बयस्क भक्तजन तालमा फुल्दै थपडी बजाउँछन्‌ ।बालुनेहरु : जमिनलाई ढोरदै -जनिकम्प जनिकम्प धरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ॥माइज्यू पनि भावविभोर देखिन्छिन्‌ ।दृवैतर्फका बालुनेहरू समूह स्वरमा गाउँदै नान्दछन्‌ -जलिकम्प जनिकम्प घरती माता,हामी खैल्छौं रामावतार ।बालकहरू पति कुम्दछन्‌ ।दुबै समूहका बालुनेहरू नाच्दछन्‌, भानुभक्त गाउछन्‌ -भानुभक्त " हो ... हो .. पहिलो वाण दानवले हान्यो,रथको ठँडी फुकाल्यो ॥साथमा थिइन्‌ कैकयी रानी,अडगुली हाली रथ थामिन्‌ ॥हो..हो.. जत्तिकम्प जतिकम्प धरती माता,हामी खेल्छौं रामाबतार ।महिला भक्तहरू भावविभोर भएर कुलिरहेका छन्‌ । ॥ | पटकथा १०३ । ० हो... हो.. पहिलो वाण दानवले हान्यो,रथको ढैँडी फुकाल्यो ॥सायमा थिइन्‌ कैंकयी रानी,अड्गुली हाली रथ थामिन्‌ ॥समूह स्वर २ हौ..हो.. जनिकम्प जनिकम्प धरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ॥: महिला भक्तहरू गायनको तालमा फुलिरहेका छन्‌ ।2: बालुनेहरू वृत्ताकारमा नाच्दै हन्छन्‌ ।० हो.. हो.. पहिलो वाण दानबले हान्यो,रथको ठेँडी फुकाल्यो ॥साथमा थिइन्‌ कैकयी रानी,अङ्गुली हाली रथ थामिन्‌ ॥बालुतेहरू जमिनलाई ढोग्दै ताल फेरेर नाच्दछन्‌ ।हो..हो.. जनिकम्प जनिकम्प घरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ॥: सबै बालुने जमिनमा बसेर ढोरदछन्‌ ।भानुभक्त » हो..हो.. दोसरौ बाण दशरयले हाने,दानबको रथ छिन्नभिन्न पारे ॥: भानृभक्त बालुनेहरूको बीचमा बस्दै -० हो..हो.. जनिकम्प जनिकम्प धरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ॥बालुनेहरु : समूह स्वरमा -० हो..हो.. दौसरो बाण दशरयते हाने,दानबको रय छिन्नभिन्न पारे ॥हो हो.. जनिकम्प जनिकम्प धरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ।हो हो. दोसरो बाण दशरथले हाने,दानवको रथ छिन्नभिन्न पारें ॥हो. हो.. जनिकम्प जनिकम्प घरती माता,हामी खेल्छौं रामावतार ॥ आदिकबि भानुभक्त भानुभक्त " हो,.,हो.. तेसरो वाण राजाले हाने,। हृदय बिदारे ॥अकन्टक राज्य इन्द्रलाई सुम्पी,दशरथ आयोध्या फिरे ॥"सबै श्रोता र बालुनेहरू भावबिभोर भएर फुम्दछन्‌ ।: आवाज मधुरो हुँदैजान्छ । समाप्त “लोकगीत बालुन

हज चर्‌

दृश्य ५३

वि.सं.स्थानसमयपात्र कालजैसी

१ १८९०

चुँबी-ओकलाड, कालु जैसीको घर-आँगन ।

दिउसो

भानुभक्त, कालु जैसी र कालु जैसीकी जहात

कालु जैसी आगनमा बसेर डोको बुन्दैछन्‌ र उनकी जहानपिढीमा मकै खोस्ल्याउँदैछिन्‌ ।

- छ्ैँजको घरको डेउढीबाट भानुभक्त आउँदैछन्‌ । क्यामराभानुभक्तलाई लिएर अगाडि हिड्छ । ५ ए, पण्डितजी पो पाल्नु भयाछ । जहानतर्फ हेर्दै - ए गुन्द्री ल्या त । - जहान गुन्द्री लिन घरभित्र पस्छिन्‌ ० ढोगौं।भानुभक्त एउटा खुद्ठाको जुत्ता फुकालेर खुट्टा उचाल्छन्‌,कालुजैँसी खुट्टामा ढोगिदिन्छन्‌ । - कालु जैसीकी जहान गुन्द्री ल्याएर पिंढीमा ओछयाइदिन्छिन्‌र दुनै हात जोडेर भातुभक्तलाई नमस्कार गर्खन्‌ । भानुभक्त आदिकवि भानुभक्त

क फर्काउँछन्‌ र जुत्ता फुकालेर गुन्द्रीमा बस्छन्‌ ।ए, खाजासाजा क्या छ हेर्न ? पाहुनालाई त्यसै पठाउन तभयान नि।८ जहान घरभित्र पचब्छित्‌ ।« भानुभक्तसित - कति कामले पाल्नु भयाको हो कुन्नि ?भानुभक्त " क्रणाको भाका पनि नाघ्यो । त्यही बाह रुपियाँ त्ररण सम्काउँभनेर ।कालु जैसी « त्यति जाबो क्रणका लागि पनि पण्डितजीले क्याको दुखपाउन्‌ पर्थ्यो ? खबर पठायाको भया म आफै आइहाल्थ्याँनि।भानुभक्त » पैसैको लागि मात्र होइन । पारि गाउँमा काम पनि थियो ।बाटोमा पर्न्या भयाकाले यसो तिमी कहाँ पनि पस्याको ।कालु जैसी « वैशाख निक्लँदो म साँबाब्याज दुवै लिएर हाजिर हुन्याछु ।भानुभक्त » भइहाल्छ नि।कालुकी जहान घरभित्रबाट थालमा भुटेको मकै र गिलासमापानी लिएर निस्कन्छिन्‌ र भानुभक्तको अगिल्तिर राख्चिदिन्छिन्‌ ।भानुभक्त धालको मकै र गिलाँसको पानीलाई हेर्छन्‌ ।कालु जैसी ० लिङँ, पण्डित जी ।भानुभक्त अप्रसन्न मुद्रामा मुख बिगारेर कालु जैतीलाईहेर्छन ।काल्जैसी जिल्ल पर्छन्‌ ।भानुभक्त फेरि थालतर्फ हेर्छन्‌ र कल्पनामा थालमा सुग्रेकेरा र सेता मूला देख्छन्‌ । गिलास हेर्छन्‌, पानी मोहीमापरिवर्तन हुन्छ । भानुभक्त दङ्ग पर्दै कालु जैतीलाई हेर्दछन्‌ ।कालु जैसी रुन्‌ जिल्लिन्छन्‌ ।भानुभक्त फेरि थालतिर हेर्छन्‌ । थालको मृग्रे केरा र मूलाअचानक हराउँछ । गिनाँसमा हेर्छन्‌, मोही पानीमापरिवर्तित हन्छ । भानुभक्त भरखरैको घटनालाई कवितामास्वर दिन्छन्‌ ।

भानुभक्त ” असल मुग्रे केरा कि त महि हवस्‌ बेस अमिलो ।कि ता सेता मूला कि त बरु हवस्‌ साग उसको ॥कालु जैसी र जहान दवाल्ल परेर सुनिरहन्छन्‌ ।असल्‌ हुन्थ्यो धुप्मा नतर यसरी खानु कसरी ?भुटी त्यायौ थालमा मकइ तिमिले क्यान यसरी ?कविताको अन्तमा कालुकी जहान टाउको निहराउँछिन्‌ ।

। समाप्त

“भात्नुभक्तको फुटकर कविता १०द आदिकबि भानुभक्त विचारी घनञ्जयविचारी घनञ्जय विचारी पटकथा

दृश्य ५४

१ १८९१/९४: पाल्पा गौंडा, घनञ्जयको कचहरी: दिउसो घनञ्ज्जय, विचारी र्‌ कारिन्दा पाल्पा गौँडा कचहरीको एक कक्षमा खर्दार धनञ्जय, बिचारीरकारिन्दा वचेर क्राकानी गर्दैछन्‌ । बिचारीको अनुहारबाट दृश्यखुल्दैजान्छ र धनञ्जयको पषठभाग देखापर्छ । रामदल पाँडे पहाँको हाकिम भएर आउन्या भन्ने सुन्या निमैले गाँडगँद; क्या हो, तपाइँलाई थाहा छ ? सुन्न त मैले पनि सुन्याँ ... पाँडै हाकिम भएर आया भन्या त जागिरमा टिक्न गाह्रोपर्छ कि क्या हो ? कारिन्दा सुनिरहेका छन्‌ । कर्मचारी भन्याका राजाका सिन्द्र पन्याका मान्छे हुन्‌ ।जौ हाकिम भया पनि क्या फरक पर्छ र ? त्यसो भनेर क्या गर्नु ? थापाका मान्छेलाई पाँडेले नसहन्या,पाँडेका मान्छेलाई थापाले नसहन्या । तपाइलाई पनि त १०९ घतञ्जप विचारी घनञ्जय विचारीकारिन्दा घनञ्जय ११० थापापट्टिका मान्छे भनेर भन्दा रहयाछन्‌ कन्ना पछाडि । धवञ्जय र कारिन्दा सुनिरहेका छन्‌ । त्यै त हेर न । साँढेको जुधाइ, बाच्छाको मिचाइ भन्याको यही हो । ठूलाठलाको पेचापेचमा सानातिना कर्मचारी पिसिन्या । ५ हैन, साच्चि नै पाँडे काजी हाकिम भएर आया भन्या क्या गर््या ? न्‌नको सौरौ चिताएर काम गन्याँ, त्यति गर्दा पनि सहयानन्‌ भन्या घर फर्केर खेती किसान गर्न्या ।

विचारी र कारिन्दा सुनिरहन्छन्‌ ।

घर लड्याको छैन वन डढ्याको छैन, क्याको पिर ?

हुनत हो।

प्रसङ्क बदल्दै - अहिले त भानुभक्तले खेतीपाती राम्ररी चलाउन्‌ भयाको छ, हैन ?

चलाउन त चलायाकै छ । तर खेती किसानीभन्दा सिलोककथ्नमै बल गर्छ ।

क दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त

दृश्य ५५

बि.सं.स्थानसमपपात्र भानुभक्त चेला पटकमा १८९५ ९६रम्घा दैबघाटदिउसोभानुभक्त गुरु, शिष्य र भक्तजनहरूकाशीमा सुरु गरेको शड्टराचार्यको प्रश्नोत्तरी मणिरत्तमालाकोमापानुबाद-क्रमलाई अधि बढाउँदै भानुभक्त रम्घाको आफ्नोघर-पिढीमा वसेर लेखिरहेका छन्‌ ।० कुन्‌ हो सदा बन्धनमा पन्याको ।जस्‌ले त यो मन्‌ स्‌खमा धन्याको ॥ भानुथक्तको प्रश्नोत्तरी जनजिब्रोमा फैलिइसकेको हुन्छ ।देवघाट नदी किवारमा गुरु चेलाका बीचमा सम्वादचलिरहेको छ । चेलाले पश्न गर्ने र गुरुले त्यसको समाधानगरिदिने कम जारी छ । भक्तहरू प्रश्वोत्तरीको गरु चलाकोसम्बाद श्रवण गरिरहेकाछन्‌ । ० अपार संसार समुद्र माहाँ ।डब्याँ शरण्‌ कुन्‌ छ मलाई याहाँ ॥ १११ गुर्‌ चेलागुरु चेलागुरु चेलागुरुचेला गुरु चेला चेलागुरु चेलागुरु चाँडो कृपाले अहिले बताउ ।० श्रीरामको पाउ छ मुख्य नार ॥ दरिद्द नाउँ नरमा छ कस्‌को ?बिशाल तृष्णा घरमा छ जस्‌को ॥ कुन्‌ हो धनी सब्‌ नरले कहयाको ?सन्तोषले जो छ खुसी रहयाको ॥ ज्पूँदै मत्याको भनि नाम्‌ त कस्‌को ?० उद्याम्‌बिना बित्तछ काल जस्‌को ॥ ० अमृतसरी कुन्‌ छ भन्या ?ती निराशा । पासा कउन हुन्‌ ?न ममतै छ पासा ॥ कौनै बखत्‌मा पनि क्या नगर्नु ?पापमा अगाडी कहिल्यै नसर्न ॥ विद्वान्‌ पुरुष्ले कति काम गर्न ? » स्वघर्म यामीकन शास्त्र पढ्न्‌ ॥" प्रश्वोत्तरीको कम चलिरहन्छ । दृश्य टाढाटाढा हुँदै जान्छरविहङ्कम भएर स्थिर हुन्छ। दृश्य समाप्त “भानुभक्तको प्रश्नोत्तरीबाट बीर आदिकवि भानुश्चक्त स्थानसमयपात्र भानुभक्तघाँसी घाँसी

दृश्य ५६

१९८

कर्लुड्‌ बेसी, चौतारी: मध्याहन

घाँसी र भानुभक्त

क कर्लुङ्‌ बेसीमा बर-पीपलको बोटमूनि चौतारीमा बसेर भानुभक्तबाँसको सृप्तोले पड्खा हम्कदैद्वन्‌ । चौतारीमाथि बारीकोकान्लामा एकजना घाँसी घाँस काटिरहेका छन्‌ । घाँस काट्दाकाट्दै भानृभक्तलाई हेर्दै सोध्छन्‌ - भानुभक्तबाजे, कताबाट पाल्नु भो ? मलाई तिमीले चिन्याका छौ ? मैले त चिनिन नि तिमीलाई ।मलाई चिन्नुभा रै'नछ । मैले त चिन्याको छु बाजेलाई ।श्रीकृष्ण पण्डित बाजेको नाति हैन ? गाउँको घर रम्घामाछ, बेसीको घर चेँदीबेसीको पुरानो डिहीमा । तिमीलाई मैरा बारेमा सब कुरा थाहा रहयाछ । तिम्रो घरकता ति ? हातले टाढा देखाउँदै - क त्यै पारित होनि। पटकथा ११३ भानुभक्त भानु भक्त भातृभक्तघाँसी भानुभक्त ११४ क्या काम गर्छौतनि? काटेको घाँस हातमा लिई बारीको कान्लोबाट तलतिरफ्दै - देखिहाल्न्‌ भो नि । घाँस काट्न्या काम गर्छु ।घाँस दिन सक्या गाई पनि खुसि हुन्या । गाई भन्याकीनक्ष्मी हुन्‌ । लक्ष्मी खुसी पारेर धन पनि त निकै जम्मा गर्‌याका होउलानि? क्या जम्मा गन्याँ भन्नु खै, सुख-दुख गुजारा चल्याकै छ ।बचाएर अलिकति घन जम्मा गर्‌याको थियाँ । त्यो पनिघर्मको कार्यमा लगायौ । - भानुभक्त टोलाएर सुनिरहन्छन्‌ । घाँसी तलतिर ओलंदै - मरेर जाँदा कतैले श्रीसम्पत्ति आफूसँगलाँदो रै'नछ । मरेपछि आफूसँग जान्या त यही पाप रपुण्य । जति धन भया पति क्या गर्नु, राम्रो काममालगाउन नसक्या ? क्या काममा लगायौ त कमायाको धन ? डोको लिएर ओलंदै - गाउँको नजिकै बटुबाहरू हिड्न्याबाटो पारेर एउटा कवा खनायाँ । बाटो हिड्त्या बट्वाहरूलेयाक्या बेलामा प्यास लागेर त्यौ कुवाको पानी सिकेर खाँदामलाई कसो नसम्कलान्‌ त ? धर्मको ठाउँमा धर्म, नामकोठाउँमा नाम । भानुभक्त एकाग्र भएर सुनिरहन्छन्‌ । घाँसी डोको बोकेर चौतारीतिर आउँछन्‌ । म मरेर गयापछि पत्ति त्यो कुवा छउञजेल मेरो नाम कसोनलेलान्‌ त ? नाम बाँचिञ्जेल मान्छेलाई मत्यो भन्नु हुन्न ।आफू मरेर गयापछि पनि आफ्नो नाम रहिरहोस्‌ भन्न्याचाहना हुँदो रह्याछ मानिसलाई । मेरो कुरा कस्तो लाग्योत बाजेलाई ? टोलाउँदै - मनासिब भन्यौ । तिमीले कति पढ्याका छौ ?कत्ति न कत्ति । यही घाँस, दाउरा; यही हो हामीले पढ्याको । आदिकवि भानुभक्त भानुभक्त भानुभक्त भानुभक्तघाँसीभानुभक्तघाँसी भानुभक्तघाँसीभानुभक्तघाँसी पटकथा नपढ्याको भया यति कुरा कसरी जान्यौ त ? तपाईं जस्ता पढ्या-लेख्याका मानिसहरूको कुरा सुनेर ।तिमीले नपढेर क्या गर्नु, मलाई पढायौ । घांक्ती जिल्ल पर्छ । आफू मरेर गयापछि पनि पछिसम्म कीर्ति रहन्या काम गर्नुपर्छ भनेर सिकायौ । चौतारीमा भानुभक्तको छेउमै बस्दै- अब बाजे त्यस्तो क्याकाम गर्नुहुन्छ त ? तिमी नै भन न क्या गरेँ ? तपाईं कति वर्ष ? २७ वर्ष । कतिसम्म पढ्न्‌ भयाको छ ? तपाईंका बाजेलाई त पण्डितहरूगणपतिकै अवतार भन्थ्या । मैले संस्कृत अतिअलि पढ्याको छु । पुराण खुल्याको छ कि छैन ? दुईचारचोटि बाँच्याको छु । उसौ भया, एउटा काम गर्नुहोस्‌ । भानुभक्त प्रश्नतृचक चिन्ह अनुहारमा लिएर घाँतीलाई हेर्छन्‌ ।धर्मशास्त्रका करा, नीतिका करा, पुराणका क्रा सबैसँस्कृतमा लेख्याका छन्‌ । हामी जस्ताले बुस्दैनौं । पण्डितजीजस्तै पढ्या-लेख्याका मानिसहरूले मात्रै बुझ्न्या । भानुभक्त सुनिरहन्छन्‌ । हामीजस्ता नपढ्याका मानिसहरूले पनि बृञ्न्या गरेरराम्राराम्रा सिलोक भय्ाको, सजिलो कथा पनि भयाको,अर्ती, शिक्षा पनि भयाको, धर्म पनि हुन्या, भाषा सिलोकमायौटा राम्रो पुस्तक लेख्नुस्‌ । तपाईंको पनि नाम हुन्याछ,दुनियाको पनि भलो हुन्याछ ।

भानुभक्त स्तव्ध र किकर्तव्यविमूढ भएर सुनिरहन्छन्‌ र सोच

मग्न हुन्छन्‌ ।

घाँसी घाँसको भारी उठाउछ । भानुभक्त डोको उचालिदिन्छुन्‌ ।

११५ घाँसी बाटो बारछ । भानुभक्त आफूनो भावना सस्बर व्यक्तगर्छन्‌ -भानुभक्त » भर्‌जन्म घाँसतिर मन्‌ दिइ धन्‌ कमायो ।नाम्‌ क्यै रहोस्‌ पछि भनेर कृवा खनायो ॥घाँसी दरिद्रि घरको तर बृद्धि कस्तो ।म भानुभक्त धनि भ्रैकन आज यस्तो ॥१॥।भानुभक्त गाउँदा गाउँदै चौतारीको छेउको ढुङ्गामा बस्चन्‌ रसोचमरन हुन्छन्‌ । फेरि गाउँछन्‌ -मेरा इनार न त सत्तल पाटि क्यै छन्‌ ।जे धन्‌ र्‌ चीजहरू छन्‌ घरभित्र नै छन्‌ ॥घाँसी पारिपड्डि उकालो चढिरहेको हुन्छ र भानुभक्तगाइरहेकै हुन्छन्‌ ।यस्‌ घाँसीले कसरी आज दिएछ अर्ती ।धिक्कार हो मकन बस्नु नराखि कीर्ती ॥२।'गीतको अन्तिम पाउ गाउँदै भानुभक्त परिद्श्यबाटबाहिरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कबिता,सम्बाद बालकृष्ण समको भक्त भानुभक्तबाट साभार । ११६ आदिकवि भातृभक्त दृश्य ५७ । || त

दृश्य ५७

वि.सं. ! पैदश्‌द स्थान : रम्घा, शिखरकटेरीको सुत्ने कोठासमय : राति पा : भानुभक्त र चन्द्रकला कोठामा दुईवटा खाट छन्‌ । एउटामा भाब्‌भक्त र अर्कोमाचन्द्रकला सुतेकी छिन्‌ । आखी रुयालबाट चन्द्रमाको मधुरोप्रकाश कोठाभित्र छिरेको छ । बाहिर श्याउकिरीहरूकराएको आवाज एकनात्तले भाइरहन्छ । चन्द्रकलानिदाइसकेकी छिन्‌ । भानुभक्त भने निदाउन तक्दैनन्‌ । छटपटीभई ओल्टे-कोल्टे गर्छन्‌ र फेरि उत्तानो परेर दलिनतिरहेर्छन्‌ । क्यामरा भानुभक्तको नजिक-नजिक हुँदै जान्छ,भानुभक्तको कानमा घांसीको आवाज प्रतिध्वनित हुन्छ - “हामीजस्ता नपढ्याका मानिसहरूले पनि बुरुत्या गरेरराम्राराम्रा सिलोक भयाको, सजिलो कथा पनि भयाको,अर्ती, शिक्षा पनि भयाको, धर्म पनि हुन्या, भाषा सिलोकमायौटा राम्रो पुस्तक लेख्नुस्‌ । तपाईँको पनि नाम हुन्याछ, पटकया ११७ ११८ दुनियाको पनि भलो हुन्याछ ।” भानुभक्त उठेर खाटमा बस्छन र पूराना कुरा सम्झन्छन्‌ ।क्यामरा उनको अनुहारमा केन्द्रित हुँदै जान्छ । नेपथ्यबाटबाजे श्रीकृणको आवाज आउँछ । दृश्य समाप्त

दृश्य ५८

आबिकबि भानुभक्त विसं : पददद१ स्थान : रम्घा, चौतारीसमय : दिउसोपात्न : श्रीकृष्ण र किशोर भानुभक्त श्रीकृष्ण चौतारीको रुखमा अडेस नागेर आध्यात्म रामायणकाकिताब पढ्दैछन्‌ । भानुभक्त एकाचत्त भएर बाजेले पढेकोसनिरहेका छन्‌ ।श्ीकषण " ततोराम स्वयं प्राह: हनुमन्तमुपस्थितम्‌ ।श्रृणृतत्व प्रवक्षामि हयात्मानात्म परात्मनाम्‌ ॥भानुभक्त गालामा हात लाएर सृनिरहछन्‌ ।० आध्यात्स रामायणतर्फ डड्ति गर्दै - मयाँदा पुरुषोत्तम श्रीरामकोपावन गाथा, यसले भक्ति-मार्गतर्फ डोच्याउन्याछ ।भानुभक्त "० जिबा, यस्तो उत्तम कृति त भाषामै लेखिन्‌ पर्न्या ।श्रीकृष्ण ” ठूलो भय्यापछि तैंले कोसिस गर्नू । मह्दायज्ञ गन्या सरह ... ।वाक्य प्रा नहुँदै दश्य समाप्त हन्छ ।दृश्य समाप्त र आध्यात्म रामायणच्राट पटकथा ११९

दृश्य ५९

वि.संस्थानसमयपात्र १२० बद्च्द् रम्घा, सृत्नेकोठा राति भानुभक्त र चन्द्रकला भानुभक्त पृनःयधास्थितिमा फर्कन्धधन्‌ । उनको कानमा दृश्य५८ मा श्रीकृष्णले बोल्दै गरेको वाक्यको अन्तिम अंशगृञ्जन्छ । ..-पुण्य हुन्याछ । भानुभक्त फेरि सुत्दछन्‌ । नेपथ्यमा क्र्याउँकिरीको एकोहोरोआवाज आइरहन्छ । भानुभक्त निदाउँछन्‌ । म्यामरा वजिकिदैज्ञान्छ र भानुभक्तको अनुहारमा गएर स्थिर हुन्छ ।सपनामा भानुभक्तले भगवान्‌ श्रीराम र तीता माईलाईदेख्छन्‌ । राम र सीताले मन्दम्‌स्कानसहित हात उठाएरआशीचबाँद दिन्छन्‌ । भानुभक्त निदाइरहेका हुन्छन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भातुभक्त

दृश्य ६०

वि.सं.स्थानसमयपात्र १; पैपशद

रम्घा, शिखरकटेरी

2: बिहान

भानुभक्त, चन्द्रकला र्‌ गोठालो

मिरमिरे बिहानीमा रस्घाका डाँडाकाँडा र जङ्खलका साथैकुइरोले ढाकेको बेसीफाँटलाई फन्को लगाउँदै क्यामराघुम्छ । चराहरू चिरबिराइरहेका छन्‌ । भानुभक्तको आवाजमाअध्व्यात्म रामायणको श्लोक प्रतिध्वनित हुन्छ -कदाचिन्नारदो योगी परानुग्रह काङ्क्षया ।

क्षालको रुखका पातहरूको कापकापबाट सूर्यकिरण चिहाउँछ

भानुभक्त ”» र कुहिरोमा बुँदा पार्दै तरदैजान्छ । वित्तारै भानुभक्तको शिखरकटेरीको घर-आँगन देखापर्छ । आँगनको अग्रभागमा चन्द्रकलातुलसीको पूजा गरिरहेकी छिन्‌ । पिढीमा भानुभक्त आध्यात्मरामायण सस्बर पढदैछन्‌ - पर्यटन्‌ सकलान्‌ लोकान्‌ सत्यलोकमुपागमत्‌ । भानुभक्त आध्यात्म रामायणको भापादुवाद गर्वथाल्छन्‌ । "आध्यात्म रामायणबाट पटकथा १२१ क्यामरा नजिकिवै जान्छ । भानुभक्त लेख्न थाल्छन्‌ । गोठालो आँगनको एक छेउमा दाउरा चिरिरहेको हुन्छ । चन्द्रकला पूजा सकेर घरतर्फ फर्कित्छित्‌ । भानुभक्त भरखरै लेखिसिध्याएको रामायणको श्लोक पढ्दछन्‌ -भानुभक्त ० एकदिन्‌ तारद सत्यलोक्‌ पृगिगया लोकको गरेँ हित्‌ भनी । चन्द्रकला उभिएर रामायण बाचन सून्छिन्‌ । भानुभक्त पढ्छन्‌ - « ब्रहमा ताहिँ थिया पन्या चरणमा खसी गराया पनि ॥चन्द्रकला घरभित्र पस्छिन्‌ । भानुभक्तको वाचनकस जारिरहन्छ -क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनी मर्जी भयाथ्यो जसै ।ब्रह्माको करुणा बुझेर क्रषिले बिन्ती गन्या यो तसै ॥१॥"भानुभक्त फेरि लेख्न थाल्छन्‌ । दृश्य समाप्त “आनुभक्त रामायणबाट १२२ आविकवबि भानुभक्त

दृश्य ६१

बि.सं : पैदश्द स्थान : रम्घा, चौतारीसमप : दिउसोपात्र : भानुभक्त आफ्नो किशोरावस्थामा ।दुश्य न ४८ मा) श्रीकृष्णले आध्यात्मरामायण सुनाएको चौतारीको रुखसुनि बसेर भानुभक्तबालकाण्ड लेढ्ने कमलाई अगाडि बढाइरहेका छन्‌ । अगिल्तिरपहेंलो कपडामा आध्यात्म रामायणको मूल प्रति तथा भानुलेभाषान्‌वाद गर्दैगरेको बालकाण्ड राखिएको छ । हातमाबालकाण्डको एउटा पातो छ । रुखको मध्यभागबाटक्यामरा तर्दै जान्छ र बिहङ्डम भएर बालकाण्ड पाठगरिरहेका भानुभक्तलाई समेट्दछ ।भातुभत्त " हे ब्रह्मा जति हुन्‌ शृभाशुभ सबै स्‌नी रहयाछु कछु ।बाँकी छैन तथापि सुन्न अहिले इच्छा म यो गर्दछु ॥आकङला जबर यो कली बखतमा प्राणी दुराचार्‌ भई ।गर्न्याछन्‌ सब पाप अनेक तरहका नीचका मतीमा गई ॥" ॥ भानुभक्तको रामायणबाट पटकथा १२३ साँचो बात गरैन कोही अरुकै गर्नन्‌ त निन्दा पनि ।अर्काको धन खानलाई अभ्चिलाष गर्नन्‌ असल्‌ हो भनी ॥

एकान्त र निर्जन बनको बीचमा भानुभक्तको आवाजसँगै

कोइलीको कहकह र चराहरूको चिरबिरी मिलिदै जान्छ ।भानुभक्त रुखमुनिबाट उठ्दछन्‌ र हातमा लेखोट लिएर अगाडिसस्वर पढ्दछुन्‌ - कोही जन्‌ त परस्त्रिमा रत हनन्‌ कोही त हिंसामहाँ ।देहैलाई त आत्म जानी रहनन्‌ नास्तिक पश्‌ झै तहाँ ॥'

रेलोकको अन्तमा भानुभक्त परिद्श्यबाट बाहिरिन्छन्‌ ।

दृश्य समाप्त “भानुभक्तको रामायणबाट १२४ आदिकवि भानुभक्त

दृश्य ६२

वि.सं.स्थानसमयपात्र भानुभक्त

चन्द्रकला १८९८ रम्घा, शिखरकटेरीको सुत्ने कोठा: रातिभानुभक्त र चन्द्रकलाबालकाण्ड लेखनको अन्त्यमा भावृभक्त आफूले लेखेको श्लोकसस्वर पढ्दैछन्‌ । भुईओछ्यानमा बतेकी चन्द्रकला बत्तीकात्दै सुतिरहेकी छित्‌ ।सीताराम्‌ अघि तप्‌ गरिन्‌ र त यहाँ छौरा बुहारी भया ।चन्द्रकला भान्‌भक्ततर्फ हेर्दछिन्‌ ।कौसल्याकन ता मिल्यो अदितिको शोभा सबै ताप्‌ गया ॥सीताराम्‌ पति लोकमा सकलको आनन्द मड्डल्‌ गरी ।चेष्टा मानिसको गरीकन रहया त्रैलोक्यका नाथ हरी ॥'भानुभक्त पूनः लल्ख्न थाल्दछन्‌ ।० बत्ती कात्न छोडेर - अङ्गै सकियान ? क क “आनुभक्तको रामायणबाट पटकथा १२५ भानुभक्त चन्द्रकलातर्फ हेर्दछन्‌ ।» आधा रात भै सक्यो ।भानुभक्त ० अन्तिम शब्द लेख्दै- इतिश्वी बालकाण्डभाषा सम्पूर्णम्‌ शुभम्‌ ।बालकाण्डको लेखोटको अन्तिम पानो देखिन्छ ।% वल्ल बालकाण्ड सकियो । दृश्य समाप्त १२६ आविकवि भानुभक्त

दृश्य ६३

वि.सं. १९०१ स्थान तारुका, गजाधरको घर-आँगन समय राति पात्र भानुभक्त, भरिया, गजाधरकी घरबुढी र बुहारीभरियालाई पछि लगाएर भावुभक्त टाढाबाट राजाधर सोतीकोघरतर्फ आउँदै गरेको दृश्य खुल्छ । घरको नजिक आइपुगेपछिभानुभक्त उभिएर अगिल्तिर हेर्छन्‌ ।गजाधरको घर देखिन्छ । चकमन्न बातावरणमाफ्या्उकिरी कराएको एकोहोरो आवाज आइरहन्छ । घरकोमृलढोकाबाट बत्तीको मधुरो प्रकाश पिंढीसम्म छरिएकोछ । चन्द्रमाको उज्यालोमा बाहिरको सबै दृश्य देखिन्छ । भानुभक्त » भरियासँग - यै हैन त घर ? भरिया " घरतिर हेर्दै - हो हजुर, यही हो ।दुवैजना अगाडि बढ्दछन्‌ ।भरिया पिढीमा भारी बिसाउँछ । भानुभक्त दौराको फेरलेप॒सिना पृछ्न थाल्छन्‌ । पटकथा १२७ बुहारीभानुभक्तघरबुढीबुहारी घरबुढी घरबुढीभानुभक्तघरबढीभानुभक्तघरबढी भानुभक्त घरबृढीभरिया घरबुढी भानुभक्त १२८

"-

आगनको विपरीत दिशाबाट बुहारी हातमा फर्सीको कैँडोलिएर आउँदै हुन्छिन्‌ । नचिनेको मानिसलाई देखेर बुहारीअलमल्ल पछिंन्‌ । भानुभक्त बसेको ठाउँबाट उठ्छन्‌ र बुहारीतर्फ हेर्छन्‌ ।कहाँबाट आउन्‌ भयाको ? चँदीबेसीबाट आयाको । घरभित्रबाट - को हँ, त्यहाँ बाहिर ? ढोकातिर मुख फर्काएर- यहाँ बाहिर पाहता आउन्‌ भयाको छ।घरबृढी घरबाहिर निरिकन्छिन्‌ र बुहारीतर्फ हेर्दै सोध्छिन्‌ -को पाहुना यो साँरुको बेलामा ?

