९७ साल

Source: https://nepalikitab.org/ananda-dev-bhatta-97-saal/

पुस्तक परिचय

१९७ साल

त्यवण्ड काव्य)

आनन्ददेव भट्ट

पुस्तकको नाम : '९७ साललेखक ; झनन्ददेव भट्ट संस्करण ; प्रथम, २०१५ सालदोस्रो, २०४६ साल श्राश्विन २० गते,मंगलबार, विजया दशमी,अक्टोबर ६, १९६२) प्रकाशक ; श्री अशोक उप्रेतीगोंगब्‌ , काठमाडौं, नेपाल(घर) फोन : ४१६१६७ लेखकको ठगाना : पुख्यौ लौ घर : पल्लाचौंडलीदशरथचन्द गा.वि.स; बेतडी, महाकाली अश्वलअहिले बसेको घर : कालिकास्थान ख २|१५डिल्लीबजार, काठमाडौं, नेपालफोन (घर) ४१०५२४पो. ब, नं. ४१००, जि. पि. ग्रो, काठमाडौं (हु सर्वाधिकार : लेखक स्वयंमा कभर डिजाइन ; श्री कान्छा कर्माचायं म्‌ल्य १ रू. १५।-मुव्रक ; हिसि प्रेस, जमल, काठमाडौंफोन २-२६-४१६ 54119414880: 54। : 8 410109 0९४ 819113(€4111119100 : 4509 00७१; 2049 १5४४०/1992, 00(0061)