बृहारीबाट उत्तर नआएपछि अर्कोतिर फर्कन्छिन्‌ ।

भानुभक्त उभिएका देखिन्छन्‌ । भानुभक्तसँग -तपाईं को ? कहाँबाट आउनु भयाको ?गजाधरज्य्‌ हुनुहुन्छ ? हुनुहुन्न । छोरा शिवलाल नि ? क पनि बाबसँगै गयाको छ । भोलिमात्रै आइपुग्छन्‌ । ए, यताबाट जाँदा बाटो नकाटनु है, म कहाँ बस्नुपर्छ भन्नुभयाको थ्यो- गजाधरज्यूले । उहाँहरू हुनुहुँदौ रहयानछ ।आज एक रातलाई यहीँ बास बस्नपाया हुन्या थियो ।चिन्नु न जान्नु, क्याको बास ? अगाडि बढेर - कास्तो नचिन्नु भा' बज्यैले । उहाँ भानुभक्तबाजे क्या, रम्घा-चुँदीबेसीका श्रीकृष्ण पण्डितका नाति ।श्रीकृष्णका नाति हुन्‌ कि विष्ण्‌का नाति हुन्‌ । मैले चिन्याकोपनि छैन । जहाँ चिन्याको छ उही जान्‌ माग्न बास ।भानुभक्त सोचमग्न हुन्छन्‌ ।

बुहारी पनि केही बोल्न सक्दिनन्‌ ।

यही पिंढीमा भया पनि बस्छौं आज एकरातलाई ।खाने करा हामी आफैंले त्यायाका छौ । एक अडखोरापानी र एउटा गुन्द्री दिनु भया पुग्छ । आदिकवि भानुभक्त घरबृढी भानुभक्त बुहारी भानुभक्त भरिया पटकथा क हात नचाउँदै - क्र्यान बस्दैनथ्यौ त पिंढीमा ? चिन्नु नजात्न्‌ घचेडिमाग्नु । आइमाई मात्र भयाको घरमा कस्लेदिन्छ त बास तिमीहरू जस्ता लाठेहरूलाई ? ल, गै हाल ...,गै हाल । अप्ठ्यारो अनुहार लगाउँदै भरियासँग - जाउँ हिड्‌ ।भरिया भारी उठाउँछ । सासू घरभित्र प॒सितकेपछि भानुभक्तसंग -आज एकरातलाईक पर ढिकीको छाप्रोमा बस्नोस्‌ न । बरु हल्ला चाहिँनगर्नुहोला । भानुभक्त सुनिरहन्छन्‌ । भोलि सबेरै जानुहोला । आनुभक्त 'हस्‌' भन्ने अर्थमा टाउको हल्लाउँछन्‌ । यस्तै हो, सास्‌ अलि कचक्चे हुनुहुन्छ । म एकछिनपछिपानी र गुन्द्री ल्याइदिउँला । बुहारी भरभित्र पर्छिन्‌ । भरिया भारी बोक्दै पोको उठाउँछ र दुबैजना ढिकी भएकोछाप्रोतर्फ लारदछुन्‌ ।

ढिकी भएको छाप्रोमा दुवैज्ञवा पस्दछन्‌ । भरिया ढिकीको

छेउमै डोको बिसाउँछ । सुइय...' गरेर छेउको काठमा बस्दै- सारै थकाइलाग्यो ।ग्रस्तैमा भया पनि निन्द्रा त लाग्ला । ल, काम्लो ओछ््या ।हातले डोको समाएर - गजाधघर बाजे भयाको भया कत्रोसम्मान हुन्थ्यो । चिउरा र छोप छ, त्यही खानु पर्ला । बरुनानीले पानी पो कहिले ल्याइदिन्या हुन्‌ । डोको सार्ने खोज्दा डोको ढल्छ र ढिकीको पृच्छ्रमालाग्छ । ढिकीको मुसल भएको अंग्रभाग उचालिन्छ ।ढिकी उचालिएकाले भानुभक्त आत्तिएर उठ्छन्‌ । उचालिएकोढिकीको मुसल तलतिर ओखलमा खसेर बजारिन्छ र 'ढवाड्रठूलो आवाज आजउ्छ । भरिया र भानुभक्त डरले 'बित्याम पच्यो, अब के गर्ने ?' १२९ भरियाघरब्‌ढी घरबढी भरिया घरब्‌ढी भानुभक्त १२० क भन्ने भावसहित मुखामुख गर्छन्‌ ।मार्ने भईं बुढीले ।घरभित्रबाट आवाज आउँछ -को हँ, बाहिर ?

भानुभक्त र भरिया मृखासख गर्छन्‌ ।: हातमा दुकी लिएर घरब्‌ढी घरभिव्रबाट निस्किन्छिन्‌ ।

बुहारी पनि पछिपछि आउँछिन्‌ ।

भानृभक्त र भरियाको अनुहारमा बिस्तारै दकीको उज्यालो

बढ्दैजान्छ । भानुभक्त डराउँदै बिस्तारै टाउको फर्काएरहेर्छन्‌ । - रौत्र रूप लिएर घरबुढी अगाडि उभिएकी हुन्छिन्‌ ।- भानुभक्त र भरिया टाउको निहराउँछन्‌ । घरबुढी आंखा तर्दै, ओठ कमाउदै हेर्छिन्‌ ।: भानुभक्त टाउको उठाएर हेर्छन्‌ । क बृहारीपट्टि फर्किएर - यितीहरू ठीक मान्छे हैनन्‌ भन्त्यामलाई अगि नै लागिसक्याथ्यो । भानुभक्त सूनिरहन्छुन्‌ । ल हेर, कसो रैछ त ? असल मान्छै भ्याका भया अर्काकोघरमा हुँदैन भन्यापछि यसरी चोर लक्याको जसरी बस्थ्या त ?प्रतिवाद गर्दै - आज एक रात हामी यहाँ बसेर तपाईंकोक्या बिग्रन्थ्यो त ? भोलि बिहान त गै हाल्थ्यौं नि।भरियालाई दपेट्दै - अफ बढ्ता बोल्छस्‌ । आइमाईमात्रभयाको घरमा बस्न दिन्न भन्यापछि तेरो क्या को कर ?तेरो सम्पत्ति हो कि क्या हो ? गइहाल्‌ । अहिल्यै गइहाल्‌ ।भरियापड्टि फर्कदै - भैगो, हिड्‌ जाउँ ।

घरबुढी रित्ताएर दुबैलाई हेरिरहन्छिन्‌ ।

भरिया भारी बोग्छ ।भानुभक्त पोको उठाउँदै गजाधरकी घरबुढीसँग - बस्नोस्‌ है ? - भानुभक्त र भरिया दुवै परिदृश्यबाट बाहिरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त

दृश्य ६४

वि.सं.स्थानसमयपात्र पटकया १९०१ तारुका, चौतारी बिहान भातृभक्त, भरिया, काशीनाथ र तीतजना केटा भोलिपल्ट बिहान भानुभक्तले रात बिताएको चौतारीकोपीपलको रुखबाट दृश्य ओलदैजान्छ र सम्पूर्ण चौतारीलाईविहड्डम रूपमा समेददछ । भरिया ओखछ्यान बेर्दै हुन्छ ।भानृभक्त कागजमा केही लेखिरहेका हन्छन्‌ । चारजना बालक अलि परको रुखमुनि हातेमालो गरेरवृत्ताकारमा घुम्दै खेलिरहेका हुन्छन्‌ । भानुभक्त लेखिसिध्याएर बालकहरूतर्फ हेर्दछन्‌ । बालकहरू खेलिरहेकै हुन्छन्‌ । भानुभक्त हातको इसाराले बालकहरूलाई डाक्दछन्‌ ।बालकहरू खेल्न छोडेर भानुभक्तलाई हेर्दछन्‌ । भानुभक्त हातको इसाराले फेरि डाक्दछन्‌ । बालकहरू भानुभक्ततर्फ दगुर्दछन्‌ । भरिया भारी कस्दै हुन्छ । १२१ १२३२ बालकहरू दगुदैं भानुभक्तको अगाडि आएर उभिन्छन्‌ ।बालकहरू भानुभक्तलाई हेर्दछन्‌ । भानुभक्त केही क्रा पढ्दछन्‌ । बालकहरू दोहो-्याउँछन्‌ ।बाजाले छोपेको हुनाले भानुभक्तले सिकाएको र बालकहरूलेतिकेको क्रा सुनिदैन । भानुभक्त सिकाइरहन्छन्‌ । बालकहरू बोहोजयाउँछन्‌ । भानुभक्त फेरि सिकाउँछन्‌ ।

बालकहरू भानुभक्तले सिकाएको कुरा दोहो-्याउँछन्‌ ।

भानुभक्त काशीवाथलाई आफूले विकाएको कागजको लेखोटदिन्छन्‌ र अर्को कागज उत्को भोटोको तनोमा बाँचीभरियाको पछिपछि बाटो लाग्दछन्‌ । बालकहरू पनि कागजहेर्दै परिद्ष्यबाट बाहिरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभत्त वि.सं. १९०१स्थान : तारुका, गजाधरको घर-आँगनसमय ; बिहानपात्र : गजाधर, घरबृढी, शिवलाल, काशीनाथ र तीनजना केटाहरूढिकीको छाप्रोसँगैको टौबामा अड्याइएको लिस्नोमा चढेरकाशीनाध भानुभक्तले दिएको लेखोट हेर्दै सस्वर गाउँछन्‌-काशीनाय ०” गजाधर्‌ सोतीकी घरबुढि अलच्छिन्‌कि रहिछन्‌ ।केटाहरू दोहोच्याउ्छन्‌ -» गजाघर्‌ सोतीकी घरबृद्धि अलच्छिन्‌कि रहिछन्‌ ॥हात तेस्याँउदै घरतर्फ देखाउँछन्‌ -काशीनाथ » नरक जानालाई सबसित बिदाबादि भइछन्‌ ।केटाहरू " नरक्‌ जानालाई सबसित बिदाबादि भइछन्‌ ।घरभित्र अंगेवामा मकै भृटिरहेकी घरबुढी कविता सुतेरकान ठाडाठाडा पार्छिन्‌ ।काशीनाथ : टौवाबाट ओर्लेर घरतिर अगाडि बढ्दै -० पुग्यौं साँस्मा तिन्‌का घरपिंढिमहाँ बास गरियो ।साथीहरूलाई पनि अगाडि बढ्ने इतारा गर्छ ।पटकथा १३३ केटाहरूकाशीनाथकेटाहरू समहस्वर समूहस्वर घरबृढी गाजाधरघरबृढी काशीनाथ घरबुढी » पुग्यौं साँझ्मा तिनका घरपिढिमहाँ बास गरियो । » निकालिन्‌ साँझ्ैमा अलिक पर गुज्चान गरियो । निकालिन्‌ साँझैमा अलिक पर गृज्ञान गरियो ॥ मकै भुटीरहेकी घरबृढी काशीनाथ र केटाहरुले गाएको सुन्छिन्‌ र मकै भृदन छोड्रेर कान ठाडाठाडा पार्छिन्‌ । » गजाधर्‌ सोतीकी घरबृद्धि अलच्छिन्‌कि रहिछन्‌ ।काशीनाथ र केटाहरू घरतिर हेर्दै आँगनमा आइरहेका छन्‌ । - घरबृढी हातमा लठ्ठी लिएर बाहिर पिढीमा निस्कन्छिन्‌ । » नरक जानालाई सबसित बिदाबादि भइछन्‌ । गजाधर र शिवलाल बारीको डिलैडिल घरतर्फ आउँदैछन्‌ । गीत उनीहरूको कानमा पर्छ । नरकै जानालाई.... ।

बालकहरू घरब्‌ढीलाई देखेर जिस्क्याउँदै गाउँछन्‌ -

ष सबसित बिदावादी भइछन्‌ ॥"

शिवलाल वाल्ल परेर तमासा हेर्छन्‌ ।

० लठ्ठी उठाएर बालकहरूलाई नखेददै - मलाई पोसत्तोसराप गर्दा रहयाछन्‌ । नमारी छोड्दिन । 2 बालकहरूलाई लखेद्छिन्‌ । भारदैगरेको काशीनाधलाई समातेर जगल्ट्याउदै - ए मोरा, कस्ले सिकायो यो सिलोक तँलाई ? » ए, भो भो नगर नातिलाईं, क्या भो ? क्यान बौलाएकी ? नातिलाई छोडिदिदै - म बौलाएँ कि यिनीहरू बौलायाका हुन्‌ । मेरै सिलौोक जौडीजोडीकन मलाई गाली गर्न पाउँछन्‌ त यी मोराहरूले ?

शिवलाल अमिलो मुख लगाएर आमालाई हेर्दछन्‌ ।

० नातिलाई - भन्‌ ए मोरा, कस्ले सिकायो तँलाई ? ० क तल पिपलबोटमुनि बस्न्या मान्छैले सिकायाको त होति। कस्तो राम्रो छ। ५ हुन्छ मोरा राम्रौ । तेरी बज्यचैकौ सराध्ये गन्या'छ । “भानुभक्तको फुटकर कविता । १२४ आदिकवि भातुभत्त गजाधर घरबुढी ७ पाजाघर्‌ गजाघर्‌ घरबुढी पटकथा गजाधर उत्सुकता जाहेर गर्दछन्‌ ।

काशीवाध तुवामा झून्ड्याएको चिठी गजाधरलाई दिन्छ ।

गजाधर चिठी पढ्दछन्‌ । घरब्ढी मत गपरेको अनुहार लगाएर हेर्छिन्‌ । चिठी पढिसकेपछि घरबुढीलाई सम्बोधन गर्दै - भानुभक्तआचार्य आयाका थिया ? कुन्नि, भानुभक्त हो कि सानुभक्त हो, हिजो राति आयाकाथिया । स्वास्नीमानिसमात्र भयाका घरमा कस्ले बास दिन्छती लाढेलाई, निकालिदियाँ मैले त । शिवलाललाई सम्बोधन गर्दै - हेर, विचरा भानुभक्तकलाधरलाई गायत्रीको मन्त्र सुनाउन भोर्लेटारतिर जानलाग्यारहयाछन्‌, तेरी आमाले बासै नदिई घपाइबिइछ । घरबुढी रिसाएको अनुहार लिएर सुनिरहन्छिन्‌ । अनि रातभरि पिपलको रुखमुनि बास बसेर गयाछन्‌ ।कस्ती दुष्ट तेरी आमा ।

घरब्‌ढी सुनिरहन्छिन्‌ ।- शिवलाल कुनै प्रतिक्रिया जनाउन सक्दैनन्‌ ।

आइमाईमात्र भयाका घरमा कस्ले बास दिन्छ त त्यस्ताभुस्तिघेहरूलाई । ज्ञे गरेँ, ठीक्कै गरेँ ।फन्किएर परिद्श्यबाट बाहिरिन्छिन्‌ । दृश्य समाप्त १२२ वि.सं : १९०६ स्थान : पाल्पा, घनञ्जयको कोठासमय : रातिपात्र : घनञ्जय र वीरमान

वीरमान चिलिसमा आगो फूक्दैछ । धनञ्जय चिठी कागजमा बेदैछन्‌।घनञ्जय » औँ, यो चिठी लिएर तँ रम्घा जा ।वीरमान ० हस्‌ ।धनञ्जय ० अनि ८६ सालमा रड्डनाथ गुर्ज्यूसँग हामीले लियाको बिर्ता छ नि?वीरमान " त्यही चेँदी फाँटको खेत हैत त ?धनञ्जय » हो । त्यही कागज आगलागीमा पत्यो । अब नयाँ कागजबनाउन्‌ पन्यो । भानुभक्तलाई नेपाल गएर कर्नेल शिवशड्र्‌घिमिरेलाई भेटी सल्लाह गर्नु भनेर...: बीरमान सुनिरहेको छ ।०... पत्रमा लेख्याको छु। यो चिठी भानुभक्तकै हातमा दिनु नि ।बीरमानलाई चिठी दिन्छन्‌ ।वीरमान ० हस्‌, म भोलि बिहानै भालेको डाँकमै जान्छु ।

दृश्य समाप्त १३६ आदिकवि भानुभक्त बि.सं.स्थातसमयपात्र भानभक्त पटकथा १९०६ कान्तिपुर, बालाज्‌ दिउसो भानुभक्त पहिलो पटक कान्तिपृर आउने सिलतिलामा भानुभक्त बालाजुआइप्‌रदा प्राकृतिक सौन्दर्यबाट मर्ध हन्छन्‌ र ढुङ्टे धाराकोपानी टाउकोमा छकदै बाइस घाराबाट अगाडि बढ्दछन्‌ ।बालाजुको बाइसे धाराबाट दृश्य सुरुवात हन्छ । चराहरू चिरबिराइरहेका छन्‌ । भानुभक्त फुलैफूलका पोध्चाहरूको बीचबाट हिड्दै सस्बरगाउँछन्‌- यति दिन पछि मैले आज ब्रालाजि देख्याँ । पृथिवितल भरीमा स्वगं हो जानि लेख्याँ ॥ बालाजीको मूर्ति देखिन्छ । भानुभक्त बालाजीलाई नमस्कार गर्दछन्‌ । झरना जङ्गलको बीचबाट हामफालिरहेको हुन्छ । १२३७ कुइरोले ढाकेको लहरै लहरा भएको जङ्गलमा चराहरूचिरबिराइरहेका हुन्छन्‌ ।० वरिपरि लहरामा कूलि बस्न्या चरा छन्‌ ।मधुर वचन बोली मन्‌ लिंदा क्या सुरा छन्‌ ॥भानुभक्त हिंड्दै पानी बगिहरेको तानो खहरेछेउ ढुड्टामाबस्दछन्‌ र गालामा हात लाउँदै मन्त्रम्‌ग्ध भएर गाउँछन्‌ -» यहाँ बसेर कविता यदि गर्न पाउँ ।यसदेखि सोख अरु थोक म के चिताउँ ?"भानुभक्त पट्कामा सिउरेको कागज र कलम रिक्ने उपकसगर्दछन्‌ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कविता १२३८ आदिकवि भानुभक्त जहान शिवशड्डरजहानशिवशड्डरजहानशिवशड्डरजहान पटकथा १९०६कान्तिपुर, कर्नेल शिवशङ्डरको बैठकदिउसो कर्नेल शिवशङ्डर र उनकी जहात्त कर्नेल शिबशङ्कर उर्दीको पोसाक फुकाल्ने कममा चाँदतोडाउतारिरहेका छन्‌ । दृश्य चादितोडाबाट खुल्दै र फुक्दै जान्छर उनकी श्रीमतीसमेतलाई परिदृश्यमा समेदबछ् ।शिबशङ्करबाट चादतोडा हातमा लिदै - दिउसो भानुभक्तआउनु भयाको रहयाछ । म पनि घरमा थिइन । जुठे मात्रैथियो घरमा । को भानुभक्त ? उही रम्घाका खर्दार घनञ्जयका छोरा । ए, किन आयाका रहयाछन्‌ ? पाल्पाबाट धनञ्जयको चिठी लिएर आयाका थिया रे।ए, रइनाथ गुर्जुसँग भोगबन्धकी लियाको रम्घाको बिर्ताकोबारेमा कुरा गर्नु छ भन्थ्या भनेर जठेले स्‌नायाको मलाई । १२९ शिवशड्डर » खै त, धनञ्जयको चिठी ?जहान ० त्यो चिठी त छाड्यानछन्‌ । फेरि पछि आउँछु भन्याका छन्‌रे । आफूले चार हरप लेखेर छाड्याका रहयाछन्‌ ।

चिठी दिन्छिन्‌ । शिवशङ्कर चिठी हेर्दछन्‌ । भानुभक्तकोआवाजमा चिठीको व्यहोरा गृञ्जन्छ -आयाध्यौँ मनका कुरा चरणमा रींजो गरौँ क्यै भनी ।: जहान उत्मुकताका साथ शिवशब्ररको हातको चिठीतर्फहेर्दछिन्‌ ।दशंन्‌ पाइन फर्किजान्छु अहिले हाँजिर्‌ जनाई अनि ॥: शिवशङ्गर मनमनै चिठी पढिरहेकै हुन्छन्‌ -» हीँडे घरतिर आज ता घर पुगी फर्कैर आई तब ।चिठीको लेखोट देखापर्छ -गन्थन्‌ पी मनका क्रा चरणमा बिन्ती गरौंला सब ॥'"चिठी पढिसिध्याएपछि कर्नेल 'ए...' भन्ने भावमा टाउकोहल्लाउँछन्‌ ।

दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कबिता पृष्ट आदिकवि भानुश्क्त वि.सं : १९०६ स्थान : कान्तिपुर, बिभिन्न स्थानसमय : दिउसोपान्न : भानुभक्त, किशोरीहरू, भक्तजनहरु, जोगीहरू, कृषकहरू, सिपाहीहरू तथा घोडचढीहरू भानुभक्त रमणीय कान्तिपुरी नगरीलाई हेदैं घुमिरहेकाछन्‌ । कृमारीको कलात्मक घरबाट दृश्य ओलेदै रसदै जान्छ । भानुभक्त अगाडि बढ्दछन्‌ । डवलीबाट बिलम्बगतिमा परेवाहरू उँड्दछन्‌ । चारैतिर बिटमा चंद्ुबा फहराइरहेको मन्दिरको पाचतलेभवन देखापर्छ । त्यसको अगाडिबाट भानुभक्त बढ्दछन्‌ ।कलात्मक मन्दिरैमन्विरहरूको छानाबाट विलम्बगतिमा सयौँपरेवा उँड्दछन्‌ । भातृभक्त डबलीमा किनारबाट भित्रिन्छन्‌र खम्बातर्फ लाग्दछन्‌ । भानुभक्त मन्त्रम्‌रध भएर टाउको घुमाएर हेर्दछन्‌ ।तलेज्‌को मन्दिरबाट दृश्य ओर्लन्छ र पर्खालबाहिरपाट्टि ढक्कीर छाप्रीमा पूजा सामान बोकेर मन्दिर जान हिडेका ६ जना पटकथा १४१ भानुभक्त १४२ किशोरी सुन्दरीलाई यमेददछ ।भानुभक्तको आवाज किशोरीहरूको प्रशसामा गुञ्जिन्छ - चपला अवलाहरू एक सुरमा || किशोरीहरू कालमैरवअग्राडि पुरदछन्‌ । उनीहरूले केशफ्छाडिघुसारेको गृनकेशरीको फूल देखिन्छ । गुनकेसरिको फूल ली शिरमा ॥ मन्दिर र घरहरूको सामुन्ने हँदै किशोरीहरू हिंड्दछन्‌ ।पृष्ठभागबाट भानुभक्त गाइरहेका हन्छन्‌ - हिँडन्या सखि लीकन ओरिपरि । भानुभक्त डबलीमा उभिएर गाउँछन्‌ - अमरावति कान्तिपुरी नगरी ॥ किशोरीहरू शिव-पार्वतीको मन्दिरबाट अगाडि बढ्दछन्‌ ।चपला अवलाहरू एक सुरमा । अर्को मन्दिरको पेटीमा उक्लदै - गुनकेसरिको फुल ली सिरमा ॥ हिडन्या सखि लीकन ओरिपरि । वसन्तपुर दरवारको अग्रभागमा उभिएर चोरैतिर टाउकोघुमाएर हेर्दै गाउँछन्‌ - आदिकवि भानुभक्त ० अमरावती कान्तिपुरी नगरी ॥हर्षविभोर भएर काष्ठमण्डपलाई हेर्दै अगाडि बढ्दछन्‌ ।मन्दिर आकारको कलात्मक छानो देखापर्छ ।भानुभक्त आत्मविभोर भएर घ्ृमिरहन्छन्‌ ।बसन्तपृरको ठूलो घण्ट देखापछ ।काठका कलात्मक रुयालहरूलाई क्यामराले फन्कोलगाउँछ । एउटा स्यालमा गहनाले रुक्िरुकाउ भएकी बृद्धाहातिरहेकी हन्छिन्‌ । भानुभक्त गाउछन्‌- ५ यति छन्‌ भनि गन्नु कहाँ धनियाँ ।डवलीमा हिड्दै गाउँछन्‌- ० खुसि छन्‌ मनमा बहुतै दुनियाँ ॥जनकी यसरि सुखकी सगरी ।स्यालमा वृद्धा हासिरहेकी हुन्छिन्‌ । ० अलकापुरी कान्तिपुरी नगरी ॥गरुज्यूको पल्टन बाजा बजाउँदै हिडिरहेको देखेर भानुभक्तदङ्क पर्दछन्‌ ।घौडचडीहरूको समूह तरबार, खुँडा, खुकुरी र बन्दुकभिरेर विलम्ब-गतिमा अगाडि बढिरहेको हन्छ । भानुभक्तगाइरहेका छन्‌ । » तरवार कटार खुँडा खक्री ।पिसतोल र बन्दुकसम्म भिरी ॥

१४४ घोडचडीहरू सहरको वाकावाट अगाडि बढ्छन्‌ । भावृभक्तपृष्ठभागमा बसेर गाइरहेका हुन्छन्‌ - अति श्र र्‌ वीरभरी नगरी । छ त कुन्‌ सरि कान्तिप्री नगरी ॥ स्वयम्भूको मन्दिर बरिपरि भानुभक्त घुमिरहेका छन्‌ ।दुईजना भक्त स्वयम्भुको 'माने' घुमाउँदै हिँडिरहेका छन्‌,पछाडि भानुभक्त देखापर्छन्‌ । तीनजना भक्त पशुपति मन्दिरको सिंढीबाट ओर्लिरहेका छन्‌ ।रिस राग कपट छल छैन जहाँ । तीनजना भक्त टपरीमा पूजासामान लिएर शिवमन्दिरकोछेउबाट हिँडिरहेका छन्‌ र भानुभक्त पछाडिबाट गाइरहेकाछ्न्‌ - पशुपतिको मन्दिर देखिन्छ । पशुका पति छन्‌ रखबारि गरी । शिवालयको वरिपरि जोगीहरू ध्यानमरन छन्‌ । शिवकी पुरि कान्तिपुरी नगरी ॥ बरिपरि घरहरू भएको बहालमा दुईजना महिला ओखलमाचिउरा कट्दैछन्‌ । एकजना बृद्धा धान भद्दैछिन्‌ र अर्कीचिउरा निफन्दैछिन्‌ । पृष्ठभागमा एकजना अधबैंसे पुरुषतमाखु तानिरहेका छन्‌ । भानुभक्त चिउरा कुटेको हेर्दछन्‌ । आदिकवि भानुथक्त शहरको मध्यभागनाट एकजना ज्यापू खर्पतमा एकातिर बच्चार अर्कोतिर सामानहरू राखेर अगाडिजगाडि हिडिरहेका छन्‌ ।पश्चिपछि उनकी जहान एउटा पोको बोकेर संगै हिडिरहेकीछिन्‌ । पछिपछि चारजना किशोरी कटो कोदालो र डल्याँठोबोकेर ढुड्डाका सिंडीहरूबाट ओलंदैछन्‌ । सबभन्दा पछाडिसत्तलमा उभिएर भानुभक्त गाइरहेका छन्‌ -चपला अबलाहरू एक सुरमा ।गुनकेसरिको फूल ली शिरमा ॥: हिडिरहेका किशोरीहरू फर्केर भानुभक्तलाई हेर्दछन्‌ -० हिँडन्या सखि लीकन ओरिपरि । अमराबति कान्तिपुरी नगरी ॥" किशोरीहरू विढी ओलंदै परिदश्यबाट बाहिरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त पटकथा १४५ भानुभक्त १ण्६

१९१०: चुँदी बेसी, पुरानो डिहीको घर-आँगन

दिउसो

भानुश्क्त, गड्डादत्त, इन्द्रबिलास, हुलाकी र गाउँलेहरू

खरदार धतञ्जयको देहात्तपछि कमारी चोक अड्डाले

भावुभक्तका वाउँमा पकाउ पूर्जी पठाउँछ । भानुभक्त चुँदी-बेसी, पृरातो डिहीको घरको पर्खालमा बतेर तोही चिठीपढदैद्वन्‌ । छेउमै हुलाकी उभिएको छ । गड्गादत्त भानुतँगैपर्खालमा बसेका छन्‌ । इन्द्रविलास अगिल्तिर मेवाको रुखमाअडेस लागेर उभिएका छन्‌ । तीनजना गाउँले पनि बरपरबसेका छन्‌ । वातावरण गम्भीर छ । पूर्जी पढ्दैगरेकाभानुभक्तबाट दृश्य खुल्दैजान्छ र सबै पात्रहरू परिदृश्यमासमेटिन्छन्‌ । पुर्जी पढ्दै - जि. तनहुँ मौंजे रम्घा बस्न्याँ श्रीकृष्ण आचार्यकोनाति धनञ्जय आचार्यको छोरा वर्ष ३९ को भानुभक्तआचार्यका नाउँमा जारी भयाको सात दिने पुर्जी - - भानुभक्त चिठी पढ्न छाडेर इन्द्रविलासलाई हेर्छन्‌ ।2 इन्द्रविलास चिन्तामग्न देखिन्छन्‌ ।- भानुभक्त फेरि पुर्जी पढ्दछन्‌ - आदिकवि भानुभक्त मौजे रम्घा बस्न्याँ श्रीकृष्ण आचार्यको नाति घनञ्जयआचार्यको छोरा वर्ष ३९ को भानुभक्त आचार्य आगे तिम्रापिताजी खर्दार घनञ्जय आचार्यले पटकपटक गरी अड्डाकोकामकाजको लागि लियाको रकमहरूको हरहिसाबफर-फारक नगरी बाँकी राख्याको र निजका हक खान्याछोरा तिमी भानुभक्त आचार्य भयाका हुनाले आजका मितिलेबाटाका म्यादबाहेक सात दिनभित्र यस कुमारीचोक अड्डामाउपस्थित भै सो पूरै हरहिसाब फर-फारक गर्नाको लागियो पुर्जी जारी गरियाको छ...