दोश्ो संस्करणको भूसिका

"९७ साल नामक यो मेरो खण्ड काव्य २०१५सालमा पहिलो चोटि छापिएको हो । त्यसबेला म भर्खेर २२वर्षको युबक थिएँ । त्यसपछि ४५ वर्षमा त्यो कितावबजारमा नपाइने भयो हेला । त्यति बेला नेपाल-भारतमैत्री संघले उक्त किताब छापेर मलाई धेरै गुन लगाएकोथियो । तर त्यसपछि २०४७ सालसम्म म त्यस कितावप्रतिएक प्रकारले निस्क्रिय, विइ्चेष्ट जस्तै भैरहँ । २०४० सालबैशाख २९ गतेक्रो वहुदलीय प्रजातन्त्रको पहिलो आमचुनावका सिलसिलामा जव म आफ्नो पुर्खाको भूमि बैतडीमात्यहाँका कम्युनिष्ट उम्मेदवारहहको पक्षमा चुनावअभियानमा भाग लिन गएँ अनि मलाई थाहा भयो : त्यहाँकाकैयन्‌ माविसहरूले आफ्नो विद्यार्थी एवं युवा कालमा त्योकिताब पढी श्रानन्द लिएथे र शहीदहरूप्रति श्रद्धा गर्दै देश-प्रति भक्ति भावना आर्जन गरेका थिए । साथै उहाँहरूलेमलाई सोध्नु भोः त्यो किताव भए दिनोस्‌ न, फेरि एक पल्ट (क) हेरौँ । मैले भने: त्यति पहिले छापिएको किताब अहिले कहाँपाउनु ? अनि उहाँहरूले नै भन्नु भो: छपाउनोस्‌ न त फेरि।आज भोलिका यूवक विद्यार्थीहरूले पनि पढ्लान्‌ र हामी-पत्ति फेरि दोहोराउँला । यो सुनेर म अ्रवाक्‌ भएँ तर मनमनैभनें पनि: पैस। त हात परोस्‌, म नछपाई कहाँ छोडुला ?शहीदहरूको भक्ति किन नजगाउँला ? नभन्दै आज पुनःयो दोश्रो संस्करण तपाई हरूका हातमा राख्न पाएकोमाअव्यन्त खुशीछु । यस दोश्रो संस्करणमा मैले धेरै ठूलो परिवतँनकेही गरेको छैन । सामार्य केही शब्दहरूको परि-वर्तैन बाहेक । किनभने अहिले पढ्दा पहिले उक्त खण्डकाव्यलेख्दाकै सरल मनस्थितिमा झोर्लेन संभव भएन र यसलाईबढी जटिल कल्पनाले सिगार्नु मलाई उपयुक्त लागेन । एउटाआलीचकका आँखाले यस कवितामा घेरै कुराका ग्रभावखट्कन्छन्‌ र साथै परिपक्व बुद्धिजीवी एवं परिस्कृतसाहित्यपारखीहरूलाई पनि। तर पनि मैले ठार्वेः म आाफ्नोयुबा-सुलम सरलता र स्वाभाविक कल्पनाकै आधारमा फेरिपाठकवगे सामु किन न जाउँ ? व्यसँले हाम्रा चार श्रमरशहीद र उनका निक्टटतम सहयोगी समकालौन वीर वीराङ्गना-हरूलाई सम्मान चढाउँदै मैले यो सानो पुस्तक पाठकवगेकासेवामा प्रस्तुत गरेको छु । जस्तो शुभेच्छा पाउने छु त्यै मेरानिम्ति श्रेष्ठ कोसेली हुने छ । भ्रहिलि मेरा आफन्त, राष्ट्रिय भाबनाले उत्सा- (ख) हित, प्रजातान्त्रिक चेतनाले अग्रसर उद्यौग वाणिज्यव्यवश्षायमा संजग्न श्री भ्रशोक उप्रेतीज्य्‌ शहीदहरू प्रतिसम्मान राख्दै यो पुस्तक प्रकाशना्थ मेरो सहयोगी हुनधाउनु भएको छर मैले मेरा बेतडेली मित्रहरूको इच्छापुरागरने मौका पाएको छु । यो मौका दिनु भएकोमा मश्रीअशोक उप्रेती प्रति हार्दिक कृतज्ञता ज्ञापन गर्दछु । प्रफ हेर्नेदेखि प्रेसको अन्य सम्पुरं कार्यमा समेत समय दिनु भएकोमाभित्र प्राध्यापक, श्री हेमनाथ पौडेलज्युप्रति पनि आभारप्रकट गर्छु । साथै, कभर डिजाइन गरिदिन्‌ हुने श्री कान्छाकर्माचायं, हिसि प्रेसका कम्पोजिटर देखि अन्यसंपूर्ण श्रमजीवी परिवारप्रति सह्दृदयता साटासाट गढदेछ्‌।अन्तमा सम्पूणे पाठकबृन्दमा २०४९ को बडा दशैंको हादिक 'शुभ कामना । लेखक२०४९ साल झाश्विन २० गते, मंगलबार, विजया दशमीअक्टोबर ६, १९९२, । (गय) 5911 211289:2 22 ४०३६] ॥ १७ "2२