गङ्गादत्त, इन्द्रनिलास र गाउँले गम्भीर मुद्रामा पुर्जीको

व्यहोरा सुन्दछन्‌ ।.... अटेर गरी नआयामा ऐनसवाल बमोजिम हुन्याछ ।" - भानुभक्त गड्कादत्ततर्फ हेर्दछन्‌ ।

गङ्गादत्त अलमल्ल पर्दछन्‌ ।

- भावुभक्त इन्त्रबिलासतर्फ दृष्टि घुमाउँछन्‌ ।

इन्द्रविलास चिउँडोमा हात राख्दै सोच्नथाल्दछुन्‌ ।: भानुभक्त फेरि पूर्जीमा हेर्वघन्‌ ।

हुलाकी भावुभक्तलाई हेरिरहेको हन्छ ।

इन्द्रविलास » गड्डादत्त " खर्दार धर्मदत्त जर्नेल कृ्‌ष्णबहादुरका खासिया छन्‌ । उनीहाम्रा पनि आफ्नै मान्छे हुन्‌ । त्यतै उसले भानुभक्त नेपालगएर धर्मदत्तसँग सल्लाह गर्नुपर्छ । जो हो, सरकारी पुर्जी आयापछि जान त जानै पन्यो । - भानुभक्त घोरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त “पुँजीको बेहोरा पुननिर्माण गरिएको हो । पटकया पृष्७ बि.सं.स्थातसमयपात्र घर्मदत्त »० भानुभक्त ०» घर्मदत्त १४८ £ पृर११: कान्तिप्र, धर्मदत्तको कोठा; बिउसो घर्मदत्त र्‌ भातृभत्तक धर्मवत्त मनमनै कुमारीचोकको पुर्जी पढिरहेका छन्‌ ।पुर्जीको लेखोट देखिन्छ । आनुभक्त चिन्ता र उत्सुकता लिएर धर्मदत्तलाई हेरिरहेकाछन्‌ । पुर्जी पढिसकेपछि - पुर्जीको म्यादभित्र अडडामा त हाजिरहुन्ैपन्यो ति । अड्डा-अदालत भन्याको कैले नटेक्याको मानिस, फेरिआफूले गत्याको हर-हिसाब पनि होइन । खोइ, मलाई तकताकता डर लागिरहया' छ। डराउन पर्दैन । सेस्ता मिलान गर्न्यांसम्म न हो । नबिराउनुनडराउनु, भन्छन्‌ । आफूले गल्ती नगन्याको कुरामा क्यानडन्याउन्या ? आदिकवि भानुभक्त भानुभक्त " तैपनि ..., मलाई त तपाइंले बाटो देखाइदिनु पन्यो । धर्मदत्त "” एकैछिन बिचार गरेपछि - म..., तपाईंलाई कृष्णबहादुरजर्साब कहाँ चाकडीमा लैजान्छु । त्यस्तो केही परिहाल्योभन्या उहाँबाट मद्टत हुनसक्छ । दृश्य समाप्त पटकथा १४९ वि.सं.स्थानसमयपात्र ११४० १ पैरैप१

कान्तिपुर, कृष्णबहादुर राणाको दरवार

दिउसो

कृष्णबहादुर, धर्मदत्त, भानुभ्वक्त र चाकडीबाजहरू

जर्नेल कृष्णबहादुर राणाको दरबारको बल्कोनी देखापर्दछ ।चाकडी गर्नआएका मानितहरूलँगै भानुभक्त पनि पटाड्रिनीमाउभिएर बल्कोनीतर्फ हेरिरहेका छन्‌ । हत्तारिदै आएका धर्मदत्त वल्कोनीमा देखापर्छन्‌ र सबारीहँदैछ भनेर इसारा गर्छन्‌ । भानुभक्त आफ्नो लुगा मिलाउँछन्‌ । उर्दीको पोसाकमा जर्नेल कृष्णबहादुर बल्कोनीमा देखापर्छन्‌र चाकडी गर्व पटाङ्डितीमा उभिएकाहरूलाई हेर्दछन्‌ ।भानुभक्तलगायत सबै चाकडीबाजहरू कृणबहादुरलाई 'स्वस्ति' गर्दछन्‌।कृष्णबहादुर टाउको हल्लाएर अभिवादन स्वीकार गर्दछन्‌ ।भानुभक्त फेरि दोहस्याएर 'स्वस्ति' गर्दछन्‌ ।कृष्णबहादुरको फिर्ती सबारी हुन्छ । भानुभक्त दङ्ग पर्दै परिदृश्यबाट बाहिरिन्घन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त वि.सं. द पुष स्थान : कान्तिपुर, कृष्णबहादुरको भुई बैठकसमय : दिउसौपात्र : ज. कृष्णबहादुर, धर्मदत्त र भानुभक्त चाकडीको कममा धर्मदत्त भानुभक्तलाई लिएर ज.कृष्णवहादुरको दरबारको भुइँतलामा प्रवेश गर्दछन्‌ र केहीकुरा भन्दछन्‌ । अनि आफू सिडी उक्लिएर माथिल्लो तलातर्फलारदछन्‌ । तल्लो तलामै प्रतीक्षा गरिरहेका भानुभक्तको आखा भित्तामाझुण्ड्याइएको बाघको टाउकोमा पर्दछ । भानुभक्त रुस्कन्छन्‌र आफ्नो रुस्काइमा आफैँ हाँस्दछन्‌ । भानुभक्त कोठाको भित्ताभरि टाँगिएका बिभिन्न जनाबरकाटाउका र सीङ हेर्दै कोठामा फन्को लगाउँछन्‌ ।बारसिङ्गेको टाउको देखेर भानुभक्त पनि टाउको बङ्ग्याएरउत्चलाई आखा तर्दछन्‌ । पटकथा १५१ १५२

धर्मदत्त सिढीको छेउमा आएर भानुभक्तलाई तवारी हुनलारयो

भन्ने इसारा गर्दछन्‌ । - भानुभक्त लुगा मिलाउँछन्‌ ।: सिङ्गमरमरको सिढीको मध्यभागमा ओछयाइएको रातो बरातबाट हिंड्दै जड्डीपोशाकमा ज. कृष्णबहादुर ओर्लन्छन्‌ । - भानुभक्त टाढैबाट कृष्णबहाद्रलाई 'स्वस्ति' गर्दछन्‌ ।: धर्मदत्त कृष्णबहादुरलाई केही कुरा जाहेर गर्छन्‌ । कृष्णबहादुर टाउको हल्लाउँदै भानुभक्ततर्फ हेर्दछन्‌ । - भानुभक्त फेरि 'स्वस्ति' गर्दछन्‌ ।: कृष्णबहादुर टाउको हल्लाउँदै अगाडि बढ्दछन्‌ र परिदृश्यबाट बाहिरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भान्‌भक्त स्थानसमयपात्र % पैषको

कान्तिपुर, कृ्‌ष्णबहादुरको दरबारको बल्कोनीअपराह्नज. कृष्णबहादुर, धर्मदत्त र भानुभक्तज. कृष्णबहाद्रको चाकडीको सिलसिलामा धर्सदत्तलेभानुभक्तलाई पटाड्रिनीबाट बल्कोनीसम्म पुच्याइसकेकाछन्‌ । ज. कृष्णबहादुर बल्कोनीमा टहलिइरहेका छन्‌ ।ध्वर्मदत्त पछाडि पछाडि हिंडेका छन्‌ । भानुभक्त कुनामाउभिएका छन्‌ ।

कृष्णबहादुर” बाबुकै पालाको भया पनि छोराले हरहिसाब त फर-फारक धर्मदत्त गर्नै पन्यो ।० हात जोड्दै - प्रभु ।भानृभक्त सम्वाद सुनिरहेका छन्‌ । कृष्णबहादुर” हाल दाइ महाराज होइ'सिनुभन्दा पनि अगाडिदेखि बन्याको पटकथा ऐन-नियमको मैले पनि ठाडै बर्खिलाप गर्नु भयान । १५३ घर्मदत्त "० हात जोड्दै - प्रभु, त्यसो त भयान ।- भानुभक्त निर्णय सुन्ने प्रतीक्षामा तनाबद्रस्त देखिन्छन्‌ ।कृष्णबहादुर” भानुभक्ततर्फ फर्कदै - ऐलेलाई कुमारी चोक गएर म्रेस्तामिलान गरी हिसाब गर्न्या काम गर ।भानुभक्त » प्रभु।: हात जोड्दछन्‌ । दृश्य समाप्त १५४ आदिकवि भानुभक्त गाउँले १ पटकया

१९११: चुँदी-बेसी, बारी

अपराह्नकोसपेत्ने गाउँलेहरू काठको कोलमा उबु पेल्दैगरेको दृश्य खुल्दै र फुक्दैजान्छ रचुँदी बेसीको बारीमा उखु पेल्न लागेका सबै पात्रहरूलाईउद्घाटित गर्दछ । दुईजना गाउँले कोल घृमाइरहेका छन्‌ ।कोलसुनि बपेर एकजना गाउँले मानेमा उखुका टुक्राहरूकोघान हाल्दैछन्‌ । बारीको आँठो नजिकै बपेर एकजना गाउँलेउखु गिँड्दै छन्‌ भने अर्का चाहि गिँडहरू डोकामा राख्दैछन्‌ ।छेउमै उभिएर एकजना बृद्ध उखुको ढांक सफा गरेर छेउमाफाल्दैछन्‌ । अलिपर कान्लाको डिलको रसेटोमा दुईजना आगोबाल्ने र खुदो पकाउने काम गर्दैछन्‌ । कोल चलेको एकनाससँगआवाज आइरहन्छ - कुइयेँ ....कुड्यँ.... । कोल पेल्दापेल्दै रोकिएर - होइन काका, भानुभक्त त थुनामापत्या रे नि भेउ पाउन्‌ भो ? १५५ गाउँले २ "० सुन्न त मैलै पनि सुन्याथ्याँ । हैन, क्यान थुन्या रहयाछ ?गाउँले १ ० धनञ्जयले जागिर खायाको बेलाको हिसाब्-किताब मिलानगर्न नसक्याकोले कमारी चोक भन्त्या अड्डाले थुत्याको रे।गाउँले २ » त्यस्ता इमान्दार कुल-घरानका मान्छेले पनि दशा लाग्यापछिथुनामा बस्नु पर्दो रहयाछ हगि ?गाउँले ३ " दिन-दशा भन्या कैले कसरी लाग्दोरहयाछ, केही भन्नसकिदो रहयानछ ।: बृद्ध गाउँलेको सम्वाद संगसँगै दृश्य समाप्त हुन्छ । समध्यान्तर १५६ आदिकवि भानुभक्त बि.सं. समग्रपात्र पटकथा राति १९११कान्तिप्र, कूमारी चोकको रूयालखाना भानुभक्त र सिपाही पालोमा बसेको सिपाहीको छायाँ देखिन्छ । बत्द कोठामा भानुभक्तको छायाँ ओहोर दोहोर गरिरहेकोहुन्छ। सिपाहीको छायाँ भानुभक्तपट्टि फर्केर हेर्छ । भानुभक्तको छायाँ चिउँडोमा हात राखेर सोच्दछ । कुनै सम्वाद सृनिदैन । बेलाको बिरही धुनले वातावरणलाईगरुङ्गो र विषादपूर्ण गराउँछ । दृश्य समाप्त ११७ बि.सं.स्थानसमयपात्र १ प1 - कान्तिपुर, कृष्णबहादुर राणाको खोपी

अपराह्न

कृष्णबहादुर, धर्मदत्त, कारिन्दा र सहायक

ज. कृष्णबहादुर कालो तगुवा नबेदा-सुरुवाल लगाएर सोफामा

घर्मदत्त ” १५८ बसेका छन्‌ । अगाडि बाघको शाला ओछ्ठयाइएको छ ।किनारमा धर्मदत्त रातो बस्ता लिएर उभिएका छन्‌ । तामुन्नेमाकारिन्दा फाइल अगाडि राखेर घुँडा टेकेर बसेको छरउत्चको सहायक मिसिलको कागज लिएर उभिएको छ ।धवर्मदत्तको अनुहारबाट दृश्य फुम्दैजान्छ र परिदृश्यमा सबैपात्रहरू समेटिन्छन्‌ । अन्याय पन्यो ख्वामित । कारिन्दा बुनिरहेका छन्‌ । हिसाब-किताब, अड्डा-अवालत कैले नगन्याको मान्छे ।फेरि बाबुको पालाको हिसाब-किताब । मिलान गर्न सक्यानन्‌ख्वामित । आदिकवि भानुभक्त कृष्णबहादुर टाउको अर्कोतर्फ फर्काउँछन्‌ । भानुभक्तले खापाको, बिरायाको त हैन ख्वामित । धनञ्जय पत्ति बेइमान मान्छे त हैनन्‌ । छ्वामितमा जाहेरै छ। कृष्णबहावुर” त्यसो त हैनन्‌, मलाई थाहा छ। पाल्पामा छँदा मेरै मातहतमाकाम गत्याका मातिस । घर्मदत्त ”" प्रभु, ख्वामितको निगाहा भया बाहुनचरीको उपकार हुन्या थियो ।कृष्णबहादुर» मैले पनि ठाडै ऐन-नियमको बर्खिलाप गर्नु भयान । तिमीलेबुरुयाकै छौ ।घधर्मदत्त २» प्रभु।कृष्णबहादुर” भानुभक्तलाई कस्तो छ ? मैले सोध्याको छ भन्दिन्‌ ।घर्मदत्त » प्रभु।: पछाडि हट्दछन्‌ ।

कारिन्दा आंखा घुमाएर धर्मदत्त गएकोतर्फ हेर्छन्‌ ।

दृश्य समाप्त पटकथा १५९ बि.सं.स्थातसमयपात्र धर्मदत्तभानुभक्तघर्मदत्त भानुभक्त धर्मदत्तभानुभक्त १६० १९११ कान्तिपुर, कुमारी चोकको रुयालखात्ता अपराह्न भानुभक्त र घर्मदत्त भानुभक्त कुमारी चोक अड्डाको छिंडीमा थुनिएका छन्‌ ।भूइँओछयातमा पामुन्नेमा बसेका धर्मदत्त र भानुभक्तका बीचसम्वाद हुँदैछ । भानुभक्तले कुरा सुनिरहेको दृश्य खुल्छ ।“मैले सोध्या छ भनिदिन्‌' मर्जी भा'छ प्रभूले । प्रभुको निगाह । न आत्तिन्‌स्‌ । मेरो तरफबाट हुन्यासम्म कोसिस गरि राख्याछु । प्रभु कहाँ तपाईँको क्रा पान्याको छु। हजुरकै भर त हो । मेरो आफ्नो भन्न्या पहुँच भ्याकोमानिस हजुर बाहेक को छर ? तपाईंको समय कसरी कट्छ ? कसरी भनूँ ? रामनाम भज्यो बस्यो । आदिकवि भानुभक्त धर्मदत्त ० रामनाम भनज्त्या मात्र होइन । लेख्न्या काम पि गर्नुहोस्‌ ।५ पहेलो पोको भानुभक्तलाई दिदै - यी, आध्यात्म रामायणकोकिताब ल्याइदिएको छु।भानुभक्त किताव लिन्छन्‌ ।» बालकाण्ड रम्घामै लेखिसक्न्‌ भयाको थियो । अब अगाडिलैख्न्या काम गर्नुस्‌ ।भानुभक्त " हस्‌ दृश्य समाप्त पटकथा १६१ वि.सं.स्थानसमयपात्र वीरबहादुर "भानुभक्त » १६२ १९११कान्तिपुर, कुमारी चोकको रुयालखाना अपराह्न भानुभक्त र दुई सिपाही कमारी चोकको छिंडीमा भातुभक्त रामायणको अयोध्याकाण्डलेख्नमा व्यस्त छन्‌ । नेपध्यबाट आएको सितारको मधुरध्वनिले वातावरणलाई गम्भीर र स्निग्ध बनाएको छ। ट्कीकोउज्यालोबाट दृश्य उघदै जान्छ र लेखिरहेका भानुभक्तलाईपरिदृश्यमा समेटद्दछ । लेष्ने काम सकर भानुभक्त हाततन्काउँछन्‌ । लेखेका पानाहरूलाई मिलाएर पट्याउँछन्‌ ।माथिल्लो पानामा “अयोध्याकाण्ड” लेखिएको हुन्छ ।पाण्डुलिपि लिएर उठ्छन्‌ र आङ्‌ मर्काउछन्‌ । पालोमा बस्ने सिपाही बीरवहाद्र कोठामा पस्छ । भानुभक्त अनुहारमा प्रश्नववाचक चिन्ह लिएर सिपाहीलाई हेर्छन्‌ ।पण्डित बाज्या, अझै सुत्नु भयाको छैन ? अयोध्याकाण्ड सकौं भनेर बल गत्याको, समय बित्याकोपत्तै भयान । आदिकवि भानुभत्त वीरबहादुर »भानुभक्त "वीरबहादुर ” भानुभक्त ०» सिध्याउनु भयौ त ? बल्ल सिद्धियो । पण्डित बाज्याले लेख्नु भयाको, त्यसमाथि पनि रामायण;चार हरप भया पनि सुनेर मात्रै पालो बदल्न पाया हुन्थ्यो ।भानुभक्त फेरि आफ्नै ठाउंमा बस्दछन्‌ र भन्दछन्‌ -मन्यराको सल्लाहबमोजिम रानी कैकयीले दशरथ राजालाईवचनबद्ध गराएर आफ्नो वर मागिन्‌ । वीरबहादुर ध्याव दिएर सुनिरहेको छ । रामलाई १४ वर्षको वनवास र भरतलाई राज्य । योकुरा थाहा पायापछि श्रीराम माता कौशल्यालाई क्या कहनु हुन्छ भन्या - सिपाही ० भानुभक्त ० बीरबहादुर उत्सुकतासँग सुनिरहेको छ । भानृभक्त सस्वर गाउँछन्‌- गयौ खान्या बैता मकन त मिल्यो राज्य वनको ।वीरबहादुर बस्दै गालामा हात लाउँछ । भरत्‌ले राज्‌ पाया यहिँ बसि गरुन्‌ राज्य जनको ॥ बिदा बक्स्या जावस्‌ खुसिसित म जान्या छ वनमा । म चाँडै फिर्न्याठ्‌ विरह न हबस्‌ कत्ति मनमा ॥२५॥ अर्को सिपाही कोठाभित्र पस्छ र बस्छ । भातभक्त फर्किएरहेछन्‌ । पण्डित्‌ बाजे, वीरबहादुरका लागि चार हरप सुनाइदिन्‌भयो, अब मेरा लागि चार हरप । भानुभक्त फेरि सस्वर गाउँछन्‌ - सुन्यौ भाइ संसारमा शरिर अति कच्चा छ जनको ।शरिर्‌ कच्चा जानी नगर तिमि रिस्‌ कत्ति मतको ॥सिपाही आनन्दमा टाउको हल्लाउँछ । सबै भोग्‌ चञ्चल्‌ छन्‌ बिजुलि सरि एकछिन्‌ नरहन्या । विचार्‌ यस्तो राखी सहु तिमि बडो हुन्छ सहन्या ॥३०॥" “भानुभक्तको रामायणबाट पटकथा १६२३ सिपाही “ कसरी लेख्नुहुन्छ पण्डित बाजेले यस्तो मनै पगाल्न्यागरी । पण्डित बाजे कुमारी चोकमा बसुञ्ज्याल आफ्नोपालो नबदलिदिया हुन्थ्यो । दृश्य समाप्त १६४ आदिकवि भ्चानुश्चक्त बि.सं.स्थानसमयपात्र दृश्य 5० ददनाकाताततातानकामाणाताामाधामामाामममल॥ङकक””"०””००००" । १९११कान्तिपुर, कमारी चोकको ञ्यालखाना

बिहान / दिउँसो “राति

भानुभक्त / सिपाहीहरू भानुभक्तको रामायण लेख्ने कम जारी छ । उनी कुमारीचोकको रुयालखानासा बपेर रामायणको अरण्यकाण्डलेखिरहेका छुन्‌ । भानुभक्त सोचमरन भएर ओहोरदोहोर गरिरहन्छन्‌ । समय बित्तै जान्छ । बिहान, दिन अनि रात हुन्छ । बत्तीबल्छ । एउटै दृश्यमाथि अर्को दृश्य खप्टिएर देखापर्छ ।भानुभक्त बसेर लेखिरहेका हुन्छन्‌ । नेपथ्यमा सितारकोमधुर धुन बजिरहेको हुन्छ । बत्तीको उज्यालोबाट फेरि दृश्य खुल्दै जान्छ र लेल्नमाव्यस्त भानुभक्तलाई समेट्दछ । भानुभक्त लेखोटको पानालाईहेरेर भुइँमा राख्दछन्‌ । पटकया १६५ भानुभक्त

सिपाहीहरू बन्दुक हस्तान्तरण गरेर पालो चाटाताट गर्छन्‌ ।

बाहिरबाट रुयाउँकिरीको एकनासको आवाज आइरहन्छ ।भानुभक्तले अरण्यकाण्ड लेखिसिब्याउन लागेका छन्‌ । उनीअरण्यकाण्डको अन्तिम श्लोक सस्बर पढ्दछन्‌ - हे लोक हो रघुनाथका चरणको भक्ती छ मुक्ति दिन्या ।कलम्‌ मसीमा चोप्दछन्‌ र अगाडि लेख्दै पढ्दछन्‌ - यो जातीकन कामधेन्‌ सरिका राम्‌ हुन्‌ मन्तैमा लिन्या ॥बया गर्छौं अरु मन्त्र तन्त्रहरुलै छोडैर सब्‌ राममा ।पालोमा बसेको सिपाही बाहिरबाट सुनिरहेको छ । तन्‌मन्‌ लाइ अवस्य जान मनले तार्‌ मिल्छ यै काममा ॥१२२। भानुभक्त लेखोटको अन्तिम व्यहोरा पढ्दछन्‌ ।इतिश्वी आध्यात्मरामायणो अरण्यकाण्डे भाषा श्लोकसमाप्तम्‌ शुभम्‌ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको रामायणबाट १६६ आदिकवि भानुभक्त पटकथा १९११ कान्तिपुर, कुमारी चोकको रुयालखाना राति भानुभक्त र सिपाही जङ्गीपोताकमा जर्नेल कृष्णबहादुरको भित्तामा टाँगिएको तस्बिरदेखिन्छ । खाटमाथि बसेका भानुभक्त मुख बिगारेर तस्बिरलाईहेरिरहेका छन्‌ । भानुभक्तको अनुहारमा एकाएकभाव परिवर्तन हुन्छ । काननजिकै लासखुद्टे कराएको आवाजआउँछ । उनी सतर्क हुन्छन्‌ । बिस्तारै हात उठाएरलामखुट्टे मार्न आफ्नै कानमा हान्छन्‌ । लाखखुट्टे फेला पर्दैन ।हात खोलेर हेर्छन्‌, हात खाली छ । आँखा तरेर जर्नेलकृष्णबहादुरको तस्बिरलाई हेर्छन्‌ । कृष्णबहादुर तस्बिरमा हासषिरहेका हुन्छन्‌ । लामखुट्टेले फेरि दायाँ कानतर्फ हसला गर्छ । लामखुट्टेकोआबाजलाई पहिल्याउँदै बिस्तारै हात उठाएर ।लामढुट्ेलेथाहा पाउला भनेर) कानमा प्याट्ट हान्छन्‌ । यसपाली भने १६७ भानुभक्त लामखुट्टे मर्दछ । औंलामा मरेको लामखुट्टे तेर्सिएको हुन्छ ।

हेतिमा मरेको लामखुट्टे लिएर भानुभक्त जर्नेल

कृष्णबहादुरको तस्बिरलाई हेर्दछन्‌ । सुब्बा धर्मभक्तको आवाजउन्को कानमा प्रतिष्वववित हुन्छ - “मैले सौध्या'छ भन्दिनु,मर्जी भा'छ प्रभुले ।”

भानुभक्त एकाएक मुख बिगारेर आफ्नो तिघातर्फ हेर्छन्‌ ।

तिघ्रामा प्याट्ट हान्छन्‌ र धोती उठाएर हेर्छन्‌ ।

एउटा उडुस मरेको हुन्छ ।: मरेको उँडुत्त औंलामा च्यापेर कृ्‌ष्णबहादुरको तस्बिरलाई

देखाउँछन्‌ । - फेरि केही कुराले टोम्छ । दुखाइमा बिचिकदै मुख निगार्छन्‌ र टोकेको ठाउँमा औलाले चिच्छुन्‌ । उपियाँ उफ्रेर सुकुलतिरपुगिसकेको हुन्छ । 2 भानुभक्त हानिएर सुकुलको उपियाँलाई छोप्न खोज्छन्‌ । सुकुलमा औँलाले बेस्करी थिच्छन्‌ र औंलामा टिप्छन्‌ । औलोखोलेर हेर्दा केही पनि हँदैन । उपियाँ फड्किसकेको हन्छ ।

बिस्तारै उठ्छन्‌, पाखुरा कन्याउँछन्‌, सन्दुसमाथिबाट कागज

टिप्छन्‌ र बत्तीअगाडि कलम समाएर लेख्न बस्छन्‌ । - कृष्णबहादुर तस्बिरबाट हेरिरहेका हुन्छन्‌ । क भानुभक्त गुनगुनाउन थाल्दछन्‌ ।रोज रोज्‌ दर्शन पाउँछु चरणको ताप्‌ छैन मन्‌मा कछु।

लेख्न थाल्दछन्‌ ।: बीरबहादुर बाहिर पालोमा उभिएको हुन्छ ।- भानुभक्त लेखी सिध्याएर वीरबहाद्र भएका ठाउँमा आउँछन्‌

र भन्छन्‌ -धर्मभक्त खर्दार बाजे कहाँ भोलि यो मेरो चिठी लगिदिनोस्‌न । उहाँले चिफसाहेबको ढोकामा यो लगिदिन्‌ हुन्याछ ।

चिठी बीरबहाद्रलाई दिन्छन्‌ । बीरबहादुर चिठी समाउँछ ।

दृश्य समाप्त १६८ आदिकवि भानुभक्त वि.सं.स्थान पात्र

१९११: कान्तिपुर, कृष्णबहादुरको बैठक; भानुभक्त, कृष्णाबहावुर र धर्मदत्त

कृष्णबहाद्रले भातृभक्तको चिठी समाउन लागेको दृश्य

खुल्छ ।

कृष्णबहादुर चिठी फुकाउदै बसेको सोफाबाट उठ्छन्‌ ।

धर्मदत्त दुनै हात जोड्दछन्‌ । कृ्‌ष्णनहादुर चिठी पढ्न धाल्दछन्‌ । रोज्‌ रोज्‌ दर्शन पाउँछु चरणाको ताप्‌ छैन मन्‌मा कछ।धर्मदत्त निहरिबै हात जोड्छन्‌ । रातभर्‌ नाच पनि हेर्छु खर्च नगरी ठूला चयनमा म छु ॥

चिठीको लेखोट देखापर्छ ।

लामखुट्टया उपियाँ उँडुस्‌ यि सँगि छन्‌ यिनकै लहडमा बसी ।लाम्खुद्वयाहरू गाउँछन्‌ यि उपियाँ नाच्छन्‌ म हेर्छु बसी ॥ “भानुभक्तको फुटकर कविता पटकथा १६९ १७०

भानुभक्तले कबितामै लेखेको चिठी पढेर कृष्णबहादुर हाँस्न

थाल्दछन्‌ । हास्दा हास्दै हल्पी ऐनाको अगाडि पुग्छन्‌ । - धर्मदत्त कृरा नबुरेर वाल्ल पर्छन्‌ ।: ऐनाबाट धर्मदत्तले जिल्लिएर आफूलाई हेरिरहेको देखेपछि कृ्‌ष्णबहादुरले फर्केर उनलाई हेर्दछन्‌ । - धर्मदत्त आत्तिएर लुसुबक परिदृश्यबाट बाहिरिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त स्थानसमयपात्र भानुभक्त १९११कान्तिप्र, कमारी चोकको क्यालखानादिउसो भानुभक्त र दुई सिपाही भानुभक्त दृईजञना सिपाहीलाई आफ्नोअगाडि राखेर सस्बररामायणको किष्किन्धा काण्ड सृनाइरहेका छन्‌ - वाण्‌ बज्ग्रो जब बालिका हृदयमा सर्बाङ्क बाधा गरी ।पृथ्वी कम्प गराइ रुट्‌ तहिं गित्या बाली त मृर्छा परी ॥मूर्छा दुइ घडी पस्ग्रापछि अलिक चैतन्य आयो जसै ।देख्या श्रीरघुनाथलाई खुसि भै साम्तै बस्याका ततै ॥४७॥ भन्छन्‌ श्री रघुनाथलाई रघुनाथ्‌ ......वीरबहादुर अगाडिको दृश्य कल्पना गर्न थाल्दछ । बीरबहादुरको अनुहार धमिलो हुँदैजान्छ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको रामापणबाट पटकथा १७१ वि.सं.स्थाततसमयपात्र १९११

जड्डल

अपराहन श्वीराम, बाली, सुग्रीव र वीरबहादुर घना जङ्गलका बीचमा छातीमा श्रीरामको बाण लागेर घाइते भएका बाली श्रीरामलाई सम्बोधन गरेर सस्बर भन्दछन्‌ -..,तिम्रो बिराम्‌ क्या गन्याँ ? धर्मै छोडि लुकेर आज तिमिले मात्यौ म ऐल्हे मन्याँ ॥ श्रीरास हाँसेर बालीका बचन सुनिरहेका छन्‌ । य्रो क्या क्षत्रिय धर्म हो लकिलुकी वीर्‌ वाण छोड्छन्‌ कही ? क्षत्री भैकन धर्म छोडि लडन्या एक आज देख्याँ यहीं ॥ ४८।॥ खीराम बालीका अगाडि उभिएर सुनिरहन्छन्‌ । सामने भैकन वाण छोडि तिमिले माथ्यौं त खब्‌ यश्‌ थियो । गदा लिएका र घाँटीमा माला लगाएर छैउमै उभिएका सुग्रीव मुस्कुराउँदै रामलाई नमस्कार गर्छन्‌ । सुग्रिव हो कति साख्‌ म हुँ कति कुसाख्‌ हा दैव क््या मन्‌ दियो। सीता रावणले हन्यो भनि बहत्‌ सन्ताप मन्‌ले गरी । १७२ आदिकवि भानुभक्त सग्रीवलाई सहाय ली मकन ता लुकेर चोर्‌ झैं गरी ॥४९॥सुग्रीव विजयभावले बालीलाई हेर्दछन्‌ ।श्रीराम मृसुमुतु हाँसिरहेका छन्‌ । ५ मान्यौ यो अति चुक्‌ भयो गरुँ कसो बाँच्थ्याँ त याहीँ बसी ।रावणलाई कुलैसमेत्‌ सहजमा सिकिथ्याँ म पाता कसी ॥बालीको अन्तिम शब्दको ध्वतितरङ्ग भानुभक्तकोअगाडि बसेर किष्किन्धाकाण्ड सुनिरहेको वीरबहादुरसम्मआइपुग्छ । बीरबहाद्रको कल्पना भङ्ग हुन्छ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको रामायणबाट पटकया १७३ विसं १९११ स्थान : काठमाण्डौ, कुमारी चोकको ञ्यालखानासमय : बैलुकीपात्र भानुभक्त र वीरबहादुरकुमारीचोकको छिँडीमा पालो बसेको सिपाही र भानुभक्तवात मारिरहेका छन्‌ ।वीरबहादुर " तपाईं जस्तो विद्वान्‌, धर्मात्मा मानिसले पनि थुनामा बस्नुपन्योहगि ?भानुभक्त निर्लिप्त भावमा सुनिरहेका छन्‌ ।० ग्रहदशा बिग्ग्राको बेलामा खाँदैनखायाको विष पनि लाग्दोरहयाछ ।भानुभत्त ० भगवानले जे गर्नु हुन्छ, भलै गर्नुहुन्छ ।वीरबहादुर ० यस्तो पनि भलो हुन्छ ?भानुभक्त ० यसलाई पनि भलो नै भन्नुपर्छ ।बीरबहादुर चित्त नबुरुको भाब अनुहारबाट व्यक्त गर्दछ ।१७४ आदिकवि भानुभक्त भानुभक्त ” हेर न, रामायणको बालकाण्ड लेख्यापछि पतिका वर्षसम्मअगाडि लेख्न सक्याको थिइन । कुमारीचौकमा थुनियाको३,४ महिनामै अयो ध्याकाण्ड, अरण्यकाण्ड,किष्किन्धाकाण्ड, सुन्दरकाण्ड लेखेर सिध्यायाँ । वीरबहादुर « पण्डित बाज्या, यो पछाडि लेख्न्‌ भयाको सुन्दरकाण्ड मलाईपनि सारिदित्‌स्‌ न । भानुभक्त ” रामाय्रणाको कथामा तिमीलाई मन पर्न्या अंश कुन हो भनत। म त्यही चैं सारेर दिउँला । वीरबहादुर ” राम्रो त रामायणको सप्पै राम्रो छ, तर मलाई चाहिँहनुमानूले त्यो चारसय कोसको समृद्र उफेर नाध्याको हातलेउफ्रेको भाउ लगाउँदै- बयान सबभन्दा राम्रो लाग्छ । भानुभक्त " हुन्छ, म भरे तिमीलाई सारेर दिन्छु । सस्वर गुनगुनाउँन थाल्छन्‌ - तर्छ क्षार समृद्व आज सहजै भन्त्या इरादा धरी । .... दृश्य समाप्त पटकथा १७५ विसंस्थातसमयपात्र वीरबहादुर »सिपाही "० वीरबहादुर « क सिपाही “भानुभक्तको रामायणबाट १७६ £- १९११: कान्तिपुर, कुमारी चोकको रुयालखाना१ राति

वीरबहादुर र अर्को सिपाही

भानुभक्तले सारेर दिएको सुन्दरकाण्डको प्रतिलिपि हातमालिएर दुवैजना सिपाही भाका फिराएर गाउँदैछन्‌ ।वीरबहादुरको गायनबाट दृश्य खुल्दैजात्छ र बोश्रो ढोकामापालो बत्तेको अर्को सिपाहीलाई पनि परिदृश्यमा समेद्वछ ।तर्छु क्षार समृद्व आज सहजै भन्न्या इरादा धरी ।शीरामका चरणारविन्द मतले अत्यन्त चिन्तन्‌ गरी ॥भन्छन्‌ वीर्‌हरूलाई ताही हनमान्‌ हे वीर हो पार्‌ तरी ।सीताजीकन भेटदछु म अहिले जान्छ बडो बेग्‌ घरी ॥१॥पापी जन्‌ पनि रामका स्मरणले संसार पार्‌ तर्छ ता ।राम्‌कै काम निमित्त औंठी सँग ली जान्छु दुतै हँ म ता॥क्या डर्‌ क्षार समुद्र तन सहजै पौँचन्छु लझ भनी । चारै पाउ जमिन्‌विषे धसि कृद्या हेर्दै तमासा पनि ॥२॥।" दृश्य समाप्त आदिकवि भातृभत्त वि.सं.स्थानसमयपात्र वीरबहादुर भानुभक्त वीरबहादुर पटकथा

१९११

कान्तिपुर, कुमारी चोकको रुयालखाना: दिउसो

भानुभक्त र वीरबहादुर

भानुभक्त कुमारीचोकको छिडीमा दिक्दार र चिन्ताग्रस्त मृद्रमाबसिरहेका छन्‌ । सिपाही वीरबहादुर भिर पस्छ । पण्डित बाज्यालाई सञ्चो भ्यान कि ? सारै मलिन देखिन्‌हुन्छ । दिक्क भएर- क्या गर्नु, हेरन वीरबहादुर, घरमा आठ वर्षकोछोरा छ, उसको व्रतबन्ध गर्न्या बेला भैसक्यो । आफ्‌ भनेयहाँ छु । चाँडै छुट्न्या छाँट पनि छैन । उसको व्रतबन्धकोकुराले दिक्दार छु। आफ्ना सबै कुरा खुलाएर जर्साबलाई बिन्तीपत्र लेख्नौस्‌ न ।भानुभक्त सोच्दछन्‌ । म भोलि धर्मदत्त खर्दार बाजेकहाँ पुन्याइदिन्याछु । उहाँलेजाहेर गरिदिन्‌ हुन्याछ । १७७ - वीरबहादुर पालोतर्फ फर्कन्छ ।भानुभक्त " लेख्दै गाउँछन्‌ -० चालिस्‌ वर्ष भरयाँ म पुत्र पति एक्‌ मात्रै छ आठ वर्षको ।भानुभक्तलाई तुनिरहेको बीरबहादुरको घायाँ देखिन्छ ।५ आयो काल्‌ व्रतबन्धको गरुँ कसो बेला त हो हर्षको ॥' दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कबिता म त त छ त त त१७८ आदिकवि भानुभक्त बिसं.स्थानसमयपान्न

१९११

कान्तिपुर, कृ्‌ष्णबहादुरको खोपी: अपराहन

कृष्णबहादुर, धर्मदत्त र कारिन्दा

कृष्णबहादुर भानुभक्तले लेखेको बिन्तीपत्र हातमा लिएर मनमनै

पढ्दैछन्‌ । छेउमा धर्मदत्त र अगाडि कारिन्दा उभिएका छन्‌ । भानुभक्तको आवाज सस्बर गुञ्जन्छ - क्यास नाथ पन्यौं म ता फजितिमा एक्लो यहीँ छ फगत्‌ । कुन्‌ पाठले व्रतबन्ध पार्‌ गरुँ भनी देख्छ अँध्यारो जगत्‌ ॥१।बिन्तीपत्रको लेखोट देखापर्छ । भानुभक्तको आवाज गृन्जिरहन्छ - गापत्री दिनु बाबुको छ अधिकार भिक्षा दिन्‌ माइको । - कारिन्दा जर्नेललाई हेरिरहन्छन्‌ ।: फेरि बिन्तीपत्रको नेखोट देखिन्छ । बालकले पनि वेद्‌ पढीकन सुसार गर्नू गुरु गाइको ॥

धर्मदत्त टाउको फुकाउँछन्‌ ।: कृष्णबहादुर अगाडि पढ्दघन्‌ -

पटकथा १७९ यस्तो मुख्य बखत्‌ छ यो अरु छ कुन्‌ काम्‌ पार्‌ लगाई दिन्या ।धेरै बिन्ति कती गरेँ चरणमा एकै क्राले छिन्या ॥२॥ख्वामित्‌ आज हजुर्‌हरू पृथिविमा मालिक छँदामा पनि ।ब्राटमण्‌को व्रतबन्ध अड्कन तयार्‌ देख्यौं र मालिक भनी ॥ - धर्मदत्त कृ्‌ष्णबहादुरको प्रतिक्रियालाई पर्खिरहेका छन्‌ ।: कृष्णबहादुर अगाडि पढ्दछन्‌ - क जाहीरात गन्याँ प्रभ्‌ चरणमा जो मर्जि होला भनी । कण्डैसित्‌ भनि मर्जि हुन्छ त भन्याँ क्यासँ सहन्छु पनि ॥"कृष्णबहादुर बिन्तीपत्र पढिसिध्याएपछि घोरिन्छन्‌ । 2 धवर्मदत्त निर्णयको प्रतीक्षामा छन्‌ । कृष्णबहादुर »घर्मदत्त ०कृष्णबहादुर”कारिन्दा २०कृष्णबहादुर «कारिन्दा »”घर्मदत्त ०कृष्णबहादुर ०घर्मदत्त ० बाहुन्‌का छोराको व्रतबन्धै रोकियापछि भातभ्रक्तलाई मर्कात पक्कै पन्या जस्तो छ । उत्साहित हुँदै - प्रभु, ठुलै मर्का पन्याछ । कारिन्दातर्फ फर्कदै - ए, हेर्‌। हात जोडेर निहुरिदै - प्रभु । हिसाब पछि मिलान गर्न्या गरी अहिलेलाई भानुभक्तलाईरिहा गरिदिन्‌ । हातजोड्दै - जो मर्जी प्रभु । खुत्ी हुँदै ठूलो स्वरमा - प्रभुको जय होस्‌ । जय होस्‌ प्रभुको ।रम्घा जानुअघि एकचोटि भानुभक्तलाई मकहाँ लिएर आङ ।प्रभु, म हाँजिर गन्याउन्याछु । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कविता १८० आदिकवि भानुभत्त वि.सं.स्थानसमयपात्र शशिनाय धर्मदत्त पटकया १९११कान्तिपुर, कृष्णबहादुरको दरवार

बिहान

कृष्णबहादुर, शशिनाथ, धर्मदत्त र बैठकेशशिनाथ कृष्णबहादुरलाई बरण्डामा मुखारी गराउँदैछन्‌ ।चाँदीको करुवाले वैठके पानी हालिदिदैछ्ध । पछाडिपड्दिपुजारी चनौटोमा चन्दन घोटदैछ । कृ्‌ष्णबहाद्र मुख घबैछन्‌र शशिवाध पाठ गर्दैछन्‌ ।

० हर गङ्रे, हरहर गड्रे, हरहर गड्रे, हर, ७ ३० भागीरथी गङ्गे काशी काशी गड्टे हरहर ।मुखारी समाप्त हुन्छ । बैठके रुमाल टक्याउँछ अनि कृष्णबहाद्रमुख पृछन थाल्छन्‌ ।धर्मदत्त प्रबेश गर्दछन्‌ र झुकेर कृष्णबहादुरलाई 'स्वस्ति'गर्दछन्‌ । » स्वस्ति । १५१

कृष्णबहादुर प्रश्नसूचक मुद्रामा हेर्दछन्‌ ।धर्मदत्त ० प्रभु, तल भानुभक्त हाँजिर भयाका छन्‌ ।कृष्णबहादुर” बैठकमा राख । (धर्मदत्त " प्रभु,: धर्मदत्त पछाडिपछ्लाडि हददै परिदश्यबाट बाहिरिन्छन्‌ ।पुजारी चन्दन घोटिरहेको हन्छ ।

दृश्य समाप्त “सम्बाद बालकृष्ण समको भक्तभानुभक्तबाट साभार । पृष्र आदिकवि भानुभक्त बि.सं.स्थानसमयपात्र भान्‌ /घर्म »कृष्णबहादुर» भानुभक्त ० कृष्णबहादुर » पटकथा

१९११

कान्तिपुर, कृ्‌ष्पाबहादुरको बैठक

बिहान

कृष्णबहादुर, भानुभक्त, धर्मदत्त, शशिनाथ र वैठके

भानुभक्तलाई पछ्चाडि लगाएर धर्मदत्त घुमाउरो भरेड्‌ चढ्दैहुन्छन्‌ । सोफासा कृष्णबहादुर र भुईँसा शशिवाध बसेका छन्‌ ।धर्मदत्त भानुभक्तसहित प्रवेश गर्दछन्‌ । एकैसाथ - स्वस्ति . लौ बस । धर्मकत्त बस्वछ्न्‌, भानुभक्त उभिएकै हुन्छन्‌ । हात जोडेर निहरिटै - प्रभुको जय होस्‌, प्रभुको निगाहलेछुद्याँ ।

बत्दछन्‌ ।

कविता त तिमी राम्रो लेख्दारहयाछौ । तिमीले कवितामैलेख्याको बिन्तीपत्र पति मलाई रमाइलो लाग्यो । १५३ भानुभक्त ”धर्मदत्त " कृ्‌ष्णाबहादुर » ख्वामितको निगाह । उत्साहित हँदै - आध्यात्म रामायण पनि धैरै लेखिसक्नुभयाको छ- भाषामै । थाहा पायाँ । निकै राम्रो लेख्याका छन्‌ रे । राम्रो लागेर नैपालोमा बस्न्या सिपाहीहरूले पनि टपक्कै टिप्याछन्‌ ।

शशिनाय ईष्यापूर्ण दृष्टि भानुभक्ततर्फ फ्याक्दछन्‌ ।

कृष्णबहादुर”भानुभक्त ०शशिनाथ ०» तिमीले त अचम्मै गन्यौ भानुभक्त । अनुगृहित हुँदै हात जोडेर - छ्वामित । भानुभक्तको प्रशंसा सहन नसकेपछि - ओ हो, अचम्मैगरिदिनु भयो पण्डितजीले । वाल्मीकि मुनिको टाउकोमाआफ्नो चरण राखिदिन्‌ भयो । अब हामी किन चाहियो ?धन्य... धन्य... । रामको पवित्र चरित्रलाई अदना केटाकेटीकोजाब्रो खेल बनाइदिनु के योग्य कुरा भोत? भानुभक्त सुनिरहेका छन्‌ । भन्नोस्‌ त, उस्तै दिन पारी, कत्रो विधिसित हुँ, पूर्वाङ्कगरी, गणोश थापी हुँ, कसरी सुनिबक्सनु पर्न्या कुराकोहेर्नोस्‌ त दुर्गति । भानुभक्त मुस्कुराएर तुनिरहन्छन्‌ । तपाईंलाई त सनातन धर्मको बिरोधी भन्छौ हामी, बरुन्‌ भो?भातुभक्तबाट कुनै प्रतिक्रिया आउँदैन । अब के उपनिषद्का मन्त्रैमन्त्रले भरियाकी श्वीरामगीताजीलाईपनि भाषा-भैँडिनीमा अनुवाद गरेर बजारमा उफार्न्या सुरछ कि कसो ? राम... राम... राम... राम... राम... - कृष्णबहादुर भानुभक्ततर्फ हेर्छन्‌ । कृष्णबहादुर”भानुभक्त ०

भानुभक्त कुनै प्रतिक्रिया जनाउँदैनन्‌ ।

भानुभक्त, क्यान बोत्दैनौ ? तिम्रो केही भन्नु छैन ?पहिले पण्डितजीले भाषालाई भँडिनी भनेर पापको फलामैमुकुट कमाउनु भयो । किनकि भाषा सरस्वतीकै नाम हो ।

शशितवाध निधार खुम्च्याउँछन्‌ ।

१८४ ब्राहमी तु भारती भाषा गीर्वाक बाणी सरस्वती ॥ .. आदिकवि भानुभक्त शशिनाथभानभक्त शशिनाथ घर्मदत्त शशिनाथ भानुभक्त शशिताय फेरि मलाई रामायण आँच्‌ भन्नुभयो, भाषा रामायणा पनिता बाँचिन्छ, मारिदैन । कृष्णबहाद्र सहमतिमा टाउको हल्लाउँछन्‌ । उसो भया क्या त सँस्कृत र भाषा समान भयो ? यहाँ समानको क्रा छैन, सम्मानको कुरा छ । सँस्कृतभाषाले यी नेपाली प्राकृत भाषालाई जन्म दिइन्‌, त्यतैलेसरस्वती पुत्री पनि सम्मानपात्री छिन्‌ । शशिनाध समन नपरेको भाव व्यक्त गर्दछन्‌ । हाम्रा शशिनाथ बाजेको मातृभाषा पति नेपाली नै हो, मलाईथाहा छ। शशिनाथ असजिलो मानेर आंखा फर्दछन्‌ । सँस्कृत बज्यैकहाँ तपाईँलाई डौन्याएर लगिदिन्या यै मातृभाषाहैन ? 'जलम' माने 'पानी' भनेर धोक्नु भयाको बिर्सनु भो? पानीले डोन्याएर बा बगाएर जलम्‌ कहाँ पुन्यायाकोबिर्सन भो । कृ्‌ष्णबहादर हास्दछन्‌ ।

कृष्णबहाद्रको हाँसोलाई धर्मदत्त पनि साथ दिन्छन्‌ ।

धर्मवत्तलाई हकारदै - ज्योतिषी बाजे, यो हाँस्त्या मृहर्त होत ? प्रश्न विचार गरेर हाँस्नु भो कि त्यसै खुस्कनु भो ?प्रश्न बिचार गरेर खुस्किन, उत्तर विचार गरेर खुस्क्याँ ।कृष्णबहादुर अफ जोडले हांत्दछन्‌ । भै हाल्यो, उसो भया अग्र पुराण नै किन लाउनु पन्यो ?घरघरमा यस्ता भाषा रामायण भन्त्या अनेक शुक चरानिस्क्यापछि शुकदेवनै किन चाहियो ? पुराण सँस्कृतमै बाचेर पनि त्यस्को अर्थ त भाषामा नैगर्नुहोला तपाईं ? छि... छि... छि... छि..., अर्थ गर्नु बेग्लै हो, अनर्थ हुनु बेग्तैहो । अर्थ गरुन्जेल त मूलको प्रतिष्ठा रहन्छ, मलै भाषा भयापछि फेरि सँस्कृतको प्रतिष्ठा खोइ ? भानुभक्त ० तपाईं आफ्नो प्रतिष्ठा चाहन्‌ हुन्छ भन्या बेग्लै हो, तर पटकया १८५ शशिनाथ भानुभक्त क कृष्णबहादुर» शशिनाथ भानुभक्त १०६ सँस्कृत त सब्धप्रतिष्ठित छ । सँस्कृतमा बिशेष गुण छभन्या भाषाको प्रकाशले सँस्कृतलाई डर किन ? बृ पचाउन नखोज्नोस्‌, अजीर्ण होला । सँस्कृत दैव भाषाहो भन्न्या कुरा थाहा छैन ? सँस्कृतमा पाठ गरेर हुन्या पुण्यभाषा पाठ गर्दा होला ? सँस्कृत मात्रै देवताको भाषा हो भनेर कसरी भनूँ ? केपशृपतिनाथ नेपाली भाषा बुम्नु हुन्न र ? शशिनाथ अप्ठ्यारो परेको भावमा भुईँतिर हेर्छन्‌ ।नेपालीहरू हामी त उहाँसित भाषामै प्रार्थना गर्छौ ।कृष्णबहादुर हादिछुन्‌ । भाषामा जातिपाति हुन्छ भन्न्या कुरा पनि मलाई ठीकलाग्दैन । जरेतायुगमा रामायणका धोबिनीले पनि सँस्कृतमाबातचित गत्याका छन्‌ । शशिनाध असजिलो मानेर छटपटी गर्दछन्‌ । कलीयुगका शशिनाथ पण्डित बाजे र पण्डित्नी बज्यैसमेत नेपाली भाषामा कुराकानी गर्नहन्छ । कृष्णबहादुर तिघ्रा ठटाएर हाँस्छन्‌ । शशिताध असमन्जसमा पर्दछन्‌ । साच्चि भनुँ भन्या, तपाईं सँस्कृतमै बुझ्नु हुन्न, भाषामाबृफ्न्‌ हुन्छ । अक स्पष्टसित भनेँ भन्या यहाँले आजसम्मसँस्कृतमा विचार गर्नुभयाको छैन होला । कसो शशि ? चर्कदै - म सधैँ सँस्कृतमा नै बिचार गर्छु । पचासौंपटकसँस्कृतमा सपना देख्याको छु । तपाईं अन्धो हनुभयो भनेरजगतैलाई अन्धो तुल्याउन खोज्न हुन्छ ? राम-चरित्र सँस्कतमा तलुकाएर भाषामा उदाड्र पारी देखाउनुनै अरुलाई अन्धो तुल्याउनु हौ भन्या मैले खोज्याको त्यहीहो। प्रतिक्रिया जान्न शशिनाथ कृष्णबहादुरलाई हेर्दछन्‌ ।कृष्णबहादुर भानुभक्तसंग सहमति जवाउँंदै टाउको हल्लाउँछन्‌ । आदिकवि भानुभक्त 2 धर्मदत्त पनि कृ्‌ष्णबहादुरतर्फ हेरिरहेका हन्छन्‌ । कृष्णबहादुर"भानुभक्त ० भानुभक्त, भन त सँस्कृतको कुन स्थान होस्‌, भाषाको कुन ?ख्वामित्‌ यो छुद्व भिक्षुकको विचारमा त सँस्कृतलाई अबहामीले पुस्तक-मन्दिरमा राखी नित्य पूजा गर्नुपर्छ । उनकोआरतीमा बल्याको दीप ननिभाई त्यै उज्यालोमा हामीलेसमस्त संसार पढ्नु पर्छ ।

शशिनाथ अमिलो अनुहार लगाएर कर्के आखाले भानुभक्तलाई

हेर्दै सुनिरहेका छन्‌ ।उनको आरतीमा बज्याका शब्दहरूले हाम्रो शब्दलाई शुद्धपार्नुपर्छ, उनको दर्शनले दार्शतिक बनाउन्‌पर्छ ।

कृष्णबहादुर चित्त बुझेको अर्थमा टाउको हल्लाउँछन्‌ ।

कृष्णबहादुर» भानुभक्त ०" कृष्णबहादुर» हाम्रो अविच्छिन्न ध्यानले यो नेपाली प्राकृत भाषालाई सँस्कारगर्दै कालान्तरमा पसैलाई सँस्कृत बनाउनुपर्छ । शशिनाध आखा तरेर हेर्छन्‌ । तर सँस्कृतलाई पनि मातृभाषा बनाउन खोजेर नेपाली भाषाकोविकास रोक्न्‌ प्राचीन इतिहास पढ्न्या विद्यार्थीले आफैँलाईबिर्सनु जस्तै हौ । ढीक भन्यौ । तिम्रो कुराले मेरो चित्त बुझ्यो । शशिनाथ कर्के आखा लगाएर कृष्णबहादुर र भानुभक्तलाईपालैपालो हेर्दघन्‌ । हजुरमा आएर यतिका करा बोल्याँ, उचनीच क्षमा बिन्तीगर्छु । तिमीले अन्‌चित केही बोलेनौ । दुवैजनाको विवाद राम्रोलाग्यौ, भानुभक्तको वाद मन पन्यो ।

भानुभक्त प्रसन्न मुद्रामा हात जोड्दछन्‌ ।

कृष्णबहादुर» भानुभक्त ०कृष्णबहावुर” पटकथा शशिनाध मुख बिगार्न । अब म पन्ति तिम्रो रामायण पाठ गर्छु । एक प्रति सारेर दिएहै? हात जोड्दै - प्रभु, टक्रयाउँछ । म सिरानीमा राखिछोड्छु । १८७ शशिनाध कर्के आखाले कृ्‌ष्णबहाद्रलाई हेर्छन्‌ ।कृष्णबहादुर» मलाई पनि नबृकर पाठ गर्नु भन्दा बुकेरै पाठ गर्नुमा विशेषधर्म होला जस्तो लाग्छ ।शशिवाध थाप्लोमा हात लगाउँछन्‌ र पराजयमा टाउकोझुकाउँछन्‌ ।कृष्णबहादुर हातले डसारा गर्दछन । बैठके किस्तीमा रुपियाँकोरातो पोको लिएर प्रवेश गर्छ ।कृष्णबहादुर» रातो पोको भान्‌भक्तलाई दिदै - लेक, छोराको व्रतबन्धराम्ररी गर ।भानुभक्त पैसाको पोको हातमा थाप्दछन्‌ । दृश्य समाप्त सम्बाद बालकृष्ण समको भ्रक्तभानुभक्तबाट साभार । 0 मि रापृद्धद आदिकवि भानुभत्त दृश्य ९१ विसं.स्थानसमयपात्र कुलचक्रभानुभक्तकुलचक्र भानुभक्तकलचक्र भानुभक्तकुलचक्र १९१९कान्तिपुर, कुलचक्रकेशरीको कोठा बिहान कुलचक्रकेशरी र भानुभक्त कुमारी चोकबाट छुटेपछि भानुभक्त भिनाजु कुलचक्रकेशरीकाघरमा भेटगर्न जान्छन्‌ । कुलचक्रकेशरीबाट दश्य खुल्दै जान्छ रअगाडि बसेका भानुभक्तलाई पनि समेट्दछ अस्ति छुद्यौ होइन ? हजुर । जर्नेल कृ्‌ष्णबहादुरले पनि मद्दत गर्नु भयो भन्न्या स्‌न्याकोथियाँ नि! हो, धर्मदत्त खर्दारले पनि निकै गर्नुभयो । मुख्य क्रा त खायाको विष पो लाग्छ, नखायाको क्यानलाग्थ्यो । तिमीले अधर्म गन्याकै थिएनौ, त्यचैले छुट्यौ ।तर पनि तारिखमा छुटयाको छु । त्यो पनि आफैं ठीक हुन्न्याछ, समय आउन देउ ।सम्बादकै कममा भानृभक्तको आँखा कोठामा राखेको पटकथा १०५९ भानुभक्त « कलचक्र ० खुकरीमा पर्दछ । खुकुरीबाट आँखा हटाएर - छोराको ब्रतबन्धका लागि भोलिरम्घा जान लाग्याको । दौराको खल्तीबाट निम्ताको निड्रो सुपारी झिक्दै - व्रतबन्धकोनिम्ता टक्रयाउँ भनेर । तिम्ताको सुपारी समाउँदै - ओहो, यस्तो शुभकार्यमा क्याननआउन्‌ । फुर्सद मिलाएर म आउ्य्राछु ।

भानुभक्त फेरि कर्के आखा लगाएर खुकूरीलाई हेर्दछन्‌ ।- भानुभक्तले खुक्रीलाई हेरेको देखेपछि क्लचक्र आँखाको

भानुभक्त गुलचमा ”भानुभक्त "« इसाराले 'कम्या हो ?' भनेर सोध्दछन्‌ ।सस्वर कवितामै आफूना करा भन्दछन्‌ -बिद्वान्‌ जन्‌ले लोहलाइ बेच्नु छैन ।भन्न्या सुन्यैं यो कुरा हो कि होइन ?हो।हास्दै- लौहा बैची मोल क्या तीनु होला ।

कलचक्र जिल्ल पर्दछन्‌ ।- भानुभक्त हाँस्दै -

कुलचक्र ०» योग्यै जानी यो उसै दीन्‌ होला ॥" रमाइलो मानेर हास्दै - तिमीले कवितामै खुकुरी माग्यापछि कसरी नदिन्‌ ? टेबलको खुकुरी फिकेर दिदै- यो मेरो चिनो तिमीलाई -खुकुरी ।

क्यामरा खुकुरीको नजिक गाएर स्थिर हुन्छ ।

दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कविता १९० आदिकवि भानुभक्त वि.सं.स्थानसमयपात्रकृष्णबहादुर»कारिन्दा ०»कृष्णबहादुरघर्मदत्त »कृष्णबहादुर»घर्मदत्त ”पटकथा १ १६१२: कान्तिपुर, कृष्णबहादुरको बैठक

अपराह्न: कृष्णबहादुर, धर्मदत्त, कारिन्दा र सहयोगी

कृष्णबहादुर सोफामा बचेका छन्‌ । अगिल्तिर एकापट्टि धवर्मदत्ततथा अर्कापड्टि कारिन्दा र उनका सहयोगी मिसिल लिएरउभिएका छन्‌ । कारिन्दालाई -क्या भन्न आयौ ? प्रभु, ज्यातमुद्दाको साक्षीको बयान जाहेर गर्नु थियो ।धर्मवत्ततिर फर्केर - अँ, तिम्रोनि? प्रभु, भानभक्तले रम्घाबाट बिन्तीपत्र टक्रयाणाका रहयाछन्‌ ।कुमारी चोकमा हाजिर हुन्या बेला भयो क्यार, हैन ?प्रभ्‌... भयो । घरमा पुगेर छोराको व्रतबन्धपछि बिरामीपन्याछन्‌ । त्यसैले बेलामा हाजिर हुन सक्यानन्‌ । पाउमाबिन्ती चढाइदिनुपन्यो भनेर मलाई पत्र तैख्याका थिया । १९१ कष्णबहादुर” बिन्तीपत्र पति कवितामै लेख्याका होलान्‌, हैन ?धर्मदत्त ” हि..हि...हि...हि...कृष्णबहाद्र” खै लेक त।धर्मवत्त चिठी दिएर पछाडि हटदघन्‌ र आफ्नै ठाउँमा उभिन्छन्‌ ।: कारिन्दा र सहयोगी सतर्क हुन्छन्‌ ।: कृष्णबहादुर बिन्तीपत्र फुकाएर मनमनै पढ्न थाल्छन्‌ ।- भानुभक्तको स्वरमा कविता गुन्जन्छ -शरिर छ अति कच्चा अन्न जलले रह्याको ।बिनति कति गरेँ यो देहमा जो भयाको ॥बहुत फजिति पायौँ रोगले ग्रस्त पारी ।शरिर हुन गयो ठिक पूर्व झैँ फेरि भारी ॥: धर्मदत्त र कारित्दा कृष्णबहादुरलाई हेरिरहेका छन्‌ ।कृष्णबहादुर बिन्तीपत्र पढ्दै सोफाबाट उठ्दछन्‌ ।० व्यर्नैमा म कुमारि चोक युनियाँ वाहीं बिरामी भई ।आयाध्याँ घरमा बिराम्‌ अति बढ्यो ठूलो बिपत्ती सही ॥- धर्मदत्त हात जोड्दछन्‌ ।- कृष्णबहादुर बिन्तीपत्र पढिरहेकै हुन्छन्‌ ।० काटयाँ दिन्‌ अब सन्च भो अरु पनि थुन्छन्‌ त मेरो गती ।अर्को छैन दया रहोस्‌ हजुरको मेरा त ख्वामित्‌ पती ॥कृष्णबहादुर» बिन्तीपत्र पट्याउँदै - निक्कै दुख पाया भानुभक्तले । म हेरेँ,क्या गर्न सकिन्छ ।: धर्मदत्त हात जोड्दछन्‌ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कविता १९२ आदिकवि भानुभक्त वि.सं. : १९१२ स्थान : रम्घा/चुँदी बेसीसमय : बिहानपात्र : भानुभक्त, इन्द्रविलास, गाउँलेहरू र भगवान्‌ विष्णु रम्घामा बरपीपलको चौतारीमा बसेर भानुभक्त भक्तमाला लेखिरहेका छन्‌ । लेखिसकेपछि स्वर गाउँछन्‌ -भ्नानुभ्रक्त " प्रतिज्ञा मैले यो यमसित गन्याँ जन्मि अब ता । सिताराम्‌ भज्न्याछु विषयहरूमा छोडि ममता ॥ प्रतिज्ञा सो बिर्सीकन जनधनै खोजि भुलियो । सिताराम्‌ भज्न्या हो शिव शिव उसै आज भुलियो ॥ गायनको अन्त्यमा लेखोट उठाएर नजिकै लैजान्छन्‌ । श्री भक्तमाला शीर्षकमा गएर क्यामरा स्थिर हुन्छ । उद पद ॥ 1 दृश्य परिवर्तन हुन्छ । श्री भक्तमाला लेखिएको लेखोटबाट दृश्य फुक्दैजान्छ र रम्घाको अर्को चौतारीमा भन्तजनहरूलाई वरिपरि राखेर भक्तमाला गाइरहेका इन्द्रबिलासलाई उद्घाटित गर्दछ ।इन्द्रबविलास ० गयो बालक्‌ कालको वय पनि उतै बालरसले । यसै रीत्‌ले यौवन्‌ पनि बिति गयो मोहबसले ॥ उ तीडिसि््ििि्विवि्् वि तम वविता पटकथा १९३ भयो बृद्धावस्था अफ पनि भजीदैन मनले ।कसो गर्नन्‌ छख्वबामित्‌ मकन यमका दूतहरूले ॥३॥ पट गददृश्य परिवर्तन हुन्छ । सानो पीपलको रुखमुनि ढुड्टामा बसेरइन्द्रविलास एकलै भक्तमालाको अगाडिका हरफहरू सस्वरपढिरहेका छन्‌ ।पष्ठभूमिसा हिसश्चङ्खला देखिन्छन्‌भजौंला भन्दैमा कति कति बित्यो जन्म जनको ।मरौंला भन्नाको अरु पनि विचार्‌ छैन मनको ॥अहो दैवी माया बडि वलवती जानि मनले ।बिचार्‌ गर्दै गर्दै हरि भजिलिन्‌ भक्त जनले ॥१०॥। पट पददृश्य परिवर्तत हुन्छ । खेतमा दाइ भइरहेको छ । दुईजनापुरुष र एकजना महिला धानको बिटा फकाउने र मृठाफुकाएर छिरल्ते काम गर्दैछन्‌ । अर्को एकजना पुरुष मियोकोवारिपरि गोरुहरूलाई धपाउंदैछ । छेउनै परालमाथि बचेरइन्द्रविलास भक्तमाला गाइरहेका छन्‌ । पृष्ठभूमिमा दाईकोकाम चलिरहन्छ । "भानुभक्तको भक्तमालाबाट आदिकवि भानुभक्त ० अवीवेकी मृढो त्रिभुवनविषे को छ मसरी ?बितायाँ व्यर्थै यस्‌ विषय-रसमा जन्म पसरी ॥: गोरुहरू मियो वरिपरि घृमिरहेका छन्‌ ।० कउन्‌ ठुलो चिज्‌ हो विषयरस यस्‌ पाजि रसमा ।दियाँ मैले यो मन्‌ बृफ्िबुकि पन्याँ मोह बसमा ॥२०॥दै ॥ दृश्य परिवर्तन हुन्छ । आफ्नो पूजा कोठामा इन्द्रविलासभगवान्‌ विष्णुको मूर्तिलाई हात जोडी प्रार्थना गर्दैछन्‌ - » कटीको पीताम्वर्‌ करकमलका कड्डणाहरू ।किरीट्‌ कण्डल्‌ कौस्तुभ्‌ तुलसी वनमालाहरू अरु ॥बलैले सम्झन्छु दृढ नरहन्या एकक्षण पलक्‌ ।काउन्‌ दिनमा देख्छु प्रभु हजुरको सुन्दर कुलक्‌ ॥२२।'"भजनको अन्त्यमा हातिरहेका भगवान्‌ बिष्णु देखापर्दछन्‌ ।इन्द्रबिलास भगबानूलाई शीर झुकाएर नमत्कार गर्दछन्‌ ।भगवान्‌ बिष्णु हात उठाएर आशीर्वाद दिन्छन्‌ । दृश्य समाप्त पटकथा १९५ दृश्य ९४४ विसंस्थानसमयपात्रगाउँले ०»इन्द्रविलास »गाउँले नड्न्द्रविलास » १९६

१९१२

रम्घा, बारी

बिहान

इन्द्रविलास र गाउँलेहरू

इन्द्रबिलास बारीमा तीनजना बयस्क र बृद्धसँग बसेरकुराकानी गरिरहेका छन्‌ । भम्तसालाको लेखोटबाट दृश्यखुल्दैजान्छ र सबै पात्रहरूलाई परिद्श्यमा समेददछ ।हे्दैगरेको लेखोटलाई पद्याउंदै - यस्ता भक्तिका सिलोक तचाइने, सँस्कृतमा मात्रै लेखिन्थ्या, अब त भाषामा पनिलेल््न थाल्या । कसले कथ्याको हौ यो? भानुभक्तले कथ्याको हो यो । ए, लौरोको भर गरेर बततेका बृद्ध जिल्ल परेर हेर्दछन्‌ ।बिहात-बेलकी पाठ गर्त भक्तिरसको भजत बताइदे न भनेरभन्याको थियौँ, भानुले बनाइदियाछ । बिहान-बेलुकी म यैभक्तमालाको पाठ गर्छु आनन्द लाग्छ । भगवानको दर्शन्‌ हुन्छ । दृश्य समाप्त आदिकवि भातुभकत्त वि.सं. ; १९१६स्थान : चुँदी रम्घा, चौतारीसमय : दिउसोपात्र : भानुभक्त र गाउँलेहरू भानुभक्त बरपीपलको चौतारीमा बसेर गारउलेहरूलाईरामायणको युद्धकाण्ड गाएर सुनाइरहेका छन्‌ । पृष्ठभूमिमावढी र हिमश्चखला देखिन्छ । भानुभक्त ” भन्छन्‌ श्री रघुनाथ अहो यी हनुमानले खुब्‌ ठूलो काम्‌ गस्या ।एक्लै गैकन रावणादि विरको सेखी यित्तैले हन्या ॥पन्रो क्षार समुद्व कुँदिकन फेर्‌ खाग गर्नु लड्डा अनी ।को सक्ला सब डर्दछन्‌ यी जति छन्‌ इन्द्रादि द्यौता पनि ॥"भक्तजन भावविह्वल भएर सुनिरहन्छन्‌ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको रामायणबाट पटकया १९७ स्थानसमयपात्र भानुभक्त चन्द्रकलाभानुभक्त १९१७रम्घा, शिखरकटेरीको सुत्ने कोठा: रातिभानुभक्त, चन्द्रकलाभानुभक्तले रामायणको युध्दकाण्ड लेखिसिध्याएर चन्द्रकलालाईसुनाउँदै गरेको दृश्य खुल्बछ् । खाटमा बसेर भानुभक्तयुध्दकाण्डको अन्तिम श्लोक सस्वर पढ्दैछन्‌ -» शम्भूले सब बेद मन्थन गत्या श्रीरामको नाम्‌ सरी ।अर्को तत्व मिलेन केहि र लिगा साह्रै पियारो गरी ॥चन्द्रकला आनन्द मानेर सुनिरहेकी छिन्‌ ।सोही तत्व त पार्वतीकन दिया अध्यात्म रूप्ले गरीजसले प्रेम गरि स्‌न्छ यो सहज त्यो उत्रन्छ संसार्‌ तरी ॥३०८१॥कविताको अन्तिम श्लोक सकेर भानुभक्त मृस्क्राउँछन्‌ ।० कति मिठो रै'छ । अकै सुनाउनोस्‌ न।» यत्ति हो । युद्धकाण्ड सकियो ।भानुभक्त किताब पट्याउँछन्‌ । म्यामरा किताबनजिक सर्दैजान्छ र युद्धकाण्ड लेखिएको लेखोटमा गएर स्थिर हन्छ ।दृश्य समाप्त “भानुभक्तको रामायणबाट १९८ आविकबि भानुभक्त समूह स्वर « पटकथा १९१८चँदी वेसी, बगौँचाको देवी मन्दिरबिउसो भानुभक्त, इन्द्रविलास, पण्डित, भक्तजन, महिला तया प्रुषहरूरम्घाको एउटा रमणीय बगैँचामा रामकीर्तन भइरहेको छ ।वगैँचाको मध्यभागमा सानो मण्डप बताइएको छ; जसमा भानुभक्त,इन्द्रविलास, पण्डित र एकजना वयोबद्ध बसेका छन्‌ । मण्डपवरिपरि डोरी र फूलको तोरण टाँगिएको छ । पृष्ठभूमिमा केरा,मेवा आदि फलफूलका वृक्षहरू देखिन्छन्‌ । भक्तजन मण्डपवरिपरि वृत्ताकारमा वसेका छन्‌ । इन्द्रविलासले हार्मोनियमबजाउँदै सुरु गरेको रामकीर्तनमा भक्तजन समूह ब्वरमा साथदिन्छन्‌ । इन्द्रनिलासबाट दृश्य खुल्दैनान्छ र मण्डप तथाभक्तजवलाई उद्घाटित गर्दै अर्घवृत्ताकार भएर घुम्छ ।हरेराम हरेराम राम राम हरे हरे । हरे कृष्ण हरे कृष्ण कृष्ण कृष्ण हरे हरे ॥ १९९