शहीद दशरथ चन्द शहीद धमंभक्त माथेमा शहीद गंगालाल श्रेष्ठ शहीद शुक्रराज शास्त्री

तपाइँको '९७ सालको झ्याल

कुनै पनि लेखक वा कल्लाकारलाई सबभन्दा भ्रानन्दलाग्ने क्षण त्यही होला, जुन बेला झ श्राफूले गरेको ्रसलकाम र त्यसको भविष्यको मूल्याङ्कन गर्ने सक्दैन। योक्षण कुनै एक खास डोरीमा बाँधिएको हुँदैन होला ।यसमा सुख दुःख र त्यसले पैदा गर्ने बिस्मातका सुस्केरा-साई खुल्ला छुट पनि श्रबस्यै हुन्छ होला । तिनैका एक-एक रेख्राहरूको नाप गर्नु नै त्यो लेखक वा कलाकारकोआत्मालाई चिन्न खोज्नु हो। उसको आतृमाको सबभन्दानजीक बस्ने उडान नै “कविता हो । देश, काल,परिस्थिति, त्यसमा भएका र देखिने बेग्लाबेग्लै वस्तुले जह्दिलेपनि लेखकको आत्मालाई भन्‌ भन्‌ उज्यालो र नौलोप्रतिभा दिने हुनाले, हेर्ने र शोच्ने ढंगमै परिवर्तन ल्याउनेहुवाले समयको प्रवाहृसंगै कविताको रूप भन्दै भएरगएको हो । यसैलाई नै “समयको छापा र माग” पनिभनिएको हो, पहिलो भन्दा नौलो भन्ने संज्ञा दिइने गरेको न्$ २ हो। यो मेरो '६७ साल पनि त्यही समयको प्रवाहमालहरिदै आएको मेरो आत्माकी उडानको याौटा साक्षात्‌रूप हो, मेरो आत्मा हो । १९७ साल मैले किन र कसरी लेख्न पुगें वा मेरोआत्मामा त्यसको छापा, किन र कश्री पन्यो भन्ने कुरात्यही सबभन्दा मीठो क्षणमा राखौ हेर्दा, मलाई नै यौटाखोजीको विषय भैराखेको छ । म बारबार संकन्छु, गुन्छु-५१७ साजन लेख्दा ममा के को हुरी आ्राएको थियो ? मनकोकुन असजिलो, नरमाइलो, कडा विरोध-शनि त्यसबाटपँदा भएको उत्त जनालाई व्यक्त गर्ने र साफ गर्ने मन-लागेको थियो ? कसलाई केका निम्ति मैल यो लेखेको हुँ?यी सबै कुराको सामुहिक जवाफ म आफै य्रहिले यत्ति दिनसक्छु: सवंप्रथम म २००७ साल पछिको युवक हुँ ।मलाई २००७ साल पड्धिका विवश भएर धमिलिदै रमासिदै गएका सामाजिक, आथिक र मुख्प्रतः राजनैतिकगतिविधिले प्रत्यक्षरुपमा प्रभाव पारेका छन्‌ । तमामविरपराघ नेपालीले झै तर दृढ चेतना र सक्रिय कार्यवाहीलेसुसज्जित भएर, म आफ्नो देशमा सवँप्रथम दरिलोआादशं, प्रनि इमानदारी, देशभक्ति र जति सक्यो बढ्ताउदात्त उदार बिचार र कमले परिपुष्ट सर्वाङ्गीण उन्नतिर विकासको क्वोजमा छु । शायद यी सबै, कुरालाई,समष्टिमत रूपमा पाउन, मेरौ चेतन) ग्रधचेतन रखासगरी अचेतन मतले, मलाई त्यतातिर घचेडेको नरेन हुनुपर्दछ; '९७ सालको पृष्ठभूमि र उस बेलाको शुद्ध चेतना-लाई पक्रव खोजेको हुनु पढेछ; त्यस बेलाका ती वीर घहीद-हरूका सामु अछ बाँकी वीरहरूले गरेका कब्‌ललाई संका-उन वा दोहन्याउन मनलागेको हुनुपदेछ । तबै ग्राजकोनेपाली हुँदाहुँदै, भविष्यलाई हेने सक्ने खुला मैदान र दृष्टिहुँदाहुँदै, भूतको त्यो अग्लो, उराठिलो र पातलै भए पनि-हरीयो दूबो, काफल, झैंसेलु र चुत्राका बोटले छापेकोत्यो