क्यासरा मण्डपमा बसेका इन्द्रविलास, भानुभक्त, पण्डित रवृद्धजनको नजिक हँदै गएर स्थिर हुन्छ । रामकीर्तनचलिरहेको हुन्छ ।

हरेराम हरेराम राम राम हरे हरे। हरे कृष्ण हरे कृष्ण कृष्ण कृष्ण हरे हरै ॥ क्यामरा अर्धवृत्ताकारमा मण्डपलाई प्रदक्षिणा गर्छ ।हरेराम हरेराम राम राम हरे हरे । रामकीर्तव स्थलको बिहङ्म दृश्य देखिन्छ । हरे कृष्ण हरे कृष्ण कृष्ण कृष्ण हरे हरे ॥ हरेराम हरेराम राम राम हरे हरे ।एउटी भक्त महिला उठेर नाच्न थाल्दछिन्‌ ।हरे कृष्ण हरे कृष्ण कृष्ण कृष्ण हरे हरे ॥ हरेराम हरेराम राम राम हरे हरे । हरे कृष्ण हरे कृष्ण कृष्ण कृष्ण हरे हरे ॥ अर्की बृद्ध महिला पति भावविभोर भएर हरिकीर्तनको तालमानाच्न थाल्दछिन्‌ । इन्द्रविलास » हार्मोनियम बजाउन बन्दगर्दै - अब केहीबेरको लागि भक्त-१भानुभक्त मध्याहनको बिश्रान्ति हुन्छ ।० यो रामकीर्तनले पनि अलौकिक आनन्द दिन्छ ।» ठीक भन्नुभयो पण्डितजीतै । इन्द्रविलास ” यो राम भजनको क्रा गर्दा मलाई त अध्यात्म रामायणभन्दा भक्त-१ भानुभक्त २०० पनि भानुले लैख्याको रामायण बाचन गर्दा बढी आनन्दआउँछ । ० य्रुध्यकाण्डसम्म त मैले पनि पढ्याको छु। मूल रामायणाभन्दाघेरै मिठो लाग्यो मलाई पति ।

भानुभक्त विनयमा टाउको निहुराउँछन्‌ ।

» हैन सबै लेखिसिध्याउन्‌ भयो र ? ० छैन। उत्तरकाण्ड लेख्न सुरु गच्याको छु। किञ्चित्‌ नेपालमै आदिकवि भातृभत्त भक्त-२ "भानभत्त « पटकथा “भानुभक्तको रामायणबाट लेखिसिध्यायाको थियाँ । दुईचार श्लोक भया पनि सुनँ न । भक्ततर्फ फकदै पच्चर गाउँछन्‌ - शम्भूका मुखदेखि राज्य अभिषेक राम्‌को सुनीथिन्‌ जसै ।सोधिन्‌ पार्वतिले सदाशिवजि थ्रैं लीला पछीका तसै ॥पृथ्बीमा कति बर्ष राज्‌ हुनगयो लीला तहाँ कुन्‌ भया ।कस्ता रीत्‌सित राज्य छोडि रघुनाथ बैकुण्ठ धाममा गया ॥१॥भक्तजन तन्मयका साध सूनिरहन्छन्‌ । शम्भो श्रीरघुनाथका जति त छन्‌ लीला कृपाले गरी ।आजा आज हवस्‌ म सुन्छु भगवन्‌ विन्ती छ पाक परी ॥'कविताको अन्तिम पाउमा पुगेर ग्यामरा भानुभक्तकोअनुहारमा स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त २०१ वि.सं.स्थानसमयपात्र चन्द्रकलारमानाथहुलाकी रमानाथ २०२

१९१९: चुँदी बेसी, मोहोरियाको घर-आँगन: चन्द्रकला, रमानाथ र हुलाकी

आँगनको मध्यभागमा रमानाध हातमा चिठी लिएर मनमनैपढ्दैछन्‌ । हुलाकी पिढीमा बसेको छ । चन्द्रकला छेउमै एकडालो मकै राखेर जाँतोमा पिध्न बसेकी छित्‌ । रमाताधबाटदृश्य खुल्दैजान्छ्ध र सम्पूर्ण घर-आँगन र पात्रहरूलाईपरिद्श्यमा समेद्छ । कसलै पठायाको चिठी रह्‌याछ ? चिठी पढ्न छोडेर - नेपालबाट बालै पठाउन्‌ भ्याको,उठ्दै- भञ्ज्याङको दामोदर पण्डित बाजेको पनि चिठीपुन्याउन्‌ पर्व्याछ । लौ, त म गर्यौ । हुन्छ। हुलाकी जान्छ । आदिकवि भानुभक्त चन्द्रकला » के लेख्नु भा'रै'छ ? पढेर सुना न, कैले आउन्या रे ?रमानाथ : चिठी पढ्दै - स्वस्तिश्वी सकल मंगलालय श्रीनानी रमानायशर्मणि श्री भानभक्त शर्मण: शुभाशिष: सन्तु उप्रान्त:यैतिञ्ज्यालमा म घर आइपुग्न्या थिज्जा. उत्तरकाण्डरामायण केहि बाँकी बनाउनु रहयाको थियो र सभैइष्टमित्रले, त्यो रामायण समाप्ति गरिजानुभया, लोकलेगाउन्या छ.चन्द्रकला सृनिरहेकी छिन्‌ ।..-तपाम्रिलाई पनी जो हुनु सिद्धि यतैबाट हुन्याछ. सिद्धगराइ जाउ भनी बडाबडाले पती भन्दा. बेस्‌ हो भनी, त्यैसिद्ध गराउन लागिरहयाछु, सय-डेढसय सिलोक वनाउनबाँकि छ. त्यो सिद्ध गराई भरिवैशाषमा. अवस्य. आइपुग्छ।चन्द्रकला ० रोपयुक्त स्वरमा- नेपाल गयापछि त घरपरिवार सबैलाईचटक्क बिर्सनु हुन्छ । श्लोक कथ्न पाया पुग्यो ।: मकै पिध्न थाल्दाछिन्‌ । जाँतोको घुमाइ सँगसँगै क्यामरा जाँतोकोवजिक हुँदैजान्छ । मकै पिधेको आवाज बढ्दैजान्छ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको सक्कल पत्रबाट उद्धृत पटकथा २०३ वि.सं : १९१९ स्थान : तारापतिको घरको कोठा समय : राति पात्र भानुभक्त र तारापतितारापति र भानुभक्त सुत्ने कोठाको भुईंओघयानमा नपेरबात मारिरहेका छुन्‌ । कुराकानीको अन्त्यमा भानुभक्तकोसम्वादबाट दृश्य सुरु हुन्छ । भानुभक्त " हो, रम्घा भोलि नै पुग्छु । तारापति » सुख्ख दुख्खको धेरै बात मारियो । लामो बाटो हिडेर पाल्नुभयाको, यकाइ पनि लाग्यो होला, अब सृत्नुहोस्‌, भोलिबिहानै भेटौंला । भानुभक्त " हस्‌तारापति कोठाबाहिर जान्छन्‌ । म्यामरा तारापतिलाईपछुयाउँछ । दृश्य समाप्त२०४ आबिकबि भानुभक्त दृश्य १०० बि.संस्थानसमयपात्र सास्‌ बुहारी पटकया क १९१९ तारापतिको घरको जुठ्यान राति सास्‌ र बुहारी तारापतिकी जहान र बुहारीका बीच पकाएका र खाएकाभाँड्डा कसले मास्ने भन्ने बिषयमा वादविवाद चलिरहेकोछ । जुठ्यानमा भाँड्डाहरू थृप्प्राइएका छ्न्‌ । सासू र्‌बुहारी आमनेसामने उभिएर बिवाद गर्दैछन्‌ । बुहारीबाटदृश्य खुल्दैजान्छ र तालु पनि परिद्श्यमा देखापर्छिन्‌ ।ठूलो स्वरमा - जुठोचुलो पनि म एक्तैलै गर्नुपर्न्या, पकायाकार खायाका भाँडा पनि म एक्लैले माम्नुपर्न्या । हैन, क्याकोरिन खायाकी छु हुँ, मैले यौ घरको ? बुहारीको भन्दा चर्को व्वरमा- तैँले नमाम्या कस्ले माफुछ एबजिनी ? कि. कमारी ले'र आयाकी थिइस्‌ माइतीबाटभाँडा माफ्न ? क्याको मेरा माइती उड्कनु हुन्छ ? कतिगोटी कमारीकालर्के ताँती लाइदियाका थ्या तपाईका माइतीले चाहिँ ? २०५ सासू ० चकदै - अङ युतुनौ लाग्छैस्‌ बजिनी, खुरुक्क भाँडा नमाडेर ।: जूठा भाँडा बुहारीपट्टि सारिदिन्छिन्‌ ।बृहारी " भाँडा सासूपट्टि पार्दै -सप्पै भाँडा त ज्यान गया पनिमाझिदिन । आधा भाँडा त आफैँले मार्र्या पनि हुन्छ ।सास्‌ ५ हेर त, कसरी नमाफ्दी र छस्‌ ।- भाँडा फेरि बुहारीपट्टि सारिदिन्छिन्‌ ।: बुहारी जुठा भाँडा उठाएर घरतिर फाल्नलाई मच्चाउँछिन्‌ । दृश्य समाप्त २०६ आदिकवि भातुभकत्त वि.सं. ; १९१९ स्थान : तारापतिको घरको सुत्लै कोठासमय १ राति पात्र : भानुभक्त बृहारीले फालेको भाँडाको ठूलो आवाज आउँछ । आवाजसंगैआनुभक्त तर्चेर ओब्लयावबाट उठ्छन्‌ र ध्यान दिएर सुन्छन्‌ ।आवाज आउन बन्द हुन्छ । भावृभक्त तिरक ओढेर सृत्दछन्‌ । दृश्य समाप्त पटकथा २०७ दृश्य १०२ वि.सं.स्थानसमयपात्र सास्‌ बुहारी २०८

१९१९

तारापतिको घरको जुद्यान: राति

सास्‌ र बुहारी

भाडा मार्ने विषयलाई लिएर सासू र बुहारीका बीचमारुगडा चलिरहेको छ। पाखरा सृकदै- फोड्‌ फोड्‌, सप्पै भाँडा फोड्‌ । तेरा बाबुलेदाइजोमा दियाका भनिठान्याकी छस्‌ कि क्या हो, ए कुकुरनी ?आफैँ कुकुर्ी होला नि । तपाईंकै दाइजो भया, आफैलेमाझेर मर्नु नि भाँडा । जुठा भाँडा हन्ड्याड्हन्डङ्‌ पार्दै सातृपट्टि सारिदिन्छिन्‌ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त बिसं.स्यानसमपपात्र सास्‌बुहारीसास्‌ पटकथा

१९१९.

तारापतिको घररातिभानुभक्त, सास्‌ र बुहारी

खाटमा सुतिरहेका भानुभक्त भाँडाकुँडा बजारेको आवाजले

तर्सिन्छन्‌ र तिरकले मुख छोप्छन्‌ । भाँडाकुँडा बजारेको रफालेको आवाज बरोबर आइरहन्छ । भानुभक्त मुख बिगार्छन्‌र कान यृन्दछन्‌ । भाँडा बजार्ते आवाजको कम तरोकिएपछि सिरक हटाएर बिस्तारै उठेर र्याल खोली हेर्छन्‌ । तलसासू बुहारीको फागडा चलिरहेकै हुन्छ । हेरौँ त, क्यान माझ्दिनस्‌ जुठा भाँडा ? माम्दिन भन्यापछि एक माम्दिन, दुई माम्रिदित तीन माम्दिन ।हाततको भाउ लाउँदै- तेरा जगल्टा उखेल्न सकिन भन्याबाबुकी छौरी हैन । भावृभक्त फगडा सुनेर अमिलो मुख लगाउँछन्‌ । तासूभन्दा चर्केर- हेरँ त, जगल्टा उखेल्याको । मेरो हातमा २०९ पनि दही जमायाको छैन । यी तिम्रा भाँडा ... भुइैको जुठो कसौँडी टिपेर घरतिर मच्चाएर फाल्छित्‌ ।भानुभक्त हत्तरपत्त रुयाल लगाउँछन्‌ । कयौँडी स्र्यालमाठोकिन्छ । भानुभक्त ड्रोरीमा टाँगेको आफ्नो लबेदाबाट कागज,कलम र मसी रिम्दछन्‌, खोपामा राखेको टुकी फरिकेर भूइँमाराख्दछन्‌ र बधूशिक्षा लेख्न याल्दछन्‌ । २१० दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त बि.सं.स्थानसमयपात्र भानुभक्त पटकया १९१९ तारापतिको घर-आँगन बिहान भानुभक्त, तारापति, सास्‌ र बुहारी सासू घरको सिकुवाबाट ठेकी फिम्छिन्‌ । गोठतिरबाट दूधको गबुवा झुन्ड्याएर तारापति घरतर्फ आउँदैहुन्छन्‌ । बृहारी बारीमा मास उखेल्दै हुन्छिन्‌ । सासू मोही पार्व थाल्छिन्‌, तारापति घरअगाडि आइपुग्छन्‌,भानुभक्त घर भित्रबाट निस्कन्छन्‌ । तारापति र भानुभक्तकोज्ञम्काभेट हुन्छ । तारापतिलाई सम्बोधन गर्दै छन्दमा गाउँछन्‌ - ० एकयोक्‌ भन्छु नमान दुख्ख मनमा हे मित्र तारापती । सासू भानुभक्तपट्टि हेर्दछिन्‌ ।भानुभक्त बुहारीलाई इड्डित गर्दै गाउँछन्‌ - २११ तिम्रा यी जति छन्‌ जहानहरू ता नर्न्या रह्याछन्‌ अती ॥सन्याँ दन्तबकान आज घरको कर्‌कर्‌ गन्याको उत्तै ।भर्‌रात्‌ जाग्रत झैँ भयो मकन ता लागेन आँखा कसै ॥

सासू मोही पार्दै भानुभक्तलाई घुरेर हेर्छिन्‌ ।

घन्‌ इज्जत्‌ घरबार देख्छु बढिया छैनन्‌ कुनै चिज्‌ कमी ।ब्रृहारी यदि कर्कशा हुनगया क्या घर्‌ गरौला तिमी ॥ 2 बसेर मास उखेल्दै गरेकी बुहारी उठ्छिन्‌ र हातको मात रिसले फाल्दै भानुभक्तलाई आँखा तरेर हेर्छित्‌ । 2 तारापति टाउको निहराउँछन्‌ । साह्ै काँक उठ्यो मलाइ र वधूशिक्षा बनायाँ पनि ।

क्यामरा भानुभक्तले पढुकामा घृप्ारिराखेको लेखोटको नजिक

हुँदै जान्छ र स्थिर हुन्छ।यस्ले पत्नि बुहारि छोरिहरूको तालिम्‌ गरौला भनी । - सातू 'ए, त्यसो पो' भन्ने भाबसहित टाउको हल्लाउँछिन्‌ ।: बुहारी मृख बिच्क्याउँछिन्‌ ।- भानुभक्त बधूशिक्षाको लेखोट हातमा लिएर - घर चतुन्याइँ गर्छन्‌ बृद्धिमान्‌ले अगाडि ।बखत चुकि दिँदामा हुन्छ हानी पछाडि ॥' - तारापतिलाई बधूशिक्षाको लेखोट दिन्छन्‌ र तारापतिकी जञहावलाई नमस्कार गरी भानुभक्त परिद्श्यबाटबाहिरिन्छन्‌ । जहान मोही पार्न छोडेर रिसाएर तारापतिलाईहेर्छिन्‌ । म्यामरा उनको नजिक हुँदै स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त “भानुभक्तको वधुशिक्षाबाट २१२ आदिकवि भानुभक्त वि.संस्थानसमय पात्रभानुभक्त "हरि साइँलो»भानुभक्त ”वीरभब्र »भानुभक्त »मोहीर२ "भानुभ्रक्त »पटकथा

१९२१

चुँदी बेसी, मोहोरियाको घर-आँगन

दिउसो

भानुभक्त, इन्दविलास, वीरभद, हरि साइँलो,

श्रीधर उपाध्याय, श्रीप्रसाद अर्याल तथा बराहाका मोहीहरूभानुभक्तको मुख्यौलीमा बराहा कुलोका मोहीहरूको सभाबलेको छ । भानुभक्तबाट दृश्य प्रारम्भ हुन्छ । टाउको घुमाएर सबै मोहीलाई हेर्दै - बराहाका सप्पै मोहीआया त? सप्पै आयाका छन्‌ । गिरिधारीलाई सभामा बसेका मोहीहरूको ससूहमानदेखेपछि - गिरिघारी रानाभाट खै त? बा आउन पाउनु भयान । बाको साँटो म आयाको छु।चुँदी खोलाले बराहाको बाँध र कुलो भत्कायाको कुरा तसबैलाई याह छ। क्यान नहुन्‌ । बिहान श्रीधर, श्रीप्रसाद, हरि साइँलो हामी सप्पैगएर हेरेर आयाका थियौ । बराहा बाँध स्वात्तै बगायाको छ ।कुलो भत्क्यापछि सोह-सत्र खेत खतम्‌ हुन्या भो । २१३ श्रीप्रसाद भानुभक्तइन्द्रविलास साइँलो मोही ३भानुभक्त मोही १साइँलो मोही ४भानुभक्तदुवैभानुभक्तवीरभद्रभानभक्त हुन्या नै भो नि । हिउँदमा सुल्खाले सक्न्या भो । बर्खामाडुबानमा पर्न्या भो । अब श्या गर्न्या त ? मोहीहरूको क्या राय छ? सबै मोहीहरूलाई सम्वोधन गर्दै - ल, भन्नुस्‌ है आफूआफूलाईमनमा लाग्याका कुरा । पछि फेरि हामीसँग सल्लाहै गन्यानन्‌भन्न पाइन्न । चाइन्‌जो, कुरो प्रष्टै छ नि । बाढीले बाँध पनि भत्कायो,कुलो पनि भत्कायो, खेत पनि डुबायो । अब चाइन्‌जो, फेरिबाँध बाँधेर कुलो काटतपन्यो । चाइन्‌जो, कसो हो ? ए,लौ भन्नुस्‌ हऐै। सही थाप्दै - कुरा ठीक हो। बाँध बाध्न्याभन्दा पनि बाँध कहाँबाट बाँध्न्या भन्न्या चाहिँमुघ्य कुरा हो। मोहीहरू मुनिरहन्छन्‌ । पहितैकै ठाउँमा बाँध बाध्न सकिँदैन । चुँदी खोलाको त्यो बेगमा बाँध बाध्न कस्का बाउको तागत ?मेरो विचारमा त चाइन्‌जो, श्रीधर उपाध्याय, गिरिघारीरानाभाट र श्रीप्रसाद अर्ज्यालको खेत काटेर कुलो चलाउन्यागरी बाँध बाध्न्‌ पर्छ । काकाको कुरा ठीक हो। यसमा श्रीधर र श्रीप्रसादको क्या राय छ ? एकै स्वरमा - हाम्रो मञ्जुरी छ । बीरभद्रको क्या राय छनि? गाउँमा सबैको एउटै राय भयापछि मेरो पनि त्यै राय छ।त्यसो भया, भोलि बिहान बराहाका मोही जति घरलौरीएक-एकजना बाँध बाध्न आउन्या ।

क्यामरा सम्पूर्ण मोहीबाट भानुभक्तको वजिक हुँदैजान्छ र संवादको

समाप्तिसँगै भानुभक्तको अनुहारमा गएर स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त पटकथा १९२१ चुँदी फाँट, बराहा कुलो बिहान भातभक्त, दन्द्रविलास, र बराहाका मोहीहरू बराहाका मोह्ीहरू कलो खन्त र मर्मत गर्व व्यस्त छन्‌ ।दुईजना मोही कलोको हिलो माटो कोदालीले फाल्न लागेकोदृश्य देखिन्छ । दुईजना मोही ढुड्टा फाल्दैछन्‌ । दुईजवा बद्ध मोही कुलोको निरीक्षण गर्दैछन्‌ । दुईजना मोही माटो काटेर पन्छाउँदै छन्‌ । दुईजना मोही दुड्टा किनारा लगाउँदै घन्‌ । इन्द्रविलास र भानुभक्त कलोको निरीक्षण गर्दैछन्‌ । वयाँ काटेको सुख्खा कुलोबाट बिस्तारै पानी बग्दै आउँछ रपानीको बेग तथा ध्वनि बढ्दैजान्छ । मोहीहरू किनारामाउभिएर कुलो हेर्दै बड्दास पर्दछन्‌ । क्यामरा कुलोको पानी सँगसँगै तलतिर लाग्छ र स्थिरहुन्छ । कुलोको कल-कल ध्ववि बढ्दै जान्छ । दृश्य समाप्त २११ श्ीप्रसादसाइँलो श्रीप्रसादसाइँलो श्रीप्रसाद

१९२२: चेँदीबेसी, श्रीप्रसादको गोठ

बिहान

श्मीप्रसाद र्‌ हरि साइँलो परालको टौवा छेउबाट हरि सालो संगसंगै श्यासरा अगाडिबढ्छ र वृत्ताकारमा घुमेर गाईलाई कृँडो खुवाउन लागेकोश्रीप्रसादलाई परिदृश्यमा समेटदछ । हारि साइलोपट्टि फर्कदै - हैन, कताबाट आइस्‌ ए साइँला ?चाइन्‌जो, तार्कुबाट दौडाहा आयाकोले बराहा कुलोका सव्रैमोहीहरूलाई चाइन्‌जो, चुँदी फाँटमा भोलि भेलागराउन्‌ भनेर भानुभक्तते भन्नु भयाकोते चाइन्‌जौ, मखबर गर्न आगय्याको । ० हैन, तार्कुबाट दौडाहा कैले आइपुग्याछ त ? दौडाहा त आजै आइपृग्याको हो । चाइन्‌जो, भोलि नै मृद्दाहेर्न्या भनेर उदी गन्याका छन्‌ । » क्या क्या क्राको न्याय-निसापका लागि आयाको रह्याछ क २१६ आदिकवि भानुभक्त साइँलो शीप्रसादसाइँलो पटकया त दौडाहा ? चाइन्‌जो, पोहोर साल बराहा कुलो काट्दा आफ्नो जग्गाबिगारिदिया भनेर गिरिधारी भाटले बराहाका मुखियाभानुभक्तका नाउँमा तार्कुघाटमा उजुरी दियाका थिया । - श्रीप्रसाद सुनिरहेका छन्‌ । मोहीहरूका तर्फबाट भानुभक्तले प्रतिवादी दच्याका थिया ।त्यही बारेमा न्याय-निसाफ गर्न आयाको हो दौडाहा । ए, त्यसो पो रह्याछ ? लौ, अब म गयाँ । चाइन्‌जो, अरु मोहीहरूलाई पनि खबरगर्नुछ ।

हरि साइँलो उठेर जान्छ ।

दृश्य समाप्त २१७ वि.सं.स्थानसमयपात्र हाकिम »० गिरिघारी » १: ११२२

चुँबी फाँट, पिप्लेको चौतारी

दिउसो

दौडाहाका हाकिम, कारिन्दा, भानुभक्त, गिरिधारी रानाभाट

र बराहाका मोहीहरू चुढी फाटको मध्यभागमा अबस्थित पिप्लेको ठूलो चौतारीमाइजलास बसेको छ । राडीमाथि हाकिस र उनको साम्‌साकागज, कलम र रातो बस्ता लिएर कारिन्दा बसेका छन्‌ ।वरिपरि बराहाका मोहीहरू र बादी-प्रतिबादी उभिएकाछुन्‌ । टाढाबाट इजलासको विहङ्कम दृश्य देखिन्छ । बहसचलिरहेको छ तर आवाज सुनिदैन । गिरिधारी रानाभाटतर्फ फकदै - अँ, बादी पक्षको उजुरीमालेख्याका क्राबाहेक अरु क्यै भन्नु छ? छैन छ्वामित, मेरो त एउटै जिरह छ । मेरा खेतकाब्रीचबाट कलो काटी.. २१८ आदिकवि भातृभक्त हाकिम कारिन्दा हाकिम हाकिम क हाकिम सुनिरहेका छन्‌- ...मेरो खेत नै बिगारिदियाका हुनाले ऐनसवालबमोजिमसजायँ गरी मेरो नोक्सानी भराइपाउँ । कारिन्दापट्टि हेर्दै- अड्डामा चढायाको फिरादपत्रमा प्रतिवादीलेक्या जिकिर गत्याका छन्‌ त ? भानुभक्तले इन्कारी गन्याका छन्‌ । - कारिन्दा उठेर फिरादपत्र हाकिसलाई दिन्छन्‌ । हाकिम फिरादपत्र पढ्दछन्‌ ।

गिरिधारी रानाभाट रिसाएर हाकिमतर्फ हेर्दछन्‌ ।: हाकिम फिरादपत्र पढिसकेर राढीमा राखी भानुभक्तलाई

सम्बोधन गर्दै - भानुभक्तको क्या राय छत? “२१ साल असारका दिन ८ जाँदासम्म कुलामा पानी चल्याकोथियान, बाँध लाइराख्याको थियो । असारका दिन नौ जाँदाचुँदी खोलामा ठूलो बाढी जाँदा बाँधै पनि बग्यो, खोलो पनिठूलो भयो बाँध लाउन सकिएन ।"

दौँडाहाका हाकिम ध्यान दिएर सुनिरहेका छन्‌ ।

“खख्जेत बिग्रन र बाँञ्िन लाग्यो र बराहा बाँधका सप्पै मोहीजम्मा भई बसी बाँध कहाँ लाउँ भनी सल्लाह गर्दा श्रीधरउपाध्याय, वीरभद्र राना, श्रीप्रसाद अर्ज्याल यी तीन मोहीकाखेत काटिन्या गरी यस ठाउँमा कुलो काटी बाँध लाई पानीचलाया कसैको केही विगँदैन, सबैका खेत बन्छन्‌, श्रीधरउपाध्याय, बीरभव्र राना, श्रीप्रसाद अर्ज्याल यी तीनैजनासामेल छौं भनी सल्लाह दिय्या र सल्लैसित बाँध लाउन्या रकुलो काट्न्या काम गच्याको हो ।”" गिरिधारीतर्फ फर्कदे- सल्लैसँग कुलो काट्याको भन्छन्‌ नित। क्या हो ए गिरिधारी ? गिरिधारी » प्रतिवाद गर्दै- यो सुट्टा कुरा हो ख्वामित । म घरमै नभयाका “भानुभक्तको फिरादपतको सक्कल प्रतिबाट उद्धृत पटकथा २१९ हाकिम भानुभक्त हाकिम कारिन्दाहाकिम २२० बेलामा मेरो मञ्जुरी नै नलिकन, बाह्रै महिना पानी लाग्न्यालहलह धान फल्त्या मेरो खेत बेमाख गरिदिया ।भावुभक्ततर्फ फर्कदै - अर्काको सम्पत्ति त्यसरी बेमाख गर्नत नहुन्या । क्या हो ए भानुभक्त ? हातजोड्दै - बुस्बिक्स्या, करुणानिधान हामी अनाथका दुखछुद्ता हुन्‌ । कारिन्दा बयानको टिपोट गरिरहेका हुन्छन्‌ । बुरुन त म सप्पै कुरा बुरुछु। मैले दुवैतर्फको जिरह सुन्याँ ।कारिन्दालाई अराउँदै- अँ तिमी दुवैतर्फको साक्षी-प्रमाणबुरुन्या काम गर । हस्‌ । म भोलि कुलो काट्याको ठाउँमा पनि गएर हेर्न्याछु । दृश्य समाप्त आदिकवि भानुभक्त दृश्य १०९ वि.सं.स्थातसमयपात्र पटकथा १९२२चेँदी फाँट, बराहा कुलो

दिउसो

दौडाहाका हाकिम, कारिन्दा, भानुभक्त, गिरिधारी रबराहाका मोहीहरू

दौडाहाका हाकिम बराहा कुलोको निरीक्षण गर्दैछन्‌ । मोहीहरू

पनि अगिपछि उभिएका छन्‌ ।भानुभक्त गिरिधारीलाई हेर्दघन्‌ ।

गिरिधारी भानुभक्तलाई हेर्दछुन्‌ ।

दौडाहाका हाकिम चँदी फाँटमा आखा घमाउँघन्‌ ।क्यामरा चुँदीफाँटलाई अरधंचन्द्राकारमा फन्को लगाउँछ । दृश्य समाप्त २२१ विसंस्थानतमपपात्र हाकिमकारिन्दा ररर

१९२२

चुँदी बेसी, पिप्लेको चौतारी

दिउसो

दौडाहाका हाकिम, कारिन्दा, भानुभक्त, गिरिधारी,इन्द्रबिलास, बराहाका मोहीहरू तथा गाउँलेहरू

- बरपीपलको चौतारीमा इजलास कायम गरिएको छ । बादी-प्रतिवादीका साथै बराहाका मोहीहरू र गाउँलेहरू यत्रतत्रछरिएर कोही उभिएका र कोही बल्ेका छन्‌ । हाकिमकोपछाडि सिपाही लौरो लिएर उभिएको छ । हाकिमको अनुहारबाट दृश्य खुल्दैजान्छ । भानुभक्त तथा गिरिधारी पति परिदृश्यमा तमेटिन्छन्‌ । ० दुवैतर्फको साक्षी-प्रमाण बुरुदा क्या देखियो त ? ० बराहाका सबै मोहीहरू अनि श्रीप्रसाद अर्ज्याल र श्रीधरउपाध्यायसमेतको मञ्जुरीबाट कूलो काट्याको देखिन्छ ।

भानुभक्त दङ्ग पर्दै मुस्कराउँछन्‌ ।

गिरिधारी कृद्ध अनुहार लगाएर हाकिमलाई हेर्दछन्‌ ।

आविकबि भानुभक्त हाकिम ०" वादीको मञ्ज्री छ कि छैन ?कारिन्दा « वादीको तभया पनि वादीको छोराको मञ्जुरी देखिन्छ । हाकिम क गिरिधारीलाई सम्बोधन गर्दै- एकाघरका आफ्नै छोरालेमञ्जुरी दियापछि मेरो मञ्जुरीबिना कुलो काट्यो भन्न्यातिम्रो जिरह तग्दैन । गिरिधारी अनुहारमा असन्तुष्टि रुल्काएर प्रतिकृया व्यक्तगर्दछन्‌ । कारिन्दासग- त्यसैले यो मुद्दा भानुभक्त आचार्यलाई जिताउन्यागरी फैसला लेख्न्‌ ।

भागुभक्त दङ्ग पर्दै गिरिधारीलाई हेर्दछन्‌ ।: गिरिधारी टाउको निहराउँछन्‌ ।

इन्द्रबिलाससहित बराहाका मोहीहरू हाँस्दै बसेको ठाउँबाट उठ्दछन्‌ । पटकथा दृश्य समाप्त रेरे३ विसं.स्थानसमयपात्र दृश्य १११

१९२३

चुँदीबेसी, हरि साइँलाको घर-आँगन

हरि साइँलो, बराहाका मोही, मानबहादुर, हर्कमान र गोविन्द- पिँढीमा बराहाका मोही, हरि साइँलो र गोबिन्द बतेका

छन्‌ । परालको कुनियोमा बल्नेर मानबहादुर र हर्कमानमुह्टाको बारेमा कुरा गर्दैछन्‌ । मानबहादुरको अनुहारबाटदृश्यखुल्दै जान्छ । आँगन, पिँढी र सबै पात्र देखिन्छन्‌ । मानबहादुर “ हैन, फेरि गिरिधारी भाटले त ठोक्याछन्‌ नि त मृद्दा, थाहा मोही हर्कमानसाइँला क पाइयो ? क्यान थाहा नपाउनु नि । तार्कुबाट दौडाहा आएरबराहाका मोहीहरूलाई मृद्दा जितायाको क्रा । त्यो मुद्दा त हारिहाल्या नि गिरिधारी भाटले । चाइन्‌जो, तार्कुको अड्डाले मृद्दा हरायापछि गिरिधारीतैनेपालको अड्डामा फेरि उजुरी गन्याछन्‌ नि त । आदिकवि भानुभक्त मानबहादुर ० हैन, एकपटक मृद्दा हारिसक्यापछि पनि फेरि उज्री गर्न साइँलो पाइन्छ र ? चाइन्‌जो, तार्कुको अड्डाले गन्याको न्यायमा चित्त नबुञ्यापछित्योभन्दा उपल्लो नेपालको अड्डामा फेरि उज्री गर्नपाइन्या रै'छ नि त । त्यसैले गिरिधारी भाटले अर्को मुद्दाठोक्याछन्‌ । बराहाका मुखिया भानुभक्त तारिखखैपिराख्याछन्‌ - नैपालमा । तम्वाद सँगसँगै क्यामरा हरि साइँलोको नजिक हुँदै जान्छरसम्वाद सकिँदा अनुहारमा स्थिर हुन्छ । दृश्य समाप्त पटकथा २२५ दृश्य ११२ वि.सं.स्थानसमयपात्र

१९२४; कान्तिपुर, अदालतको कच्रहरी

डिढ्ठा, विचारी, भानुभक्त र तारिखे

बराहाको बाँध र कुलोसम्बन्ध्ी गिरिधारी भाटसँगको मुद्राको

भानुभक्त ० सिलसिलामा भानुभक्त कान्तिप्रको अदालतमा विचारीसाम्‌हात जोड्दैछन्‌ ।धेरै दिन घाइसक्याँ, अब त छिनिदिनै पस्यो ।

डिठ्ठा भागुभक्तलाई हेरेर टाढैबाट हाँत्छन्‌ ।

विचारी भोलि आउ, भोलि । भानुभक्त उठ्छन्‌ बिचारीलाई नमत्कार गर्छन्‌, एकछिनअकमकाउँछन्‌ र अँध्यारो मुख लगाएर बित्तारै परिदृश्यबाटबाहिरिन्छन्‌ ।

भोलिपल्ट पनि भानुभक्त डिङ्ठाको अगाडि दुवैहात जोडेर

२२६ केही भनिरहेका हुन्छन्‌ । डिठठा भानुभक्तलाई बास्ता गर्दैनन्‌र आफ्नै धुनमा केही पढिरहेका हुन्छन्‌ । आदिकवि भानुभक्त

विचारी भानुभक्तको चाला देखेर टाढैबाट हास्छन्‌ ।भानुभक्त ० डिठ्ठातँग हात जोड्दै - मुद्दा छिन्न साह्रै ढिला भयो ।डिदृठा " बेवास्तासहित - भौलि ... भौलिभानुभक्त : दिवक मानेर उठ्छन्‌, डिठ्ठालाई नमस्कार गर्छन्‌ रपरिद्श्यबाट बाहिरिन्छन्‌ ।: भोलिपल्ट पति तारिखे विचारीतँग कुरा गरिरहेको हुन्छ ।तारिखे ” पक्का हुन्या भौ त मैरौ काम ?बिचारी » मैले बोल्यापछि भोलिलाई फरकै पर्दैन नि ।: तारिखे विचारीलाई नमस्कार गरेर बाहिरिन्छ, भानुभक्तभित्रिन्छन्‌ र विचारीसामु घुँडा टेकेर हात जोड्छन्‌ ।- भानुभक्तले केही पनि भन्न नपाउदै- ल, तिम्रो पनि भ्वोलि ।: भानुभक्त हान्विएर डिठ्ठाको सामु गएर हात जोड्छन्‌ ।डिठ्ठा " सुनिहाल्यौ नि। भोलि आउनु, भोलि ।- भानुभक्त त्यहाँबाट पनि हान्तिएर व्यायाधीश कहाँ जानपरिवृश्यबाट बाहिरिन्छन्‌ ।

दृश्य समाप्त पटकया २२७ दृश्य ११३ भानुभक्त २२० १९२४; कान्तिपुर, न्यायाधीशको कचहरी: दिउसोन्यायाधीश र भानुभक्तन्यायाधीश सेतो तन्ना कसिएको ठूलो गहामा बसेका छन्‌ ।दायाँ बाँया गोलो बालिष्ट राखिएको छ । उनी रातो रङ्गकोढड्डा लिएर पढिरहेका छन्‌ । चादितोडाको कल्कीबाट दृश्यखुल्दैजान्छ, न्यायाधीश भानुभक्तलाई प्रश्ववूचक आखालेह्वे्वछन्‌ ।आफ्नो गुनासो न्यायाधीशलाई सस्बर कबितामै पोख्दछन्‌ -५ बिन्ती डिठठा विचारीसित म कति गरुँ चुप्‌ रहन्छन्‌ नबोली ।न्यायाधीश रातो ढड्डा गद्दामा राख्दै ध्यान दिएर सृत्दछन्‌ ।५ बोल्छन्‌ ता ख्याल्‌ गत्या कै अनि पछि दिनदिन्‌ भन्दछन्‌ भोलिभोली॥न्यायाधीश सुनिरहेका छन्‌ । आदिकवि भानुभक्त न्यायाधीश भानुभक्त न्यायाधीशभानुभक्त की ता सक्दिन भन्नु कि तब छिनिदिन्‌ क्यान भन्छन्‌ यि भोली। न्यायाधीश ध्यानमग्त हन्छन्‌ । भौलीभौली हुँदैमा सब घर बितिगो बक्सियोस्‌ आज रोली ॥बक्सियोस्‌ आज छोली ॥ - फिरादपत्र कवितामै सुनेपछि न्यायाधीश हाँच्दछन्‌ । भावुभक्त प्रतिक्रिया बुर्न न्यायाधीशतर्फ हेर्दछन्‌ । डिठ्ठा र विचारीले तिमीलाई साह्रै दुःख दियाछन्‌ । तिम्रोमुद्दा म छिनिदिउँला । हात जोड्दै टाउको हल्लाउँछन्‌ र माया लाग्दो आवाजमासोध्छन्‌ - कैले ? एकछिन्‌ गम खादै - अं ..., भोलि, रुस्कदै - हँ दृश्य समाप्त “भानुभक्तको फुटकर कबिता पटकथा रेर९ दृश्य ११४ वि.सं. ; १९२४ स्थान : कान्तिपुर, धर्मदत्तको कौठा समय : बिहान पात्र घर्मदत्त र भानुभक्तगिरिधारी माटसँगको मुद्दाको टुड्डो लागेपछि रम्घा फर्कनुअघिभानृभक्त धर्मदत्त जवाली कहाँ भेटघाट गर्न जान्छन्‌ ।धर्मदत्तको सृत्ने कोठाको भुइँओल्लयानमा बसेर दुवैजना बातमारिरहेका छन्‌ । पृष्ठभारमा खाटमाथि चंदुवा हालेको पोकेझुल कसिएको छ । फुलको चंदुवाबाट दृश्य खुल्दै तलतिरसर्दैजान्छ र कोठाको आधा भाग उदाइिन्छ । धर्मदत्त ० ढिलो भया पनि राम्रो भयो । गिरिधारी रानाभाटले मृद्दाहास्यो, तपाईंले जित्नु भ्यो । भानुभक्त ० तपाइँहरू सबैको सहयोगले हो । तपाईंको क्रण त मैले यसजुनीमा तिरेर सक्दिन । घर्मदत्त » तिर्न्या एउटा उपाय छ। २३० आदिकवि भानुभक्त धर्मदत्तभानुभक्तघर्मदत्तभानुभक्त घर्मदत्तभानुभक्त पटकथा

भानुभक्त प्रश्वसूचक अनुहारले ध्वर्मवत्तलाई हेर्खन्‌ ।

क भनूँ ? भन्नुस्‌ न । मेरो बर्कतले भ्र्यायासम्म गर्त्याछु ।त्यसो भया, रामगीता पनि भाषामा लेख्नोस्‌ ।मेरो मनको क्रा भन्नु भो।

धर्मवत्त हाँस्छन्‌ ।

यो त झन्‌ मलाई क्रण थप्न्या कुरा गर्नु भो । म रम्घाफर्कन्या बित्तिकै लेख्न सुरु गर्न्याछु । कैले फर्कनु हुन्छ रम्घा ? भोलि नै जान्या विचार गय्या'छ। दृश्य समाप्त २२१ दृश्य ११५ बि.सं.स्थानसमयपात्र वैद्यचन्द्रकला वैद्यरमानाथ वैद्य चन्द्रकला ररर

१९२५

रम्घा, शिखरकटेरीको पिँढी र आँगन

दिउसो

चन्द्रकला, इन्द्रविलास, बैद्य र रमानाय

2 पर्दामा 'वि.सं १९२४ चुँदी रम्घा, शिखरकटेरी' भन्ने लेखोटदेखापर्छ ।

कान्तिपुरबाट रम्घा फर्केपछि भानुभक्त बिरासी पर्दछन्‌ ।औषधीले छुँदैत, भानृभक्तको व्यधा बढ्दै जान्छ । घरकोबाहिरपढ्टि भानुभक्तको अबस्थाबारे चर्चा चलिरहेको छ ।

७ चन्द्रकलासँग - हिजो दियाको औषधीले कम भयान ? % रुदै - हिजोदेखि त डन्‌ ज्वरो बढ्यो । हिजो 'मलाई कालज्वरहो' भन्नु भो । ० को जान्दछ ?, व्ययाले आत्तिन्‌ भयो । ५ निन्द्रा पटक्कै छैन, रुचि बन्द छ। ० महेर्छ।

घरभित्र पस्दछन्‌ ।

० रुँदै, रमानाथसँग - रम्‌, तँ एकछिन्‌ सुत्दैनस्‌ ? सृत्‌ । फेरि आविकबि भानुभक्त र्‌मानाय २चन्द्रकला "रमानाय "० हिजो जस्तै राति अबेरसम्म गीता लेखाइरहनु हुन्छ । कतिसिद्धियो ? रुन्चे त्वरमा -अब सिद्धितै लाग्यो । मलाई किनकिन गीता नसिडिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ - रामु ।मलाई पनि आमा । रमानाध रुदै उठ्छन्‌ र घरभित्र पत्वछन्‌ । - इन्द्रविलास आउदै हुन्छन्‌ । इन्द्रविलास ०चन्द्रकला »इन्द्रविलास ०चन्द्रकला » इन्द्रविलासवैद्य ७ इन्द्रविलास »वैद्य ७डुन्द्रविलास २»वैद्य नइन्द्रविलास »वैद्य ॥ चन्द्रकलानेर आइप्गेपछि - भानुलाई कस्तो छ?हिजोको भन्दा निकै साह्रो छ। भित्र को छ? बैद्य बा र ठाइँला नानी हुनुहुन्छ । वैद्य भित्रबाट निस्कन्छन्‌ । हेर्नु भो? हेरेँ चन्द्रकलातर्फ फर्केर - तपाईँ भित्र जानोस्‌ ।चन्द्रकला घरभित्र पस्दाछिन्‌ । कस्तो मान्न भो ? दुई-तीन दिन यता त केही होला जस्तो ताग्दैन ।त्यस्तो अवस्था भै सक्यो ? मलाई त त्यस्तै लाग्छ । अब ..., अब केही उपाय छैन ? मलाई त छैन जस्तो लाग्छ । आकासतिर हेर्दै - हरि इच्छा । दृश्य समाप्त सम्बाद बालकृष्ण समको भक्त भानुभक्तबाट साभार । पटकथा २३३ गाउँले १गाउँले २गाउँले १गाउँले २गाउँले १ २३४ दृश्य ११% ६ १९२५

चुँदी बेसी, बारीको बाटो

दिउसो

गाउँलेहरू

एकजना गाउँले हृखमा चढेर घात काट्वै छन्‌ ।

दुईजना गाउँले बाटोमा कूरा गर्दै हिडिरहेका छन्‌ ।

रुखबाटै - हैन, कता जान लाग्यौ नारिएर ?

रोकिदै - धर्मशाला जान लाग्याको ।

क्यान जान लाग्या ?भानुभक्त सारै छन्‌ रे, हेर्न जान लाग्या ।एक्कैछिन पखन त, म पनि जान्छु । - रुखबाट ओर्लन थाल्छन्‌ । दृश्य समाप्त आविकबि भानुभक्त दृश्य ११७ बि.सं.स्थानसमयपात्र १९२५ रम्घा, शिखरकटैरीको मरेरी दिउसो भानुभक्त, इन्द्रविलास, रमानाथ, बैद्य र चन्द्रकलाभृईतलाको अंगेनोमाथिको मृूलओछयानमा बिरामी भान्‌भक्तसिरक ओढेर भित्तामा अडेस लागेर सुतेका छन्‌ । छेउमैइन्द्रविलास बसेका छन्‌ । भानृभक्तलाई निकै सारो भएकोछ । अँगेनोसँगै बैद्य खतलमा औषधीका गोलीहरूलाई पिधेरधुलो बताउँदै छन्‌ । भानुभक्तको छेउमै भृईंसा रमानाधहरिताल लगाएको पहेँलो नेपाली मडुवा कागजमा रामगीतालेख्दैछन्‌ । भानुभक्त अड्की अड्की बिस्तारै मधुरो स्वरमाछोरालाई रामगीता लेखाउँदै छन्‌ । ढोकापट्टिको थाममा अडेसलागेर अश्वृपूर्ण आँखाले चन्द्रकला सबै दृश्य हेरिरहेकीछिन्‌ । खल-बच्चाबाट दृश्य उघ्दै जान्छ र अर्धवत्ताकारमाघुमेर सम्पूर्ण मजेरी र पात्रहरूलाई उद्घाटित गर्दै भानुभक्तकोनजिक पृगेर क्यामरा स्थिर हुन्छ । भानुभक्त » लेखिरहेका रमानाधलाई - कहाँ पुग्यौ, भन्‌ त? पटकथा २३५ रमात्ाय भानुभक्त भानुभक्तरमानाथ भानुभक्त रमानाथभानुभक्त रमानाथ ० लेख्न छोडेर भानुभक्तलाई हेर्दछन्‌ र फेरि लेखोटपट्दि दृष्टिफर्काउँदै रामगीता सस्बर पढ्दछन्‌ -श्रद्धा भक्ति रहोस्‌ गुर्चरणमा मेरा बचन्‌मा पनी ।भावृभक्त सुतिरहेका छन्‌ ।यस्‌लाई श्रुति-सार्‌ बुसीकन पढोस्‌ मूल्‌ तत्व यै हौ भनी ॥: वैद्य पनि रामगीता सुन्दछन्‌ ।: रमानाथ रोकिई रोकिई पढ्दछन्‌ -यस्ता रितृसित यो भन्यो पनि भन्या ...टाउको छोरापाट्टि फर्काउंदै - पख्‌,: रमानाध भातुभक्तलाई हेर्दछुन्‌ ।“भन्यो पनि भन्या'... हैन, 'पढ्यो पनि भन्या... गर्‌ ।: रमानाथ सोहीअनुसार सुधार्दघन्‌ ।० भयो?» भयो।चन्द्रकला सुक्कसबक गर्छिन्‌ ।सुना त।यस्ता रितृसित यो पढ्यो पनि भन्या अज्ञानको नास्‌ गरी ।अगाडि लेखाउँदै -मेरै रुप्‌ बनिजान्छ जान्छ सहजै संसार-सागर्‌ तरी ।- रमानाध लेख्दछन्‌ ।: इन्द्रविलाय भनृभक्तलाई हेर्दछन्‌ ।० सुनात।- सस्वर पढ्दछन्‌ -» यस्ता रित्‌्सित यो पढ्यो पनि भन्या अज्ञानको नास्‌ गरी ।मेरै रुप्‌ बन्तिजान्छ जान्छ सहजै संसार-सागर्‌ तरी ॥: गायनको अन्त्यमा रमानाध आँखा चिम्लिएर आँसु कार्दछन्‌ । ७० % क दन क दृश्य समाप्त "भानुभक्तको रामायणबाटसम्वाद वालकृष्ण तमको भक्त भातुभक्तबाट साभार २२६ आदिकवि भातृभत्त विसंस्थानसमयपात्र पटकथा

१९२५

रम्घा, शिखरकटेरीको घर-आँगन

दिउसो

चुँदी रम्घाका गाउँलेहरू तथा भानुभक्तका आफन्तहरू

भानुभक्तलाई जलाश्रय लानका लागि दुईजना गाउँले डोलाकस्दैछन्‌ । कोही गाउँले पर्खालमा बसेर हेरिरहेका छन्‌ ।कोही गाउँले आँगनमा उभिएर आपसमा कुराकानी गर्दैछन्‌ ।वातावरण गम्भीर देखिन्छ । गाउँलेहरू आंगतमाचरिएर उत्सुकतापूर्वक हेरिरहेका हुन्छन्‌ । डोला कस्नेकाम वाकिन्छ । दृश्य समाप्त २३७ दृश्य ११९ बि.सं. १९२५ स्थान रम्घा, शिखर कटैरीको मजेरी समय दिउतौ पात्र भानभक्त, रमानाथ, इन्द्रविलास, वैद्य र चन्द्रकलाभानुभक्तलाई व्ययाले च्याप्दै ल्याएको छ । रामगीता लेखाउनेकमको पनि अन्त्य भएको छ । पृष्ठमूमिमा बजिरहेकोसितारको धृनले वातावरणलाई गम्भीर र वेदनायक्त बनाएकोछ । भानुभक्तको स्वास र घ्यारघ्यार बढ्दै गएको छ । भानुभक्त ० रमानाथलाई - सिद्धियौ रमु ? रमानाथ "० कोठिकिएको आवाजमा - सिद्धियो । भानुभक्त ० तैंले आज पितृक्रण चकाइस्‌ । अब जति दिन्याछत्‌ त्यो तबिशेष तर्पण हुन्या छ ।रमानाथध मुख छोपेर रुन थाल्दछन्‌ । भानुभक्त कामेको हातलेरमानाधको टाउकोमा धपधपाउँछन्‌ ।खम्बाको आडमा उभिएकी चन्द्रकला पनि रुन्छिन्‌ ।भानुभक्त रमानाथको टाउकोबाट सुस्तरी हात हटाउँछन्‌ रचन्द्रकलातर्फ हेर्दै रोकिकर्ड रोकिकिई बोल्छन्‌ - देउ आदिकवि भानुभत्त भानुभक्त » क क इन्त्रबितास » भानुभक्त ० भानुभक्त » थाहा पायौ ? रामगीता पनि भर्खरै सिद्धियो । चन्द्रकला लोगनेका करा सुनेर रुन्छिन्‌ । त्यही हेरेर बस । भानुभक्तलाई बोल्न गारो हुँदै आउंछ । स्वाँ स्वाँ बढ्दै जान्छ ।अब त करैसित यसको जीवसित मेरो जीव सँगै साटियो ।चन्द्रकलाको रुवाइ बढ्न । म गयापछि पनि तिमीसित यो बसिरहन्याछ । रमानाध पड्टि फर्कदै -रमु, आमालाई पनि एक थान सारेरदिएस्‌ है बा। रमानाथ रुन्छन्‌ । चन्द्रकला बेस्करी रुन्छिन्‌ । रमु, आमालाई नरुन्‌ भन्‌ । रमानाध आमालाई अशुपूर्ण आँखाले हेर्छन्‌ । चन्द्रकला कोम्किएर रुन्छिन्‌ । रमानाथ पति मृख छोपेर रुत थाल्छन्‌ । अहितै कस्तो छ वैद्य बा? वैद्य भानुभक्तको नारी हेर्दछन्‌ । स्वाँ स्वाँ र घ्यार घ्यार बढेर आउँछ । रोकिई रोकिई कप्टसाथभन्छन्‌ - कस्तो हुन्‌ ? अब जान्या बेला भयो । चन्द्रकला घटपटि गर्दै हुन्छिन्‌ । क्षीण आवाजमा - त्यो वनको अलिकति आगो, चुँदी खोलाकोअलिकति पानी, रम्घा गाउँको अलिकति माटो, चुँदी बेसीकोअलिकति हावा, तनहुँको अलिकति आकाश भएर मजसरी आयाँ, अब भरेभोलि उसैगरी जान्याछु । बोल्दा बोल्दै अशक्त भएर आँखा चिम्लन्छन्‌ । चन्द्रकला कोबिकई-कोविकई रोइरहेकी छन्‌ । मरणलाई ... सतिघाट ... भेदन पाया ... हुन्थ्यो ।चन्द्रकला डाँको छोडेर रुदै परिदृश्यबाट बाहिरिन्छिन्‌ । दृश्य समाप्त सम्बाद बालकृष्ण समको भक्त भानभक्तबाट साभार । पटकथा २३९ बृद्धनाति नाति २४० दृश्य १२०