झोह्वाडको घरलाई हेने मनलागेको होला, यो मैलोवतैमानमा त्यो भूतको सरल भए पनि सौन्दर्यको प्रदशनगने मन लागेको होला । त्यसैले ' ६७ साल लेख्न मलाई क्सँले सम्झाएको सम्मपनि ह्वँ न । न त त्यो आनन्दको बेलामा चेतन रूपले, सउद्देश्यकुनै व्यक्ति वा ग्रुपको नै उतार चढाब हेने वा देखाउनयसको सिजेना गरेको हू । त्यसैले मलाई यो भ्रभै पनि,अज्ञात देशबाट, मातो नयाँ तारोको किरण भौ आफूमा आएकोदेख्दा, अचम्म लाग्छ खुशी लाग्छ र फेरि फेरि पनिकेकेही कहिल्य यस्तै थाहा नदिएर ममा आउलाभन्नेनाबालकको जस्तो कल्पना पनि मनमा उठ्छ । तर, थ्रहिले त म, विस्तारै आफूले नजान्दा-नजान्दैबनाएको रचनालाई लिएर चेतन बन्ने कोशिश गर्दैछु ।त्यो चेतनाले मलाई यही भनिरहेछ-“यो '९७ सालमा तैँलेभनेका जम्मै कुरा के सत्य छन्‌ ? के त्यसमा गाएका तेरागीतहरू सब निस्पक्ष छुन्‌ ? के त्यसमा तैँले आजको युग- ॥ 61 पन को मागलाई पनि केही प्रंशमा स्थान दिएर भविष्यलाईयतातिर आञ भनी संकेत गरेको छस्‌ ? र तेरा संकेतहरूलेनेपालीमात्रलाई सीधा वाटो देख।उन सक्लान्‌ ?”".. जबयी प्रश्नहरू मेरा सामुन्ने उभिन्छन्‌, मलाई अछ कुरा भन्दापत्ति पहिले यत्ति भन्न मनलाग्छ:- यी सब गीत ग्राफ्नै मेरा,मेरै लयका मेरै बाजाका र मेरै ढाँचाका छन्‌ । यिनलेसबै नेपाली-हृदयमा उस्तै र उत्तिकै ठाउँ पाउलान्‌ भनीकृहिल्यै र कसैले पनि भन्ने कुरो ह्वन । तर यत्ति त किटेरभन्न सक्छु श्राधार रहितका हावादारी कल्पनाको जग,शरीर र मस्तिष्क '९७ सालको ह्वँन । यो उस बेलाकोनेपाली आत्माकै कृल्का हो- व्यव्तिविशेषको हव न। नेपाल-ले २००७ साल पार गरिसकेकाले '&७ सालले पछि फर्कनेकुरै छैन । उसले श्राफूलाई जे जस्तो देखाएको छ, त्यसकुरामा कुनै शंका वा दुविधा पनि छैन । यदि यी मूलभूतकुराहरू नै कसँलाई मञ्जूर छैन, झ '९७ सालको यस्तोउज्ज्वल प्रतिमा हेने चाहान्न भने उसको र मेरो भेट हुने कुरैछैन । सिद्धान्त र व्यवस्थामा सबैको आफ्नो आफ्नो श्रास्थावा पक्ष विपक्ष हुनसक्छ । त्यसलाई खलवह्याउने वा त्यस-लाई थामथूम पारी मिलाउन वा मिल्न खोज्ने उदेश्य पतिलेखकको छैन । त ता रा"९७ सालले १।२ झछ कुरो पनि मेरो “अह” सित मागेको जस्तो मलाई लाग्छ । किनभने मेरो सीधा मनलेयो स्पष्ट जानेको छ भविष्य र पराईलाई चुनौती दिनु" बहन अघि, आफूसित ठूलो खजाना तैय्यार हुनुपर्छ । फेरिभविष्य सबै नौलो र जवान हुने हुनाले त्यस्तो चुनौतीआफू जवान छँदै दिन सक्नृपर्देछ । तर किन हो कुन्नि यीकुरालाई मिच्न खोजे भै गरी, म र मेरो रचनालाई यहीबरदान दिन लागिरहेछु- “यदि :९७ सालले ऐतिहासिकमहत्वका - त्यसमापन्ति राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रका बस्तुलाईनेपाली काव्यजगत्‌्मा उतार्ने एक परम्परा बसालेर श्राज-सम्मको हाम्रो कान्धकलाको मापदण्डमा केही बेग्लै, केहीलिऔँ लिउंजस्तो, प्रत्यक्ष चेतना दिई अ्रघि बढाउने राज-नैतिक सामाजिक ३० तत्वहरूको समावेश गराउन सकेनभने यो कविता नभइकन केवल '९७ सालको कथाबन्न जाला । त्यसमा लेखकका तर्फबाट कुनै बीचबचाउकोकोशिश हुनेछैन” मेरो अहं भविष्यलाई आफैं नियाल्दैछर उसको निणंय पनि छिटै नै सुन्न पाउने छ । यो '९७ साल ठीक १ वर्ष अघि नै लेक्चिएको हो ।त्यसैले यो मेरो लेखन समयको एक प्रकारले ठीक बीचमाउब्जेको कुरो हो । हुन त कुनै रचनालाई हेर्ने मापदण्डकेवल लेखिएको समय, लेखकको ज्ञानको स्तर, उसकोउमेर र परिस्थिति मात्र ह्वैँव 1 यसमा लेखकलाई खाससमयमा, खास कुराले असर गरेको तीव्र वेदना वा झट्कानै मुख्य हो । त्यसैले मैले यसअघि र यसपछि लेखेको३।४ वटा कवितासंग्रहहरू लिएर जनताको सामु श्राउनूवाँकी नै छ। ती नै मेरो यस रचनालाई प्रत्येक दृष्टि- न्ञ्ुल्‌ कोणबाट ठीक ठीकसित मूल्याङ्कन गर्ने वस्तु वा आ्राधारहरूहुनेछन्‌ । तर पनि मैले यो रचना सबभन्दा पहिले छपाउनेमौका पाएको छु (र म बास्तबमा चाहन्थे पनि यही) र त्यहीहिसाबले पाठक्रवगेलाई मेरो कलम, भावना र विचारलाईपरीक्षा गर्ने यो पहिलो कुरो हुनग्राएको छ । यो रचनालाईसुन्नेमान्छेएक किसिमले घेर नै छन्‌ र उनीहरूले यसप्रति जेजस्तो विचार व्यक्ज गरेका छन्‌ सो मेरो हृदयमा टाँसिएकानै छन्‌ । आशा गर्छु तीमध्ये ५०।९० प्रतिशत कुराहरूमेरो उन्नतिका निम्ति नै सिद्ध हुनेछन्‌ । श्रव म चाहन्छ--यस पुस्तकको जति सकिन्छ क्रियात्मक र रचनात्मक तीव्रआलोचना होओस्‌ जसबाट म पनि तिनलाई जति सक्योचाँडो मनन गर्ने सकुँ । २०१०-११ सालको कुरो हो- जब म भद्रगोलजेलमामेरा भर राजनै तिकबन्दी हरूसंगै श्री कृ्‌ष्णचन्द्रसिह प्रधान-सित थिएँ, ग्रक्‌ अघिदेखि फाटफुट लेख्ने गरेको बानीलाईउहाँसंग बसेर मैले निक्कै बढाएँ, उन्नति पनि गरेँ । त्यस-बेलादेखि ध्राजसम्मको मेरो साहित्यिक अभिरुचि र गति-विधिले, मलाई यही लागेको छ साहित्य- त्यसमा पनिकविता नै, मेरो जीवनको मूल क्षेत्रमध्ये एक हो । आजधेरै कवि र लेखकहरू जन्मिसके र भटाभट जन्मँदैछन्‌ ।२००७ सालपछिको यो अपूर्व वृद्धिलाई हामीले सजग,भईहेन्गौं भने प्रष्ट देख्ने छौं- उनीहरूमा केही नौलोशक्तिको उदय भएको छ, फलस्वख्प उनीहरूमा समाज, न्$"” दैद्ञ र अन्तर्राष्ट्रिय जिम्मेदारी पर्नि बढ्दैछ । ज्याई तीव्रगतिले यो छिटै छर्लङ्ग हुने पनि छ ।. त्यस उसले उनीहरू-ल्ने केवल हाम्रो साहित्य-ढुकुटीलाई खेँदिलो र भरिलोभत्रै पार्ते ह्वँन- हाम्रो बतेमान पङगू समाजलाई नै प्रामूलपरिवर्तन गर्ने, प्रगतिको संकेत गर्दै हाम्रो गिरेकोजीवनको मूल्य- बढाउन- केही नौलो, ठोस र भाजसम्मकाप्रख्यात, लेखक कवि (जो पुरानी बिचार र व्यवस्थाकाहिमायती छन्‌) को भन्दा पनि