? १९२५: मर्स्याडदी किनार / चौतारी: दिउसो

भानुभक्त, रमानाथ, इन्द्रबिलास, वैद्य र गाउँलेहरूमर्त्याड्दी नदीको किनारैकिवार भानुभक्तलाई डोलीमाहालेर राम... राम... को उच्चारणसहित दौडाएरजलाश्चयतर्फ लगिदैछ । पछाडिपछाडि गाउँलेहरूको ठूलोसमूह दौडिरहेको छ । मर्स्याङ्दी नदीको छेउको छाप्रोमा एकजना वृद्ध मानिस बपेकाछुन्‌ । नजिकै उनको नाति उभिएर भानुभक्तलाई घाटतर्फलगेको हेरिरहेको छ । वातिसँग - कस्लाई लग्याको ? श्रीकृष्ण आचार्यका नाति भानुभक्तलाई सतिघाट लान लाग्याको।क्या उही रामायण नेछ्न्या भानुभक्त हो ? हो। आदिकवि भानुभक्त पटकथा बृद्ध मानिस श्रद्धालेनिहुरिएर दुबै हात जोडी |भानृभक्तलाई वमस्कारगर्दछन्‌ । भानुभक्तलाई मस्याड्दीबदीतर्फ ओरालिँदैछ ।रासनामको समूहस्वरलेवातावरण बोफ्लो बनेको ॥श। बृद्ध मानिस भानुभक्तलाईढोगी नै रहेका छन्‌ ।भानुभक्तलाई मर्त्याड्दी नदीमा पानीमा खुट्टा डुब्ने गरीराख्दछन्‌ । गाउँलेहरू ठूलो ठूलो स्वरले राम .. राम... रामभनिरहेका हुन्छन्‌ । रमानाथ मुख छोपेर रोइरहेका हुन्छन्‌ ।पण्डित आचमतीले भानुभक्तको मुखमा पानिहालिदिन्छन्‌ । पानी ओठ बाहिर बगेर जान्छ । रमानाध डाँको छोडेर रोइरहेका छन्‌ । भानुभक्त हिक्क... हिक्क... गर्छन्‌ र उनको टाउको दाहिनेपट्टिलत्रिन्छ । एउटा महामानबको पार्थिक शरीरको अन्त्यहुन्छ । रामनामको आबाज एकाएक रोकिन्छ । मत्याँड्दी नदी एकोहोरो तुताइरहेकी हुन्छिन्‌ । इन्द्रविलास रोइरहेका हन्छन्‌ । मत्याड्दी किनारमा चिता सजाइएको छ । चिताको बीचमापीतास्वर ओडाइएको भान्‌भक्तको पार्थिक शरीर महातिन्द्रमालमतन्न परेर सुतेको छ । मत्याड्दीको कलकलसँगै तेपथ्यबाट समूहगानको आवाजआउँछ । भानुभक्तको अनुहारबाट दृश्य खुल्दै सम्पूर्ण चितालाईउद्घाटित गर्छ । २४१ रामायण्‌ छ अगम्‌ इ सँस्कृतमहाँ पुग्दैन सबका गति ।इन्द्रविलासका अश्रुपूर्ण आखा चितामा केन्द्रित छन्‌ । भाषा श्लोक बनाइदिन्छु र पढ्न्‌ लागोस्‌ हरीमा मति ॥क्यामरा अर्धवत्ताकारमा चितालाई घुम्दै भावुभक्तको अनुहारवजिक गएर स्थिर हुन्छ । ग्रस्तो सुर्‌ गरि भानुभक्त कविले भाषा बनाई दिया ।बिहड्डम दृश्यमा चितासहित बगरमा बसेका सम्पूर्ण मलामीहरूउद्घाटित हन्छन्‌ । » थर्‌ आचार्य छ घर्‌ त हो तनहुँमा सारै दयाल्‌ थिया ॥भानुभक्तको चिता बलिरहेको विहङ्गम दृश्य देखिन्छ ।इन्द्रविलास आगोको ज्वाला पछ्चाडिबाट चितालाई हेरिरहेकाहुन्छन्‌ । मस्यांङ्ढी एक नासले सुसाइरहन्छ । क २४२ आदिकवि भानुभक्त परिशिष्टहरू परिशिष्ट-१ [क) सम्बादयुक्त कलाकार पात्रभानुभक्त आचायं1९७१-१९२५ चन्द्रकला आचायंभौकृष्ण आचागं१३१%००१५८७ अनुसत्यप्रिया आचार्यधनञ्जय आचार्य१६४०-१००६ अनु घर्माबती आचार्यकाशीनाध आचार्य१२ ४२०१९०० अनुप्रद्यनाभ आचार्य4८ 4३०१ जन्‌तुलसीराम आचार्य १७४६-१११४ अन्‌ गङ्गादत्त आचार्य१८२०-११९१२ अनुरमानाथ आचार्य११०५-११९६८ चिबे वासुदेव पुरोहित पुरोहितसिलोके-१सिलोके-२ २४४ पात्र र कलाकार संक्षिप्त परिचय उमेरजुही रम्घाका घर्दार धनञ्जयका १५-१४छोरा, श्रीकृष्ण आचार्यका नाति, ७-१४नेपाली साहित्यका आदिकवि, ५-६नेपालका राष्ट्रिय विभूतिभानुभक्तकी पत्नी २२-४५भानुभक्तका बाजे, तनहुका ध्६-छउठूला विद्वान्‌ भानुभक्तकी बज्यै, थ्रीकृष्णकी पटनी ५०-६१भानुभक्तका बाबु, १5७१ भन्दा अघि ३५-६६देखि अन्त्याव्रस्थासम्म पाल्पा गौडामा खर्दार पदमा बहाल भानुभक्तकी आमा, धनञ्जयकी पत्नी ३०-३३भानुभक्तका माहिला काका, गृहस्थ ३६-४५ कलाकारद्विलीप रायमाडीविक्की शाहअनिता मिलवाल हिउँघाला गौतमकमल दीक्षित अञ्जु दीक्षित रवीन्द्र खडका रमा वपलियाहरिनाथ आचार्य भानुभक्तका साहिँला क्राका, गृहस्थ ३५-४४ वुदिसागर आचायं भानुभक्तका काहिंला काका, ३२-४७ चिश्वम्भर चञ्चल प्रा्थामिक कालीन काँब विद्यारण्पकेशरी र उनका भाइ कुलचक्ककेशरीका ससरा भानुभक्तका ठाहिँला काका, ज्योतिप २८-६० कुण्णमुरारी ढुइेल र व्याकरणका बिद्ान्‌ भानुनक्तका छारा १४-२०भानुभक्तको वालसखा ६१०चुँदी रम्घाका गाउँले श्रत्रिवाह मण्डप ६०भानुको व्रतबन्ध ५५ बिवाह मण्डपमा जन्तीतर्फका सिलाकै ३८बिवाह मण्डपमा जन्तीतर्फका सिलोकै ३५ भूषण पोखरेल गोपाल नेपालशम्पा उपाध्यायसूयनाव ढकालविश्वनाथ आचार्यआम्जिका भट्टराईबिन्दु ढकाल आदिकवि भानुभक्त काका बिबाह मण्डपमा घरबैटीतर्फका ३६ सुरेन्द्र भट्टसिलोक्रे, भानुका गाउँले काका हरि आनभक्तको बालसखा ८ १० अनड्डार आत्रैयबिर्खे भानुभक्तको वालसखा ८:१० राजु बिकआचार्य कास्की गुरुकुलमा पढाउने व्यक्ति ५१५ रामेश्वर पौडेलगाउँले-१ मानुङको चौतारोमा बस्ने भलादमी दुद मुक्तिनाथ आचार्यगाउँले-२ मानुडको चौतारोमा वस्ने अथलादमी २५६ लक्ष्मीराज आचार्यगाउँले-३ मानुडको चौतारोमा बस्ने भलादमी ६० प्रयागदत्त आचार्यघँसिनी-१ असारे गीत गाउने युवती १५ सिर्जना पन्थघँसतनी-२ असारे गीत गाउने युवती १६ प्रजु ढकालमहिला चँदी रम्घामा डोको बोकी उकालो ४ आर्य आत्रैयलाग्ने महिलाशिब शर्मा तनहँ बसन्तपुरका मकरन्द ३७ घनश्याम खतिबडा वेमहक-बैदु०रनु पण्डितका छोरा, वि.स. १८९० माप्रयागमा बसी बासुदेव रसानन्द ग्रन्थलेख्ने पण्डित, वनारसमा भानुभक्तलाईबिद्दत्‌ सभामा लाने व्याक्ति भवानीशंकर पौडेल चुँदी-रम्घा घर भई काशीको ५१ डा.त्रतराज आचायं१८३६-१९००अन्‌ पाठशालामा पढाउने पण्डितमूलपण्डित काशीका विशिप्ट विद्वान्‌ ७५ तीर्वराज आचार्यपण्डित-१ काशीका विद्वान्‌ १३ रामचन्द्र शर्मा पौडेलपण्डित-२ काशीका विद्वान्‌ ६० डा.दीघराज घिमिरेपण्डित-३ काशीका बिद्रान्‌ ५६ डा. वासुदेव तिपाठीपण्डित-४ काशीका विद्वान्‌ ७० पा. सोमनाथ पौडेलपण्डित-५ काशीका बिद्वान्‌ डर उैबज्ञराज न्यौपानेपण्डित-६ काशीका विद्वान्‌ धर डा. वीरेन्द्र मिश्रपण्डित-७ काशीका बिद्वान्‌ ५२ डा रामदयाल राकेशपण्डित-८ काशीका विद्वान्‌ ५५ घटराज भट्टराइपण्डित-९ काशीका चित्रान्‌ ४द डा. जयराज आचायंपण्डित-१० काशीका विद्वान्‌ ७२ सूर्यनाथ आचायंजयलाल पौडेल भानुभक्तका मामा, लमजुइ ईद गोपालप्रसाद शमांभौर्लेटारका बासिन्दा, कप्तानमाइजू भानुभक्तकी माइजु, जयलालकी पत्नी ४५ रमा शर्मागाउँले-१ सप्ताहमा आउने भोर्लेटारका घासिन्दा ५४ अच्युतरमण अधि परिशिष्ट २४५ गाउँले-२गाउँले-३ गाउँले-४उपवाचकमहिला कालु जैसी उजिरसिंह वापा१८५--१८०१ केशव गुरुङ बिचारीकारिन्दागाउँले-१गाउँले-२गाउँले-३गुरु चेलाघाँसी बीरमानगजाधर सोती घरबूढी बुहारीकाशीनाथ सोतीबालक-१बालक-२बालक-३ भरिया रे सप्ताहमा आउने र खलोमा ध्यानबत्ताउनै भौलैटारका वासिन्दासप्ताहमा आउने र खलोमा धानवत्ताउनै भौलैटारका बासिन्दा सप्ताहमा आउने भीलँटारका बासिन्दा सप्ताह मण्डपमा बस्ने उपव्राचकसप्ताहमा असा पक्राउनेभोलेटारकी बासिन्दा चुँदी ओकलाइका गाउँले,भानुका असामी नयनसिह थापाका छोरा, भीमतैन थापाका भतिजा, बि.रा. १३७१-११८१ सम्मपाल्पा गौँडाका कमाण्डर पाल्पा गौँडाका कारिन्दा, ४२ प्रदीप काफ्लेढेड कृष्ण खनाल४० प्रकाश हडखोले४५ चेतनाथ खतिवडा ३ लक्ष्मी पौडेल ई कृष्णचन्द्र ढकाल २४-२६ सुमन रिमाल छठ गोपाल भुटानी नक्सा बनाउन सिपालु ऐतिहासिक पात्र घान्पा गौँड्ञाका कारिन्दापाल्पा गौँडाका कारिन्दाकोरामा कुरा गर्ने गाउँलेकोरामा क्रा गर्ने गाउँलेकोरामा कुरा गर्नै गाउँलेप्रश्वोत्तोरी पाठगनेँ गुरु प्रश्नोत्तारी पाठगनेँ चेला तनहुँ कलुँइ गाउँका पन्थ ब्रह्मण, भानुभक्तलाई प्रेरणा दिनै व्यक्तिपान्पामा धनञ्जयको कामदारतनहुँ तारूकाका वासिन्दा,हलाकी, भानुभक्तका परिचितगजाधर सोतीकी जहानगजाधर सोतीकी बुहारीगजाघर सोतीको नातिकाशीनाधको साथीकाशीनाबको साथीकाशीनाथको साथीभानुभक्तको भारी भोक्नै व्याक्त ड० नरेन्द्रराज प्रसाई५० शोरद्चन्द्र शर्मा६२ ग्रपिभक्त ढकाल९० विष्गुदत्त ढकाल॥ /71 लक्ष्मी आचायं७० दिलराज शर्मा२५ उमेश मायालु५० राजपाल थापा ३८ मैनकमार अधिकारी५० वि्णुराज आत्रैय डद शान्ता शमाश्द डुन्दिरा आचायं५४१० जयप्रकाश मैनाली५०१० योगेश नेपाल५४१० गोपाल नेपाल५/१० सुशील ढकाल४० रामबहादुर घर्ती आदिकवि भानुभक्त शिबशङ्खर घिमिरे १६६०-११३० अन्‌ शिवशङ्गरकी जहानघर्मदत्त ज्ञवाली जन्प पदद० कृष्णबहादुर राणा १००००१११९, तनहँ म्यग्दै घर भई कान्तिपुरमा कर्णैल पदमा वहाल व्यक्ति, ४६ पूर्णबहादुर रानाभाटभानुभक्तका नातेदारकर्णेल शिवशङ्रकी थ्वीमती ३ भूवन चन्द पाल्पाका बासिन्दा, भानुभक्तका मित्र, ३१-४४ मोहन निरौलाकृष्णबहादुर राणाका मातद्रतमा पहिले खर्दार र पछि सुव्वा श्री ३ महाराज जड्वहादुरका भाइ, २१-३३ विनोद प्याक्रेल१९०३ देखि १९०७ सम्म पाल्पामा कमाण्डार, पछि काठमाण्डौ सरुवा, १९११ भन्दा अघि नै कमाण्डार इञ्चिफ भइसकेका, भानुभक्तका अश्पदाता 'प्रशसक शाशिनाय पण्डित कृष्णबहादुरका दरवारिया पण्डित १० सिड्घान्तराम जोशीसंस्कृत भाषाका हिमायती कारिन्दा कृ्‌ष्णबहादुरका कारिन्दा ५० विष्णुभक्त फर्याल वीरबहादुर कुमारीचोकको पहरेदार रद युवराज लामा सिपाही कुमारीचोकको पहरेदार ३० भीमवबरसिंह थापा कुलचक्रकैशरी भानुभक्तका साहिंला काकाका डु निष्ण्‌ तिबारीछोरी ज्वाईं, कवि विद्यारण्यकेशरीका भाइ गाउँले-१ घनन्जयका साव चौतारो र चजरमा ६५ केशवराज आचार्यकुरा गर्ने गाउँले गाउँले-२ घनन्जयका साथ चउरमा ५५ मेदिनीशमां पण्डितकरागर्ने गाउँले गाउँले-३ धनन्जयका साथ चौतारोमा कुरा र कृष्ण लामागर्ने गाउँले गाउँले-४ श्रनन्जपका साथ चउरमा ३१ ग्यामभत्त आचार्यकुरागर्ने गाउंले गाउँले इन्द्रविलासका साथ खरवारीमा १ तीोयनाथ पोखरेलकुरा गर्नै गाउँले गिरिधारी रानाभाट चुँदी तामाकोटका वासिन्दा, ५३ दीपक क्षेतीभानुभक्तका कर्गाडया वीरभद्र रानाभाट गिरिधारी रानाभाटको छोरा १८ प्रदीप आचार्य हरिताइँलो बराहा कुलोका मोही सद राजेन्द्र खनाल श्रीप्रसाद वराहा कुलोका मोही २५ मनहरि न्यौपाने मानबहादुर बराहा कुलौका मोही ३५ रामक्‌मार श्रेष्ठ परिशिष्ट २४७ मोही-१मोही-२मोही-३मोही-४न्यायाधीश डिद्ठाविचारीतारिखेहाकिमकारिन्दागाउँले-१गाउँले-२गाउँले-३तारापतिसासूबुहारीहुलाकीभक्त-१भक्त-२बैद्गाउँले-१गाउँले-२नाति बुद्ध रब्द बराहा कूलोका मोही वराहा कलोका मोही घराह्रा कलोका मोही चराहरा कलोका मोही नेपाल अदालतका प्रमुखव्रिष्णप्रसाद गुरुघराना नेपाल अदालतका कमचारीनपाल अदालतका कमचारीतारिख लिन आउँने व्याक्ति तार्कु अदालतबाट आएका दौडाहातारक अदालतबाट आएका दौडाहाचंदी रम्घामा काल पेन्नै व्याक्तचंदी ग्म्घामा कोल पेल्ने व्याक्तचुँदी रम्घामा कोल पेल्ने व्याक्तिअनभक्तका मित्र, ऐतिहासिक पात्रनारापतिकी जहान तारापतिकी बुहारी चटी बैसीमा भानुभक्तको चिट्टीपुग्याउने य्याक्त राम कीतनका भक्त गाम कीर्ततका भक्तअन्त्यावस्थामा भानलाई हर्ने बैद्यरुखमा चढी करागरने गाउँलेरुखमा जढ्न व्यक्तिसंग करा गर्नैभानुलाई जलाश्चय लाँदा वृद्धमंगकुगागर्ने गाउँले भानुलाई जलाखय लांदा ढोग गर्नेवृद्ध व्याक्त ५५ शिवलाल रानागाट ्् म्‌क्ति आचार्य१५० जाफरदिन मियाँ२५, कृष्णहरि पन्ध२३ यादब खरेल १० रामबाबु सुवेदी४५ डा रामप्रसाद उद्चती६५ भद्रबीर अधिकारी५० गश न्यौपाने04 हरिहर शमाँ३६ प्रमोदराज ढकाल६२ ट्धृश्वरीदत्त तिवारी डर कपिराम पन्थ५१ डा शेपराज आचायंड्र सबिता गुरुड् २० सङ्गम भण्डारी५५ बमबहादुर रानाभाट ५४ केदारभक्त आचार्य२० कुणाभक्त आचार्य६० दुगाभक्त ढकाल३ बिनोद ढकाल३७ पघर्मप्रकाश आचार्य३२ शऔषराज सुवैदी ९१५ प्रेमदत्त िपाडी आदिकवि भानुभक्त (ख) देवी-देवता भगवान्‌ विष्णु भक्तमाला पाठ गर्दा इन्द्रचलासलाई रु प्रशान्त उप्ेतीदशान दिने देवता भगवान्‌ रामचन्द्र रामायण लेखनरआघ भानुलाई न राकेश खडकाआशीचाद दिने देवता भगवती सीता रामायण लेखनअघि भानुलाई न. हिमाली दीक्षितआशीव्रांद दिने देवी माता सरस्वती वालक अवस्थामा भानलाईं न तृष्णा राणाआशीवाँद दिने देवी बाली रामायणको पात्र थर भीमसैन थापा (ग) बालुन नृत्यका कलाकारदिनेश अधिकारी, अच्युत नेपाल, दीप थेप्ठ, विनोद थापा, अनिल कोइराला, राजु लामा,रबि राना, जीत्रन राना, बूर्य श्रेष्ठ, महेश वराल, पूर्ण खतिबडा, श्याम वस्नेत । (घ) दमै नाचइंश्वरपबन घिमिरे । (ड) मागल गाउने कलाकारमञ्जु पौडेल, सभद्रा उपाध्याप, कमला पन्थ, राममाया कार्की, गीता आचार्य, सावित्राआचार्य, कमला पौडेल, उपा श्रेष्ठ, सपना श्रप्ठ, क्रेशरी खतिवडा । (च) अतिथि कलाकारध्रर्मराज थापा, कमार वस्नैत, यदुनाथ खनाल, माध्रबप्रसाद घिमिरे, विष्णुप्रताप शाह,विएप्रमाद थिताल, तिलबिक्रम नेम्बाइ ।वैरागी काँइला।, उपा शेरचन आदि । (छ) पुन: स्वराङ्गन गर्ने कलाकार उमेश मायालु दिव्यचन्द्र आचायं, समीर भण्डारी, प्रकाश वावु निरौला, शेष पीडेल,शेखर शाण्डिल्य, ज्ञानप्साद आचापं, सुरेश पौडेल 'बसन्त', सरोज के.सी.. दिनेशअधिकारी, नारायणप्रसाद भट्टराई, माधवप्रसाद शमा आचार्य, जगदीश पौडेल, पीपलर्माणसिग्दैल, शिबहार भट्ट 'टाइगर', दामोदरप्रसाद दाल 'उदासी', केशव कोडराला 'गरीब',देवीराम पराजुली, नेमबहादुर तामाङ, मञ्ज्‌ पौडेल, वट्ठी आचार्य, गणेश सापकोटा,मुकुन्द सुवेदी, सुधा न्यौपाने, दीपक श्रेष्ठ, दीपेन्द्र पाठक, रामचन्द्र शर्मा पौडेल, राजेशमहजंन, हरिवंश आचार्य, इन्दिरा प्रसाईं, वृद्ध शाक्य । परिशिष्ट २४९ परिशिष्ट-२ दृश्यहरूको संक्षिप्त टिपोट दृश्य १सन्दर्भ :- अक्षरारम्भ स्थान :- रम्घाबि.सं. :- पद७६ अवधि :- २ मि. ४६ सेकेण्डश्रीकृष्ण आचार्यले पाच वर्षका भानुभक्तलाई सरस्वती मया दृष्टा भन्नै सरस्वती बन्दनाबाचन गर्ने लगाउदै "अ" बाट शिक्षा आरम्भ गराएको । दृश्य २सन्दभ॑ :- बर्णमाना स्थान :-रम्घावि.सं. :- १द७६ अवधि :- १ मि. ४३ सेकेण्डथीकप्णले भानुभक्तलाई नक" “ख" ग" “घ"” बाट वर्णमाला सिकाउन घारम्भ गरेको । दृश्य ३सन्दर्भ :- अक्षरारम्भको चर्चा स्थान :- पाल्पा गाँडावि.सं ;- १८७६ अवधि :- २ मि. ३ सेकेण्डपाल्पा गौडामा कर्णैल उजिरसिह थापा र खर्दार धनम्जयबीच भानुको अक्षरारम्भ भएकोचारै कराकानी । दृश्य ४सन्दभ :- दुगाँकवच स्थान :- रम्घाबि.सं. :- पदछ अवधि :- १ मिनेट ३२ सेकेण्डश्रीकृष्णले भानुभक्तलाई दुर्गाकबच पढाएको - यदगृहयं परमंलोके ... । दृश्य ५सन्दभ॑ :- दुगाकिवच पाठ स्थान :- भगवती मन्दिरविल. :- १८७७ अवधि :- १३ सेकेण्ड श्रीकृष्ण र भानुभक्तले अरु भक्तजनसहित देवीको मन्दिरमा दुर्गा कवच पाठ गरेको -या देवी सव भृतेष्‌.. । दृश्य ६सन्दर्भ :- अमभरकोष स्थान :- चुँदी-रप्घाबि.सं. :- १८७७ अबधि :- ५६ सेकेण्डभानुभक्तलाई धीकृष्णले अमरकोप पढाइरहेको - भ्‌ः, भूमि, अचला ... । २५० आदिकवि भानुभक्त दृश्य ७ सन्दर्भ :- अमरकोष स्थान :- भान्छा कोठावि.स. :- १८७७ अवधि :- १७ सेकेण्डभानुभक्तले अमरकोप घोकिरहेको - सर्बसहा वसुमती.... । दृश्य ८सन्दर्भ :- सरस्वती वन्दना स्थान :- प्‌जा कोठाविसं. :- १८७७ अबधि :- ५४ सेकेण्ड भानुभक्तले याकुन्दैन्दु ... भन्ने सरस्वती बन्दना गाउँदै सरस्वती माताको आशीर्वाद प्राप्तगरेको । दृश्य ९सन्दर्भ :- लडाइँको चर्चा स्थान :- पाल्पा गौँडावि.सं. :- १दछद अवधि :- १ मिनेटकर्नेल उजिरसिह, धनञ्जय र केशव गुरुङडबीच काँगडाको लडाड र नक्सा बनाउनेवारे छलफल । दृश्य १०सन्दर्भ :- लोक पद्य स्थान :- चुँदी-बेसीबि.सं. :- १८७८ अवधि :- २ मिनेट १२ सै.गोठालाहरुसंगको ठोकाद्वोकमा भानुभक्तले काली कैली कलाँख भन्ने लोकपद्य सुनाएरबाजी जितेको । दृश्य ११सन्दर्भ :- लोक परा स्थान :- रम्घावि.सं. :- १दज्द अवधि :- १ मिनेट २८ सेघोडा चढेर आएका वासुदेव ठुलोवालाई हेरेर भानुभक्तले हरे मुरारे वसुदेव्का छोराभन्ने लोक पत्च भनेको । दृश्य १२सन्दर्भ :- भानुको प्रथम कविता स्थान :- चँदी-बेसीबि.स. :- १४६ अवधि :- २ मिनेट २५ से.भानुभक्तले केश कञ्चेट कहुन्‌ भन्ने शरीरको अङ्कप्रत्यङ्वको कविता रचना गरी चिबेसँगबाजी जितेको । परिशिष्ट २५१ दृश्य १३सन्दर्भ :- कौमुदी स्थान :- रम्घाबिस. :- १८७८ अवधि :-ईद सेकेण्डश्रीकणले लघसिद्धान्त कौमुढीको महत्व ब्याख्या गर्दै मड्लाचरणबाट भानुभक्तलाईपढाउन सुरु गरेको - नत्वा सरस्वती देवी .. । दृश्य १४सन्दर्भ :- मागल र अन्ताक्षरी स्थान :- चँदी-बेसीविसं :- १८७८ अर्वाध :- ३ मिनेट ४० सेकेण्डगाउमा भएको विवाहका अवसरमा भानभक्तल अघि लागिन्‌ भमरी भन्ने मागलसुन्नुका साथै सिलाकमै भएको अन्ताक्षरी प॒तिस्पधामा बाउँ काँध उपर्‌ भन्ने सिलोकलाईबाजा ताल मृदड भन्ने सिलाकले जवाफ दिइ अन्ताक्षरी जितको । दृश्य १५सन्दर्भ :- गणोशचौथी स्थान :- रम्घाबिस्त :- १८७८ अवधि :- १५ सेकेण्डभानमक्तलाई आमाले गणेश चौचीका दिन फुल टिन अराएको । दृश्य १६सन्दभ॑ :- गणैशचौथी स्थान ;- फूलबारीविसं. :- १८७८ अर्वाधि :- २० सैकेण्डमानभक्तले फूल टिप्दाटिप्दै कविता गुनगुनाएको । दृश्य १७सन्दभ॑ :- गणेशचौयीको कविता स्यान :- रम्घाविस :- १८जद८ अर्वाध :- ५० लैकेण्ड भानुभक्तले गणोश चौधीमा गणेशलाई चढाउने एक्काईसथरी फूलको कावता लेखीआमालाई सुनाउन खोज्दा आमाले जिबालाई सुनाउने सल्लाह दिएको । दृश्य १८सन्दर्भ :- गणोश चौथीको कविता स्थान :- चुँदी-बेसीबि.स. :- १८७८ अवधि :- १ मिनेट ५६ सेकेण्डभानभक्तले श्रीकृष्णलाई मास्‌ भुड्ठी बल दबो भन्नै गणेश चौधीमा चढाउनै फुलहरूकोकबिता सुनाउंदा श्रीकृष्णले आशीबाँद दिएको । र्‌५२ आदिकवि भानुभक्त दृश्य १९सन्दभ॑ :- लोकपद्य स्थान :- रम्घावि.सं. :- पृदञद अवधि :- हड सेकेण्डआमाले मानुलाई व्रतबन्धको लागि चिना देखाउन पठाउँदा भानुले यो छोरो पढला भन्नेलोक पद्य गाउदै हिँडेको । दृश्य २० सन्दर्भ :- थानको व्रतबन्धको चर्चा स्थान :- पाल्पा गौँडा वि.सं. :- पृदछद अर्वाध :- ३० सेकेण्ड छोरा भानुभक्तको व्रतबन्धकालागि खर्दार धनञ्जयले कर्नेल उजिरसिद्संग विदा मागेको ।दृश्य २१ सन्दर्भ :- भातको व्रतबन्ध स्थात :- चेँदी-बेसी बिस :- १८७८ अर्वाध :- २ मिनेट ५ सेकेण्ड भानुभक्तको व्तवन्धमा श्रीकृष्णले मन्त्रदान गरैकौ आमाले भिक्षादान गरको ।दृश्य २२ सन्दर्भ :- सुढी पढाएको स्थान :- रम्घा बि.सं. :- पदछ अवधि :- १ मिनेट रुढ्टी पढाउने सन्दर्भमा श्रीकृष्णले आनुभक्तलाई हरि ३० गणानान्त्बाबाट पढाइरहेका ।दृश्य २३ सन्दर्भ :- पाञ्चायन प॒जा स्थान :- रम्घा विसं. :- १८७९, अर्वाध -- २२ सेकेण्ड भानुभक्तले रुद्री पढिसकेपछि नम: शम्भवायच मन्त्र पाठसहित पाञ्चायनको पूजा गरेक्रो ।दृश्य स४ सन्दर्भ :- रघ्वश महाकाव्य स्थान :- चुँदी-बेसी वि.सं. :- १८८० अबधि :- १ मिनेट द सैकेण्ड श्रीकृष्ण, इन्द्राबलास र गड्डादत्ततीच रघबश महाकाव्यबारै चचाँ तथा भानुभक्तलाईरघुबश पढाउन पर्ने बारे कराकानी । दृश्य २५सन्दर्भ :- रघुवंश महाकाव्य स्थान :- रम्घावि.सं. :- १दद० अवधि :- २१ सेकेण्डभानुभक्तले रघुवश महाकाव्य पढिरहेको - अथ प्रजानामाथिप । परिशिष्ट र३ दृश्य २६सन्दभ॑ :- बकसको घर स्थान :- कान्तिप्रबिसं :- १८८२ अबधि :- ३ मिनेट ५ सेकेण्डकर्नेल उजिरसिंह थापाले मर्नुआघ धनञ्जपलाई घर यकस दिएको तथा पाल्पा गौंडामामुल्तियार वर्दालएको बारै धनस्जप र इन्दावलासवीचको कुराकानी । दृश्य २७सन्दभ॑ :- ज्योतिष अध्ययन स्थान :- चैँदी-बेसीवि.सं. : १८८२ अवधि :- १ मिनेट ३ सेकेण्डखीकण्ण, डन्दावलास र गड्ठादत्तवीच भानुलाई कास्क्रीमा ज्यातिप पढ्न पठाउनेबारैछलफल । दृश्य २८सन्दर्भ :- ज्योतिष अध्ययन स्थान ;- कास्कीवि.सं :- १८द३ अवधि :- ३४ सेकेण्डकास्कीको गुरुकलमा भानुभक्तले ज्योतिप शास्वको अध्ययन गरिरहेको ।दृश्य २९सन्दभ॑ :- चिनाको कविता स्थान :- चुँदीबि.सं. :- पददाउ अवधि :- १ मिनेट ४५ सेकेण्ड कास्की गुरुकुलबाट फकंदा बाटोमा भानुभक्तले वासको सुप्लोमा आफ्नै चिनाको कबितालेखेको । दृश्य ३०सन्दर्भ :- चिनाको कविता स्थान :- चेँबी-बेसीबि.सं. :- १८३ अबधि :- २ मिनेट १० सेकेण्डभानुभक्तले थीकृष्णलाई चिनाको काबता ति शालीवाहन्‌का सुनाएको र श्रीकृष्णलेभार्वाबह्वल भएर आशीबांद दिएको । दृश्य ३१सन्दर्भ :- लोक पद्य स्थान :- चेँदी रम्घावि.सं. :- पददड अवधि :- १ मिनेट ४४ सेकेण्डबाटोमा जन्ती जदिगरेको देखेर भानुले भात्‌ खानै तसला भन्नै लोक पद्य भनेको रचिवेले /मानुडमा भानुको जन्ती जानै प्रसञ्घ उठाएर जिस्क्याएको । दृश्य ३२सन्दर्भ :- मानुडकौ कविता स्थान :- मानुडबि.स. ;- १बबाई अबधि :- २ मिनेट १ सेकेण्डभनुले बिवाहउपरान्त मानुङको चौतारीमा वसेर मान्डूको सरि गाउँ कविता सुनाएको । रब आदिकवि भानुभक्त दृश्य ३३सन्दर्भ :- घाँसे गीत स्थान :- कनै गाउँको बाटोबि.सं. :- १ददाई अबधि :- १ मिनेट १६ सेकेण्डघसिनीहरूको काटुँ भन्छु जति भन्ने असारे गीतलाई भातुले हे नानी तिमी ता भन्नै लोकगीतमै जबाफ दिएको । दृश्य ३४सन्दभ॑ :- काशी जाने सल्लाह स्यान :- चैँदी-बेसीबि.सं. ;- पदप्द अबधि :- २ मिनेट ४४ सेकेण्डश्रीकृष्णले कत्पवासका लागि काशी जानुअघि सबै छोराहरूलाई राखेर घरसल्लाहगरैकौ तथा भानुभक्तलाई पनि सँगै लाने निर्णप गरेको । दृश्य ३५सन्दर्भ :- विद्वत्‌ मण्डलीबारे चर्चा स्थान :- काशीवि.सं. :- १८८ अर्वाध :- १ मिनेट ७ सेकेण्डश्रीकष्णले भानुभक्तलाई काशीको विद्वत्‌ मण्डलीमा भाग लिन र विद्वातहरूसँग सङ्गत गर्नसल्लाह दिएको । दुश्य ३६सन्दर्भ :- काशी पुगेको पत्र स्थान :- रम्घाबि.सं. :- १८५ अवधि :- १६ सेकेण्डधनञ्जसले बाबु, भाई र छोरा सुविस्तासाथ काशी पुगेको पत्र प्राप्त भएको करागाउँलेहरुलाई सुनाएको । दृश्य ३७सन्दर्भ :- शिवशर्मासँगको परिचय स्थात :- काशीवि.सं. :- १८८७ अवधि :- ४७ सेकेण्डश्रीकृष्णले शिवशर्मासँग भानुलाई परिचय गराउदै बिद्त मण्डलीमा संगै तैज्ञान अनुरोधगरेको । दृश्य ३८सन्दभ॑ :- बिद्दत सभा स्थान :- काशीबि.सं. :- पद्य अवधि :- ३ मिनेट ७ सेकेण्डबनारसको विद्वृत्‌ मण्डलीका सदस्यहरुलाई भानुले कवितामै आफ्नो परिचय दिई पाहाडकोअति बेल देश्‌ कविता भनेको र शास्त्रार्थ सुनेको । परिशिष्ट २५५ दृश्य ३९ सन्दर्भ :- काशीको चिठी स्थान :- चेँदी-बेसी विसं :- १८पछ अबधि :- ५८ सेकेण्ड खीकप्णले काशीबाट पठाएको चिठी धनञ्जयसै भाइहरूलाई पढेर सुनाएको ।दृश्य ४० सन्दर्भ :- भवानीशडर स्थान :- काशी विसं. :- १८७ अबधि :- २५ सेकेण्ड खीकप्णले अध्यापक अवानीशड्र पौडेलसंग पारचय गराउदै भानुलाई दर्शत पढाउनमद्दत गर्ने अन्रोध गरको । दृश्य ४१सन्दर्भ :- कोरा बसेको स्थान :- चेँदी बेसीवि.सं. :- १टदछ अवधि :- १ मिनेट २ सेकेण्डचनारसमा श्रीकृष्णको देहान्तर्पाछ छोराहरु चुँदी बेसीमा कोरामा बसेको ।दृश्य ४२सन्दर्भ :- श्रीकृष्णको संझना स्थान :- काशीबिसं :- १८पद अवधि :- १७ सेकेण्डश्रीकृष्णको तस्बिर हेदै काशीमा भानुभक्तले पुराना करा सम्झैको ।दृश्य ४३सन्दभ :- श्रीकृष्णको सम्झना स्थान ;- रम्घावि.सं, ;- १८७८ अबधि :- १ मिनेट २ सेकेण्ड श्वीक्णले शकराचांको प्रश्नोत्तरी पञ्चाशिकाको पाट गर्दै आनअक्तलाई नेपाली भाषामाउन्धा गर्न प्रेरित गरेको प्रसङ्क भानुले सम्कैको । दृश्य ४४सन्दभ॑ :- प्रश्नोत्तरी लेखन स्थान :- काशीविस. :- १दडद अवधि :- १ मिनेट ५० सेकेण्डभानुभक्तले बाजेलाई गृह मान्दै प्रश्नोत्तरी पञ्चाशिका नेपाली भाषानुवाद गर्नथालेको - अपार संसार समदमाहौँ । दृश्य ४५ सन्दर्भ :- भानले प्राण भनेको चर्चा स्थान :- रम्घा वि.सं :- १८८९ अवधि :- १ मिनेट २८ सेकेण्डधनज्जयले भानु वनासरवाट फर्कने बित्तिकै भौलैटार गएको र आफ्‌ पानि पाल्पा जानेकरा गाउलेहरूलाई भनेको । २५६ आदिकवि भानुशक्त दृश्य ४६ सन्दर्भ :- पुराण वाचन स्यान :- भौलैटार वि.सं. :- पददर्‌ अबधि :- डद सेकेण्ड भानुभक्तले मोर्लेटार मामाको घरमा भागवत बाचन प्रारम्भ गरेको सच्चिदानन्द छूपाय...1दृश्य ४७ सन्दभ॑ :- पुराण बाचन स्थान :- भोर्लेटार वि.सं. :- पप्दर अवधि :- १ मितेट ५१ सेकेण्ड भानुको योग्यताको प्रशसा गर्दै भक्तजन सप्ताह मण्डपमा आइपुगेको, निगमकल्पतरोर्‌...वाचन भइरहेको दृश्य ४८सन्दर्भ :- अर्सा पकाएको स्थान :- भोर्लेटारबि.सं. :- १८८९ अबधि :- १७ सेकेण्डसप्ताहको वेलामा असाँ पकाइरहेको ठाउंमा गएर माइजूले हेरेको ।दृश्य ४९सन्दर्भ :- पुराण वाचन स्थान :- भोर्लेटारबि.सं. :- १८३९ अबधि :- १ मिनेट २२ सेकेण्ड पुराणको कथा वाचन चलिरहेको र भानुले इन्दिरसको गोपी गीत ब्रज त बेस्‌ बन्योस्‌नाएको । दृश्य ५०सन्दर्भ :- पुराण वाचन स्थान :- भोर्लेटारवि.सं. :- १८प्९ू अर्वाध :- १४ सेकेण्डपुराणको अन्तिम दिन वाचन चलिरहेको र धुन्धुकारीले मोक्ष प्राप्त गरेको ।दृश्य ५१सन्दर्भ :- बालुनको चर्चा स्थान :- भौर्लेटारवि.स. :- १८८९ अवधि :- २१ सैकेण्डसप्ताहको अन्तिम दिन भएकाले बेलुकी बालन नाच्ने कुरा गाउँलेहरूले गरेको ।दृश्य ५२सन्दर्भ :- बालन नाच स्थान :- भोर्लेटारवि.सं. :- पदद९ अवि :- ४ मिनेट ४७ सेकेण्ड बालुन नाच - जनिकम्प, जतिकम्प..... । परिशिष्ट २५७ दृश्य ५३सन्दर्भ॑ :- मुग्रेकेराको कविता स्थान :- चँदी ओकलाङ्‌बि.सं :- १६१० अबधि :- २ मिनेट ३० सेकेण्डकाल जैसीका घरमा भटेको मकै माचर खान दिएपछि भानुभक्तले असल्‌ मुगरेकेरा कवितानन्काल सनाएको । दृश्य ५४सन्दभ॑ :- नेपालको राजनीति स्थान :- पाल्पा गौंडाबि.स. :- १८९१-९४ अवधि :- १ मिनेट १४ सेकेण्डप्रनञ्जय र कारिन्दाहरू वीच रामपाल पाण्डे पाल्पाको बडाहाकिम भएर आउने भएकालेटिक्न गारो छ आदि क्राकानी भएको । दृश्य ५५सन्द्भ॑ :- प्रश्नोत्तरी लेखन : गायन स्थान :- रम्घा - देवघाटवि.सं. -- १८९५-९६ अर्वाध :- २ मिनेट २४ सेकेण्डकाशीवाट रम्घा फर्केपछि भानुभक्तले प्रश्नोत्तरी लेइ्ने कम जारी राखेको- कुन हो सदाबन्धनमा... तथा गुरु चेला वीच नदी किनारमा प्रश्नोत्तरी गायन चलिरहेको - अपारसंसार. । दृश्य ५६सन्दर्भ :- घाँसीसँगको भेट स्थान :- कलंड बेसीवि.सं. :- १८९८ अबधि :- ६ मिनेट ३६ सेकेण्डभानभक्तको घांसीसंग भेटघाट तया भरजन्म घाँसतिर कविताको रचना । दृश्य ५७सन्दर्भ :- घाँसीको सम्झना स्थान :- रम्घाविस :- १८९८ अवधि :- ५१ सेकेण्ड भानुभक्त सुत्न नसकेको, घांसीको उपदेश प्रतिध्वनित भइरहेको र पुराना कुरासम्झेको । दृश्य ५८सन्दर्भ ;- श्रीकृष्णको सम्झना स्थान :- रम्घावि.सं :- १दद१ अवधि :- २९ सेकेण्डथ्री कृष्णले आध्यात्म रामायणको ततौ राम पाठ गरेको तया नेपालीमा उल्था गर्नेउत्प्रेरित गरेको घटना भानुभक्तले सम्झेको । २४८ आदिकवि भातृभत्त दृश्य ५९ सन्दर्भ :- रामसीता दर्शन स्थान :- रम्घाविसं :- १८९८ अवधि :- २७ सेकेण्डभानुभक्तले सपनामा रामसीताबाट आशीबाँद प्राप्त गरेको ।दृश्य ६०सन्दर्भ :- रामायण बालकाण्ड लेखन स्थान :- रम्घावि.स. :- १६९ अबधि :- १ मिनैट १९ सेकेण्डभानुभक्ततै रामायण बालकाण्ड लेख्न प्रारम्भ गरेको- एकदित्‌ नारद.....।दृश्य ६१सन्दर्भ :- रामाग्रण बालकाण्ड लेखन स्थान :- रम्घावि.सं. :- १८९द अबधि :- ४६ सेकेण्ड जङ्कलको चौतारीमा वसेर भानुभक्तले रामायण चालकाण्ड लड्ने कम जारी राखैको- हेब्रह्मा जति छन्‌ । दृश्य ६२सन्दभ २" रामायणा बालकाण्डु समाप्ति स्थात :- रम्घाबिसं :- १८९८ अर्वाध :- १ मिनेट १० सेकेण्डभानुभक्तले रामायण वालकाण्ड लेखिसिध्याएर आन्तिम श्लोक सीताराम्‌ अघि तप्‌गरिन्‌ पत्नीलाई सुनाएको । दृश्य ६३सन्दर्भ :- गजाधर सौतीकी घरबढी स्थान :- तारूकावि.सं. :- १९०१ अवधि :- डं मिनेट २० सेकेण्डसांफुमा बास माग्न पुगेका भानुभक्तलाई गजाधर सोतीकी घरबुढीले वास नदिएको रडिकीको छाप्रोवाट पनि निकालेको । दृश्य ध्ङसन्दर्भ :- गजाधर सोतीकी घरबढीको कविता श्यात :- तारुकावि.सं. :- १९०१ अवध :- १ मिनेट ४३ सेकेण्डसुखमनि रात विताएका भानभक्तलै कविता लेखैर बच्चाहरूलाई सिकाएको र बाटोलागेको । दृश्य ६५सन्दभ॑ :- गजाघर सोतीकी घरबढीको कविता स्थान :- तारूकाबि.सं. :- १९०१ अवधि :- २ मिनेट ४७ सेकेण्डबच्चाहरुले गजा घर्‌ सोतीकी कविता पढेर बढीलाई जिस्क्याएको र गजाधरले भानुभक्तलेबास नपाएको कुरा थाहा पाएका । परिज्चिष्ट २५९ दृश्य ६६सन्दभ॑ :- कान्तिप्र जानै प्रसङ् स्थान :- पात्पाबिसं. :- १९०६ अवधि :- ३द सेकेण्डजग्गावापतको कामको लागि कान्तिपुर गएर कर्णेल शिवशड्डर घिमिरेलाई भेदनभानभक्तलाई चिठी लेखी रम्घा पुत्याउन धनञ्जपले नोकरलाई अह्वाएको । दृश्य ६७सन्दरभ॑ :- बालाजुको कविता स्थान :- कान्तिपुरबि.सं :- १९०६ अबधि :- १ मिनेट ३३ सेकेण्डपहिलापटक कान्तिपुर जाँदा बालाजुको सौन्दर्यबाट प्रभावित भएर भानभक्तले कवितालेखेको - यति दिन पछि मैले... । दृश्य ६८सन्दभ॑ :- आय्याथ्यौँ मनका कुरा कविता स्थान :- कान्तिपुरवि.सं. :- १९०६ अवधि :- १ मिनेट ३१ सेकेण्डकर्नेल शिवशङ्गर धिमिरसँग भेट नभएपछि भानुभक्तले आयाथ्याँ मतका कुरा ...कवितालेखेर छाडेको करा कर्नेल्नीले सुनाएकी । दृश्य ६९सन्दर्भ :- कान्तिप्री कविता स्थान :- कान्तिपुरबिसं, :- १९०६ अबधि :- २ मिनेट ४६ सेकेण्डकान्तिप्रीको सौन्दर्यबाट प्रभावित भई भानुभक्तले चपला अवला कविता लेखेको ।दृश्य ७०सन्दभ॑ :- कमारीचोकको परर्जी स्थान :- चुँदी बेसीविसं. :- १९१० अबधि :- १ मिनेट ३४ सेकेण्ड भानुभक्तले कुमारीचोकको पुर्जी पाप्त गरेको र काकाहरूले धर्मदत्तको मद्दत लिनेसल्लाह दिएको । दृश्य ७१सन्दर्भ :- सुब्बा धर्मदत्त स्थान :- कान्तिपुरबि.सं. :- १९११ अबधि :- ५९ सेकेण्डभानुभक्त कान्तिपुरमा खर्दार धर्मदत्त कहाँ गई कमारी चोकको पुर्जीवारै सल्लाह लिएकोर धर्मदत्तले जर्नेल कष्णवहादुर राणा कहाँ भानलाई चाकडीमा लैजाने बिचार व्यक्तगरका । २६० आदिकवि भानुभत्त दृश्य ७२सन्दर्भ :- कृष्णब्रहादुरको चाकडी स्थान :- कान्तिपुरविस. :- १९११ अवधि :- ४० सेकेण्डभनभक्तले पटाड्रनीमा उभिएर ज.कृाषणबहाद्रको चाकडी गरेको । दृश्य ७३सन्दभ॑ :- ज.कृ्‌ष्णवहादुरको चाकडी स्थान :- कान्तिपुरवि.सं. :- १९११ अवधि :- १ मिनेट २४ सेकेण्डतल्लो वैदकबाट भानुभक्तले ज.कृष्णबहादुरको चाकडी गरेको ।दृश्य ७४सन्दभ॑ :- हिसाब बुराउने सल्लाह स्थान :- कान्तिपुरवि.स. :- १९११ अवधि -- ३२ सेकेण्डज.कृ्‌ष्णवहादुरले भानुभक्तलाई कुमारीचोकको हिसाव बुराउने सल्लाह दिएको ।दृश्य ७५सन्दर्भ :- भानु थुनिएको चर्चा स्थान :- चुँदी रम्घाबिसं. :- १९११ अबधि :- १ मिनेट १ सेकेण्ड भनभक्तले कुमारीचोकको हिसाव वुकाउन नसकेको हुनाले थुनामा परेको बारे चुँदीमाउख पेलिरहेका गाउँलेवीच चर्चा । मध्यान्तर दृश्य ७६सन्दर्भ :- भानु कुमारीचोकमा थुनिएको स्थान :- कान्तिपुरबि.सं :- १९११ अबधि :- १४ सेकेण्डभानुभक्त कुमारी चोकको थुनामा ओहोर दोहोर गरिरहेको छागा । दृश्य ७७सन्दर्भ :- जेलमक्तिको सिफारिस स्यान :- कान्तिपुरवि.सं. :- पर्व अवधि :- ४५ सेकेण्डखर्दार धमंदत्तले ज.कृष्णवहादुर कर्हा गएर भानुभक्तलाई जेलमुक्त गर्ने सिफारिस गरेको । दृश्य ७८सन्दर्भ :- रामायणा लेख्ने सुराव स्यान :- कान्तिपुरविसं :- १९११ अवधि :- ४५ सोकेण्ड कमारीचोकमा धर्मदत्तले भानुभक्तलाई सान्त्त्रना दिँदै आध्पात्म रामायण उन्था गर्नैसुझाब दिएको । परिशिष्ट २६१ दृश्य ७९सन्दभ॑ :- रामाप्ण अयोध्याकाण्ड लेखन स्थान :- कान्तिपुरबि.स. :- १९११ अवधि :- ३ मिनेट १४ सेकेण्डकमारीचोकमा अपोध्याकाण्ड लेखिसिध्याएपछि भानुभक्तले सिपाहीहरूलाई सुनाएको -गयो खान्या बेला, सुन्यौ भाइ संसारमा । दृश्य ८०सन्दभ॑ :- रामायण अरण्यकाण्ड लेखन स्थान :- कान्तिपुरवि.स :- १९११ अबधि : १ मिलेट ३३ सेकेण्डभानुभक्तले रामायण लेहुने कम जारी राहदै अरण्पकाण्ड लेखिसिध्याएर हे लोक्‌ होमनाएको । दृश्य ८१सन्दर्भ :- 'रोज्‌ रोज्‌ दशन' कविता स्थान :- कान्तिपुरबिस :- १९११ अवधि :- २ मिनेट ४२ सेकेण्डभानभक्तलाई लामखुट्टे, उँपयाँ र उडसले टोकेको र पसैबारै व्यडग्य कात्रता लेखैरजं कृष्णबहादुर कहाँ पुस्याउन सिपाहीलाई दिएको । दृश्य ८२सन्दभ॑ :- 'रौज रोज दशन' कविता स्थान :- कान्तिपुरबि.सं. :- १९११ अवधि :- १ मिनेट १० सैकेण्डज कणबहादुरले भानभक्तले लेखेको कविता पढेको - रोज्‌ रोज्‌ दशंन... ।दृश्य द३सन्दर्भ :- रामायण किष्किन्ध्याकाण्ड गायन स्थान :- कान्तिपुरविस :- १९११ अवधि :- ३९ सेकेण्डभाननक्तते सिपाहीहरूलाई किप्किन्धाकाण्ड सुनाएको - वाण्‌ बज्य्रो जव ।दृश्य पढसन्दर्भ :- रामायण किस्किन्ध्याकाण्ड गायन स्थान :- जडलवि.स. :- १९११ अवधि :- १ मिनेट १८ सेकेण्ड बालीलाई रामचन्द्रको वाण लागेपछि बालीले रामचन्द्रलाई भनेका श्तोकहरु सिपाहीलेकल्पनामा सम्रेको । दृश्य द्‌सन्दर्भ :- रामायण सुन्दरकाण्ड लेखन स्थान :- कान्तिप्रविस :- १९११ अवधि :- १ मिनेट २१ सेकेण्डभानभक्तसग सिपाहीले सृन्दर काण्डका तछुँ क्षार समृद भन्ने प्रसङ् सारिदिने अनुरोधगरको । रष्र आदिकवि भानुभक्त दृश्य ८६ सन्दभ॑ :- रामायण सुन्दरकाण्ड गापन स्थान :- कान्तिपुरबि.सं. :- १९११ अवधि :- १ मिनेट २२ सेकेण्डदुडु सिपाहीले सुन्दरकाण्ड पालैपालो गाएको ।दृश्य प७सन्वभ॑ :- 'चालीस्‌ बर्ष भयौँ कबिता स्थान :- कान्तिप्रवि.सं :- १९११ अवधि :- १ मिनैट द सैकेण्ड छवाराको ब्तवन्ध गर्ने नपाएको कारणले विरक्तिएका भानुभक्तलाई सिपाहीले बिन्तीपत्रलेन सल्लाह दिएको र भानुभक्तले कृष्णवहादरलाई चालिस्‌ वर्ष भ्रया कवितामै बिन्तीपत्रलेखेको ।दृश्य ददसन्दर्भ :- चालीस्‌ वर्ष भयौँ" कविता स्थात :- कान्तिपुरविसं. :- १९११ अर्व :- २ मिनेट ४ सेकेण्डज कृष्पाबहादुरले कविता पढ्दै छोराको व्रतबन्धरका लागि भानुभक्तलाई थुनाबाट मक्तगर्ने आदेश दिएको ।दृश्य द९सन्दर्भ :- मुखारी स्थान :- कान्तिपुरवि.सं. :- १९११ अवश्चि :- ३६ सेकेण्डकृष्णवहादरको मुखारीको वेला प॒शाशिनायले हर हर गड्ड भनेको र भानुभक्त हाजिरभएको कुरा घमंदत्तले जाहेर गरेको ।दृश्य ९०सन्दर्भ :- भाषा विवाद स्थान :- कान्तिपुरवि.सं ;- १९११ अवधि :- ६ मिनेट ४७ सेकेण्डभानुभक्त धर्मदत्तसंगै भरेड्‌ उक्लेर वैठकमा गएको, प शशीनाथ र भानुभक्त बीचकोसस्कृत र नेपाली भाषा सम्वन्धी विवाद सुनेर कृष्णवहादुरले भानुभक्तको पक्ष लिएको ।दृश्य ९१सन्दर्भ :- खुकुरीको कविता स्थान :-कान्तिपुरवि.सं :- १९११ अर्व :- १ मिनेट २५ सेकेण्डकलचक्रकेशरी कहाँ खुक्री देखैपछि- विद्वान्‌ जनले कवितामा खुकरी मागेर भानुभक्तलेखुकरी प्राप्त गरेकोदृश्य ९२सन्दभ॑ :- 'शरिर छ अतिकच्चा' कविता स्थान :- कान्तिपुरबिसं. :- १९१२ अवधि ;- १ मिनेट ५७ सेकेण्डरम्घावाट भानुभक्तले शरिर छ अति कच्चा कवितामै कृ्‌ष्णवहादरलाई जाहरी पठाएको । परिशिष्ट २६३ दृश्य ९३सन्दर्भ :- भक्तमाला स्थान :- रम्घा ' चुँदीबेसीविसं. :- १९१२ अबधि :- डं मिनेट ४३ सेकेण्डभानभक्तले चौतरामा बसी भक्तमाला लेखिसिध्याएपछि इन्द्रविलासले चौतारीमा, दाइंमार प्॒जाकोठामा भक्तमालाको पाठ गरेको । दृश्य ६४सन्दभ॑ :- भक्तमाला स्थान :- चेँदी बेसीविसं. :- १९१२ अबधि :- ३२ सेकेण्डबिहान-बेलुकी पाठ गर्न आफूनो अनुरोधमा भानुभक्तले भक्तमाला लेखिदिएको कुराडुन्द्रविलासले गाउँलेहरूलाई भनेको । दृश्य ९५सन्दश्र :- रामायण युद्धकाण्ड च्यान :- रम्घाबि.सं. :- १९१६ अवधि :- ३६ सेकेण्डभानुभक्तले चौतारीमा बली रामायण युद्धकाण्ड लेखिरहेको - भन्छन्‌ श्री रघुनाथ्‌.... । दृश्य ९६ सन्दर्भ :- रामायण पुद्धकाण्ड स्यान :- रम्घा बि.सं. :- १९१७ अवधि :- १ मिनेट २७ सेकेण्ड भानुभक्तते युद्दकाण्ड लेखिसिध्याएर चन्द्रकलालाई सुनाएको- शम्भूले सब वैद...।दृश्य ९७ सन्दर्भ :- रामकीर्तन र उत्तरकाण्ड स्थान :- चेँदी बेसी वि.सं. :- १९१८ अबधि :- १ मिनेट २२ सेकेण्ड रामकीर्तन चलिरहेका ठाउँमा भानुभक्तले उत्तरकाण्ड सुनाएको - शम्भृका मुख देखि...दृश्य ९८ सन्दर्भ :- रामायण उत्तरकाण्ड स्थान :- चुँदी बेसी विसं. :- १९१९. अर्वाचि :- १ मिनेट १७ सेकेण्ड बानभक्तले काठमाण्डौबाट चिठी पठाएर छोरा रमानाथलाई उत्तर काण्ड लेख्दैगरेको रलेड्न सकिएपछि रम्घा आउने कुरा भनेको ।दृश्य ९९सन्दर्भ :- तारापति स्थान :- तारापतिको घरविस. :- १९१९ अवधि :- २२ सेकेण्डतारापति र भानुभक्तबीचको कुराकानी । रक्ष आदिकवि भानुभत्क दृश्य १००सन्दर्भ :- सास बहारीको कुगडा स्थान :- तारापतिको घरबि.सं. :- १९१९ अवधि :- इड सेकेण्डतारापतिको आंगनमा सास्‌-बुहारी जुठाभाडा मारुने विषयलाई लिएर सुगडागरिरहेको । दृश्य १०१सन्दभ॑ :- सास्‌-बृहारीको रुगडा स्थान :- तारापतिको घर्‌बि.स. :- १९१९ अर्व :- २३ सेकेण्डनिदाउन नागेका भानभक्त भांडा ठुटाएको आवाजले तसिएको ।' दृश्य १०२सन्दर्भ :- सास्‌-बृहारीको कगडा स्थान :- तारापतिको आँगनवि.सं. :- १९१९ अवधि :- १२ सेकेण्डसास्‌-बुहारीको झगडा चलिरहेको ।दृश्य १०३सन्दर्भ :- बधुशिक्षा लेखन स्थान :- तारापतिको घरवि.सं. :- १९१९ अबधि :- १ मिनेट ३४ सेकेण्डसास्‌-बुहारीको झगडा सुनेर भानुले रुयात खौतेर हेरी वर्धाशक्षा लेठन चालेको ।दृश्य १०४सन्दभ॑ :- बधशिक्षा स्थान :- तारापतिको घर-आँगनवि.स. ;- १९१९ अबधि :- २ मिनेट ४३ सेकेण्ड आफूले लेखेको वधृशिक्षाको भूमिका-कविता एक्‌ योक्‌ भन्छु- भोलिपल्ट विहानतारापतिका जहानलाई सुनाएर उक्त लेखोट तारापतिलाई दिइ भानु वाटो लागेको ।दृश्य १०५सन्दर्भ :- बराहा कुलो स्थान :- चुँदी बेसीबि.सं. :- १९२१ अर्वाध :- १ मिनेट ४४ सेकेण्डभानुभक्तको अध्यक्षतामा बाराहाका मौहीहरूको बैठक बेसी बाँध सारेर नयाँ कुलो काटीपानी चलाउनै निणँय गरैको ।दृश्य १०६सन्दर्भ :- बराहा कलो स्थान :- चुँदी फाँटबि.सं. :- १९२१ अवधि :- ५६ सेकेण्डबराहाका मौटीहरू मिलेर कुलो काटी पानी चलाएको । परिशिष्ट २६५ दृश्य १०७सन्दभ॑ :- बराहा कलोको मृद्टा स्थान :- रम्घाबि.सं. :- १९२२ अबधि :- १ मिनेट ७ सेकेण्डगिरिधारी भाटले दिएको उजुरी र भानुभक्तले दिएको प्रतिवादीपछि ताकबाट दौडाहाआएकोले वराहाका माहीहरूलाई हाँजर हुन खवर गरको । दृश्य १०८सन्दर्भ :- बराहा कतोको मट्टा स्थान :- चैँदी फाँटबि.स. :- १९२२ अबधि :- २ मिनेट १० सेकेण्डवार्कुबाट आएको दौडाहासाम्‌ भानुभक्त र गिरिधारीने आ-आफ्नो जिरह प्रस्तुन गरैको ।दृश्य १०९सन्दर्भ ;- बराहाकलोको मृट्टा स्यान :- चैँदी फाँटबि.सं. :- १९२२ अबधि :- १७ सेकेण्डदौडाहाका हाकिमले विवादास्पद कलो र खेतका निरीक्षण गरेको ।दृश्य ११०सन्दर्भ :- बराहा कलोको मृद्दा स्थान :- चेँदी फाँटविसं. :- १९२२ अर्वाध :- ३९ सेकेण्डदौडाहाका हाकिमले भानभक्तको पक्षमा फैसला गरेको ।दृश्य १११सन्दर्भ :- बराहा कुलोको महा स्थान :- रम्घाविस. :- १९२४ अबधि :- ४५ सैकेण्ड गिरीधारीले कान्तिपुर अदालतमा प॒नरावेदन दिएको र भानुभक्तले वराहाका मोहीहरुकोतर्फबाट तारिख खेपिरहेको चचां गाउँलेहरुले गरको । दृश्य ११२सन्दर्भ :- अड्डाले झूलाएको म्यान :- कान्तिपुरबि.सं. :- १९२४ अवधि :- १ मिनेट १६ सेकेण्डभानुभक्तलाई नेपाल भ्रदालतले भोलि, भोलि भनेर रुलाएको । दृश्य ११३सन्दभ॑ :- 'बिन्ती डिट्ठा विचारी' कविता स्थान :- कान्तिपुरविसं :- १९२४ अवधि :- १ मिनेट ४ सेकेण्डन्यायाधीश विष्गुप्रसाद गुरुघरानालाई भानुभक्तले बिन्ती डिट्ठा बिचारी काबतामैउजरी गरेको र न्यापाधीशतै पनि मुद्दा भौलि छिन्नै क्रा भनेको । २६६ आदिकवि भानुभक्त दृश्य ११४तन्दर्थ :- रामगीता तेछन अनुरोध स्थान :- कान्तिप्रवि.सं. :- १९२४ अवधि :- ४१ सेकेण्डगिरिधारी आटसंगको मृट्टा जितेर्पाछ भानुभक्तले धमंदत्तलाई भद्दा रामगीता लेख्नअनुरोध गरेको । दृश्य ११५सन्दर्भ :- अन्त्यावस्था स्थान :- रम्घाबि.सं. :- १९२५ अवधि :- १ मिनेट ४७ सेकेण्डडुन्द्रविलास, रमानाथ, चन्द्रकला र वैद्य वीच आनुभक्तको स्वास्थ-स्थिति र उपचारवारैकराकानी । दृश्य ११६सन्दभ॑ :- अन्त्यावस्था स्यान :- रम्घावि.सं. :- १९२५ अवधि :- २३ सेकेण्डगाउँलेहरु भानभक्त गम्भीर विरामी भएको चरचां गर्दै भानुकहा जान लागेकोदृश्य ११७सन्दभ॑ -- रामगीता लेखन स्थान :- रम्घाबिस. :- १९२५ अर्वाध :- २ मिनेट ५ सेकेण्ड भानुभक्तले मत्यशैयप्यामा छौरा रमानाधलाई रामगीता लैखाइरहेको -श्रद्धाभक्तिरहोस्‌ । दृश्य ११८सन्द्भ॑ :- डोलाको तयारी स्यान !- रम्घाबि.सं :- १९२५ अवधि :- १० सेकेण्डगाउँलेहरुले भानुभक्तलाई जलाश्वाय लान डोाला तयार गरिरहेको ।दृश्य ११९सन्दर्भ :- रामगीता समाप्ति ख्यान :- रम्घावि.सं :- १९२५ अवधि :- ३ मिनेट ८ सेकेण्डभानुभक्तले छोरा रमानाथलाई लेन लगाएर रामगीता सिध्याएको ।दृश्य १२०सन्दर्भ :- देहावसान स्थान :- सतिघाटवि.सं. ;- १९२५ अवधि :- २ मिनेट ५ सेकेण्ड भानुभक्तलाई सतिघाट लगेको देखी बद्ध गाउँलेले श्रद्धापूर्वक ढोगेको, भानुभक्तलाईजलाश्चायमा राखिएको र दाह्न सस्कार गरिएको । समाप्त परिशिष्ट २६७ परिशिष्ट-३ पूर्व स्वाराड्रन गरिएका गीत : कबिता गीत कविताको बोल लेख्चक :सन्दभ॑ गापक दृश्य अवधि/मिनेटमा)स्वस्ति खीपत भानुभक्त मोतीराम दीपक खरेल प्राक्वय १मरस्वती मया दृप्टा सरस्वती बन्दना रुपकमल क्षेत्री १ |पा देवी सबंभूतेपु दुर्गा सप्तशती समूह स्वर ॥ नैमबंमहा वमुमती अमर कोष ज्पकमल क्षेत्री ७ १६या कुन्दैन्दु तुषार सरस्वती वन्दना श्पकमत क्षेत्री ८ श्र्डकाली केली कलांखु लोक पद्य रूपकमत क्षेती १० ||हो मुरारे लोक पद्य रूपकमल क्षेती ११ रेकेश्‌ कञ्चेट कहुन्‌ भानुभक्त शिशिर पौडेल १२ श्रनत्वा सरस्वती दैवी लधघुसिद्दान्तकोमुदी रुपकमल &ेत्री १३ पृजआघि लागिन्‌ भमरी मागल लोचन सपनाधी १४ कुरबाउँ काघ उपर्‌ विद्यारण्य केशरी समूह स्वर १४ ३३बाजा ताल मृदड् बसन्द्र शमा शिशिर पौडेत १४ ३मास्‌ भट्टी बेल दूवो भानुभक्त रुूपकमन क्षेत्री १८ 000यो छोरो पढ्ला लोक पद्य रूपकमल क्षेत्री १९ १३हरि ३» गणनान्त्वा शुक्लयजुर्वेद शिाँशर पौडेत २२ खेनम: शम्भवायच शुक्लयजुवैंद शिशिर पौडेल २२ ड्सञ्चारिणी दीप रधुवश मुदेश शर्मा रङ 0]अय पज्ञानामधिप रघवश शिशिर पोइल २५ नसति शालीवाहन्‌का भानुभक्त शिशिर पौडेल ३० १.३७भात खाने तसला लोक पद्य रूपकमल क्षेत्री ३१ ॥)।मानउकौ सरि गाउँ भानुभक्त शिशिर पौडेल ३२ ३७काद्‌ भन्छु जति बालकृष्ण सम सुपकमल क्षेत्री ३३ रेहै नानी तिमी ता बालकृष्ण सम श्पकमल क्षेत्री ३३ स्पाहाड्को अतिवैश देश्‌ भानुभक्त रामकृष्ण ३ ४०अपार समार समुद्रमध्ये शकङ्काराचायं चन्द्रराज ४२/४३ २अपार ससार समद्रमाहाँ मानमक्त रामकृणा 0 ५२४सच्चिदातन्द छूपाय श्रीमद्भागवत रामकृणा ६ १५निगमकल्पतरोर्‌ श्रीमद्भागवत रामकृष्ण 0 र्‌भक्ति युतौ तौ श्रीमद्भागवत रामकृष्ण र अल ४७ डडबज त बेस बन्यो डान्दरिस रामकृष्ण र अर ४९ डर २६८ आदिकबि भानुभक्त जनिकम्पअसल मुग्ने केराअपार ससार समद्रमाहाँ भरजन्म घांमतिरकदाचिन्तारदोयोगीएक दिन्‌ नारदसीताराम्‌ आधिगजांधर सोतीकीयति दिन पछि मैलेआयाध्याँ मनका कुराचपला अबलाहरूगयो खान्या बेला हे लोक्‌ हो रघुनाथकारोज्‌ रोज्‌ दशंन वाण्‌ वज्य्रो जव तछ्नू क्षार र समुद्र चालीस बर्ष भयाँविद्वान्‌ जनले शरिर छु अति कच्चाप्रतिज्ञा मैले योभन्छन्‌ श्री रघुनाय्‌शम्भूते सब बेद हरे राम हेर रामशम्भूका मुखदेखिएक योक्‌ भन्छुबिन्ती डिठ्टा बिचारीश्वद्वाभक्ति रहोस्‌रामायण्‌ छ आगम्‌ परिशिष्ट वातभानुभक्तभानुभक्त भानुभक्तअध्यात्मरामायणभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्त भानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभजन भानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तभानुभक्तअज्ञात रामकृष्ण र अरुरामकृष्णदीपक खरेलरामकृष्णरामकृणारामकृष्णरामकृष्णरामकृष्णरुपकमल र अरूदीपक खरेलरामकृष्णरामकृष्णरामकृष्णरामकृष्णमदेश शर्माराम्रकृष्णकुमार बस्नेत,भीम लामारामकृष्णरामकृष्णरामकृष्णदीपक खरेलरामकृष्णरामकृष्णसमूह स्वररामकृष्णरामकृष्णरामकृष्णसुदेश शर्मासमूह स्वर १२षक१४ 101 ६० ६१ प्दै/ पद दु. दद११001१३00९६९७ ष्ट१ १०४११३११७० १२० ४,४७७ड्ड कसैन्री१.२९नद१.३६१.३३0२.४६-डदेनजतह१.४६१२२ १.१२५२६१.३ डडड २वृतर १.२२ २६९ परिशिष्ट-४ रिल, दृश्य र अवधि रिलन दृश्यन अवधि (मिनेटमा)प्‌ धन्यवाद, प्रस्तावना, श्रेयसूचि, दृश्य न. १.२ ड, २९२ दृश्य न. ३-११ १०.३५३ दृश्य न. १२-१९ १०६॥ दृश्य न २०८ १०.२८५ दृश्य न. २१-३३ दश17 दृश्य त ३४-४१ १०.२८॥.) दृश्य न्‌ ४२-५० ९.१६द् दृश्य न. ५१-५५ ९.९&१ दृश्य न. ५६-६१ १०.२४१० दृश्य न. ६२-६६ १०.३११ दृश्य न ६७-७१५ १२१२ दश्य न्‌ उद्नप२ १० २३१३. द््श्य न ३०८९ ८२८१ दढ्श्य न. ९०-९२ १०.९१४ दृश्य न, ९२-९७ ५.४११६ दृश्य न. ९६५-१०७ १०.५२१७ दृश्य न. १०६८-११७ ११.७१८ दृश्य न. १८०१२० ५.२३कुल दृश्य १२० २ घण्टा ५२ मिनेट २४ सेकेण्ड२७० आदिकवि भानुभक्त परिशिष्ट-५ चलचित्र निर्माणसँग सम्बन्धित समितिहरू(क) भान जन्मस्थल व्रिकास समितिअध्यक्ष- रामचन्् शर्मा पौडेलमनोनित सदस्य- ड्ञा. वासुदेब त्रिपाठीमनोनित सबस्य- डा बतराज आचार्यमनोनित सदस्य- तक्ष्मी आचार्यपदेन सदस्य" सासद, शत्र न. १, तनहुपढेन सदस्य- सभापति जितिय, तनहुँपदेन सदस्य- प्रजिअ, तनहुँपदेन सदस्य- मालपौत प्रमुख, तनहुपदेन सदस्थ- प्रतिनिधि, युवा खेलकद तथा सस्कृति मन्चालयपदेन सदत्य- अध्यक्ष, भानु गाविस, तनहुँपदेन सदस्य- अध्यक्ष, बरमञ्ज्याड गाविस, तनहुँपदेन सदस्य- अध्यक्ष, तनहँतुर गाविस तनर्हसदस्यसचिब- शम्पा उपाध्याय (ख) आदिकवि भानुभक्त चलचित्र निर्माण समितिसयोजक- कमन उीक्षितसदस्य- रामचन्द्र शमा पौडेलसबत्य- डा. बासृदेव त्रिपाठीसदस्य- यादब खरेलसदस्य- प्रा. रमा शमाँसदस्य- दैबजराज न्यौपानेसबदस्य- घटराज भट्टराइसदत्य- दगामिक्त ढकालसदस्य- बैरागी काईलातदत्य- डा. क्रतराज आचार्यसदस्य- नरेन्त्रराज प्रसाईसदस्प- डा रामदयाल राकेशसदस्प- प्रतिनिधि, युबा खेलक्दै वथा सस्कृति मन्त्रालयसदत्य- प्रतिनिधि, जिल्ला प्रशासन कार्यालय, काठमाण्डौसदस्य- प्रतिनिधि, जिल्ला प्रशासन कार्यालय, तनहुँसदस्य सचिव- शम्पा उपाम्यायकायालय सचिव- प्रमोदराज हकाल [ग) अन्वेषण समितिकमल दीक्षित, डा. वासुदेव त्रिपाठी, डा व्रतराज आचार्य, रामचन्द्र शर्मा पौडेल, यादव खरेल पा िििििलललिलिलिललििलििजजजिजजजििजिजजजजजजजजजिजजजजजजजजिजिजजिजजजजजििजिि परिशिष्ट र्‌ परिशिष्ट-६ प्राविधिकहरू लेखन तया निर्देशन- यादव खरेल निम्रांण नियन्त्रक- गोपालप्रसाद शर्मा तत्य- बसन्तजड् रायमाजी, वसन्त श्रेष्ठ सङ्गीत- चन्द्रराज शमा मुख्यसहायक निर्देशक - प्रदीप श्रेष्ठ छायाड्रन- रामशाइर प्रधान प्रकाश- नरेन्द्र प्रधान सैट निर्माण- गोपाल भटानी भेषभषषा सल्लाहकार - प्रचण्ड मल्ल भेषभषा- कप्ण लामा धड्डार- अशोक रोक्का केश श्रृङ्ार- पार्वती पौडेल सम्पादन- नरेन्द्र खडका सह-सम्पादन- अनील गौतम ध्वनि- पुष्कर लामिछाने, थ्रुव थापा पुनः स्वराड्रन- किरण बसी ध्वनि संमिश्चण- श्याम नेपालीसहाधकहरू सहादक निर्देशक: ओमप्रकाश निरौला व्यवस्थापन सहायक; राजनविक्रम वापा व्यवस्थापन सहायक: आँम्चकाप्रसाद भट्टराई ब्यवस्थापन सहायक: कष्णहरि पन्त व्यवस्थापन सहायक: कप्णराज रेग्मी व्यवस्थापन सहायक: मेघनाथ पौडेल छायाडुन सहायक: सहदेव पौडेल भेषभुषा सहायक: भाजवहादुर लामा भ्ड्डार सहापक: लक्ष्मण रोक्का पुनः स्वराइन: श्यामक श्रेष्ठ, सहद्‌ चौधरी २७२ प्रकाश सहयोगी :गणश श्रेष्ठ, सञ्जप लामारामलाल श्रेष्ठ, शपराज सुवेदीमुकन्द सुवेदी, राजु कार्की भान्छाः श्रतबहादुर श्रेष्ठ ।प्रमख।नानीकान्छा के.सी., गोविन्द भण्डारीशप्पाम थेप्ठ, ससेर लामा, बलराम श्रेष्ठ प्रयोगशाला, उपकरण तथा प्रशोधननेपाल चलचित्र विकास क.लि गीत रेकर्डिँडःम्पजिक नेपालसिम्फोनिक:क्ष्यासेट तया ती डीमास्टर रेर्क्डिँडकम्प्युटर णाफिक्सजीवेश योञ्जनलिपि उतारप्रकाश बाबु निरौलागोपाल रिजाल आदिकवि भानुभक्त परिशिष्ट-७ आधार गन्थहरू मोतीराम भट्ट:कवि आनुभक्तको जीवन-चरिव बि.स. १९४८, काशी' सर्यंविक्रम ज्ञवाली (सं):भानुभक्त स्मारक गन्य (वि स १९९५ दार्जीलिङ, विष्णुमाया:भानुभक्त मणिमाला ।विस् १९९८, काठमाण्डौ बाबराम आचार्य:पुराता कवि र कविता ।वि स. २००३, काठमाण्डौ! भक्त भानुभक्त:बालकृष्ण सम (विस. २००३ काठमाण्डौ! नरनाथ आचार्य:आदिकवि भानुभक्त आचार्यको सच्चा जीवन-चरिव (विसं. २०१५ २०३७ काठमाण्डौं। जुननाथ शर्मा पण्डित (सं):भानुका लघु कृति बिस. २०२३ काठमाण्डौं। मुक्तिनाथ आचार्य;आदिकवि मातुभत्त आचार्यको खोजपूर्ण जीबनी (बि.सं. २०४२) काशीनाथ तमोट, हरिहर भट्टराई, डा. ब्रतराज आचार्य आदिका लेख-रचनाहरू परिशिष्ट २७३

-नासो- आदिकवि मानुमक्त आदिकवि भानुभक्त नेपालका ती हाष्ट्रिय विभ्ूतिकोकथा डो, नसले आधुनिक नेपाली साहित्यको नग बसाले । नेपाली भाषाको समुन्नति र मदिना अहँ भूमिकासमयमा पक्षमा आन्दोलनको ग्रङ्खबादगरेका थिए । बाड्लि, चौबीलेलगायत क दलित -दाकुरे हान्यड्रुमा विभागित नेपाललाई पृथ्वीबाटायणशाहले चाए वर्ण छत्तीश नातको गुउटा यल यता टीकोरूपमा एकीकरण गरे भने आद्किवि भआषिक, थक ह हांह्कृतिक रूपमा एक कूत्रमा बाँध्ने काम। समष्ठिमा हु॥:4४ नेपालका मात्र नभगुर सम्पूर्ण नेपालीका नातीय कावि हुन्‌ ।माग्छ सेप्क