बेजोड शक्ति लिएर केहीभन्न र गने सक्नु परेको छ : “तलवार भन्दा कलम धेरैबलियो"' भन्ने सावित गरी देखाउनु छ । यसको निम्तिलेखको मुटुलाई डाक्टरले भन्दा बढ्ता छामी त्यसको धड्‌-कनलाई सुनी आलोचकले जवजेस्त शब्दमा क्रियात्मकआलोचना गर्नु सवभन्दा वलियो बाटो हुनेछ ! शत यत्तिछ आलोचकको बिचार र ज्ञान उत्तिकै माभिएको रव्यापक हुनुपर्छ अनि उसले ठोकेर भन्नुपद्छ मेरो ससंरीविचारमा आजको नेपरली- घाहित्यजगत्‌ले यही नैमूलरूपले खोजेको छ र यसको स्थापनावाट यस युगरआउने यूगक्ा लेखकहरूलाई ठोस निर्देशन हुनेछ । भ्रब मेरा आफ्नै आफन्तप्रति केही भु छ । आजठपाइँन्ने मलाई जुन रूपमा देख्नु भएको छ, मेरो जीवनको,द्वार जे जति विशाल र खुला छ, मलाई भ्रा्फै संम्कजति खुशी लाग्छ त्यो सबैको मुहान श्री पूज्य साहिला बुवालवदेव भट्ट र दाज्‌ श्री त्रैलोक्यनाय उप्रेतीज्यू (श्रिसि- न छ" पल- कलेज-भ्रफ-एजुकेशन लाजिम्पाट, काठमाडौं) हुनुं-हुन्छ । खास गरी शिक्षाको क्षेत्रमा मेरो यति प्रगति हुनुउहाँहरूकै तन, मन, घनकी हादिक मद्दृतलेहो ! श्रीदाजुका उदार, मनोविज्ञानपूर्ण र गंभीर रेखदेखको फलहो । त्यसैले उहाँहरूको म सदा क्रणी रहनेछु । मैले पढे, जानेका र सुनेका भरले (१७ सालकाजे-जति कुरा लेखेको थिएँ त्यसमा अनेक नौला कुरा- जोमलाई थाहा थिएन- उस बेलाका भोक्ताश्री भू पु उप-मंत्रीज्यू पुष्करनाथ उप्रेतीबाट पाएँ । मँले आफै जोरेकासामग्रीहरू पति सम्पूण तथ्य-सहित छन्‌ भन्ने कुरा पनिउहाँलाई त्यो कविता सुनाएर यकीन गरें । यसको निम्तिम उहाँप्रति आभारी छु । यसमा रहेका ६ तस्वीरमध्येखासगरी ४ शहीदहरूको फोटो दिनु भएर भू पू प्र. मंत्रीश्री टंकप्रसाद आचार्यले समयको खाँचो पुरा गर्नु भएको छ त्यस्तै केह्वी थपघट गर्ने सल्लाह्‌ प्रिय मित्र श्रीखड्गबहादुरजीबाट पनि पाएको हुँ । विशेषतः कविताको क्षेत्रमा श्राफूलाई परिमाजितगर्दै लैजान र निरन्तर संपकेंबाट दिन प्रतिदिनअरू लेख्न प्रेरणा पाउँदै जानमा कविद्रय श्रीसिद्धिचरण श्रेष्ठ र श्रो माघत्प्रसाद बिमिरेप्रति मधेरै मात्रामा क्ररणी छु । स्वस्तँ आफू बिरामी हुँदा हुँदै पनि बाउँडिने भ्रौंला-लाई तेल मालिस गर्दै यस पुस्तकको एक प्रति पाण्डुलिपिसारिदिनुभएकोमा सम्माननीय काका श्री बासुदेव भट्टुमाभारी क्रतज्ञता प्रटक गर्दछु । अन्तमा, खुल्ला दिलले, बडो सोचसमकुका साथ,केही नौलो र राम्रोको आकांक्षा गरेर, जति सक्यो छिटोछापियोस्‌ भन्ने हेतुले मेरो यो ऐतिहाक्षिक खण्ड-काव्य“१७ साल” प्रकाशित गरिदिएकोमा '“नेपाल-भारत-मैत्री-संघ लाई हादिक धन्यवाद दिन्छु ।यस संघले आफूसित भएको पूजी यसै गरी नवीन-लेखक-हरूका रचना प्रकाशित गरी उनीहरूको उत्साहलाई खूबबढाउन खर्चे गरोस्‌ भन्ने मेरो इच्छा सहितकोशुभकामना छ। - झनन्ददेव भट्ट

९७ साल

(ऐतिहासिक खण्डकाव्य) . बिइवबव्यथाको पूर्वी तहको, एक सिरानी बनी-रहेकोमात्तिस जस्ता उभिने पर्वेत, बोकी बोकी ड्ली रहेकोफाँट फाँटका हरियालीमा, माछा झै सललल बग्दोसमीरहरूका झोक्का चाख्दै, हर्देम स्नायु खुम्चिरहेकोएक सुन्दर नावालकको, अंस्याहार नेपाल थियोहरेक प्रभातमा परिवर्तनको, सारञ्चजी त्यो बजिरहेको !देख्यो उसले मातिसहरूका, चेहरामा दौडिरहेको !अव्यक्त व्यथा खुम्ची खुम्ची, लज्जावती झै फुल्न खोज्दोड्ल्थे मानिस जसरी डुल्छन्‌, विचारको रस पिउँदैदिन्थ्यो मीठो स्वाद अनौठो, जिव्रो सप सरी ददगर्दैभन्थे उनका गिदीमा बस्ने, जीवित सूक्ष्म किटाणुहरू

११-

“कति परी बन्दी पारिरहन्छौ? हा उठाञ जाउँजाओ[हेर सुतेक्का निपालाका, ती त्यागी सुझ्रे कलमहरूजसका पुर्खा बीरहरूका, औंलामा हाँस्थे मुसुमुसुवेग निकल्थ्यो, अग्नि फुट्थ्यो, काला बाङ्गा बुट्टा कोर्दैनेपालीको अन्तदिलको भावना सब मुखरित पार्दैतिनै कलमका वाणीबाट पृथ्वीनारायण बोल्न थालेतितकै शक्ति बुकन सकेर भीमसेन थापा हाँबन थालेभ्राजादीको विगुल ध्वनिमा, नेपालीका बाह्नु फड्केपुष्ष, नारी औ केटाक्रेटी, हाँसी हाँती श्रमर भएझाजादीको एक कहानी भ्राज कसरी नुप्त हुँदैछ ?दासताको बेजोड राप, दनदन आगो बालिरहेछ ?सरस्वतीका वरदानस्वरूप, नेपालीका ताजा बच्चासक्दैनन्‌ के सिर्फ चलाउन, दाहिने हातमा औंला ?”, एक करोडका दुई करोड, हातहरू झाँखा खोल्थेदुई करोड ती खुट्टाहछ उनलाई सीधा उमभ्याउँथेसबका छाती ढाल बनिकत एक स्वरले अ्रधि सर्थेमानी युद्ध छिड्नै श्राटघो, भन्दै सारा लोहा बन्थेसिरिरिरि सिरिरिरि हावा थ्राई, केशराशिमा विजुली भर्थउड्दै उड्दै ्राकाशमा, कति सुन्दर ती रूप सिगार्थहृदय हृदयमा अव्यक्त छटाले डररर डमडम पल्टन खेल्थेबीरभावका झिल्काहरूले कूलमल बाटो खोली-दिन्थे ।गम्न थाल्यो चेतनाको त्यो भ्रद्भुत सुघो पाले $के नबढ्ने ? के नछेड्ने ? संग्रामको एक रडाको ? -१२- किन म आएँ, किन म घाएँ, यो मानवको स्मृतिमा ?के बन्ने मैले पशु समान, वुद्धदैवको जन्मस्थलमा ?ह्वौन ह्वन यो जन्म लिएको, एक खोटो कलद्धु होलायदि आत्माको टङ्कारलाई, मैले आज सुन्न छौडुला" यही भावले पुलकित पार्दा, यही रागले भक्त पार्दाउम्भिन आए दुइ बरदान, स्वतन्त्रताका आकासमा एक थियो नि क्षत्रिय वलले, टैङक तोप झैँ हृदय कडानसा नसाका ताता झिल्का, फैलाउन खोज्ने पृथ्वीमा बचन कडा थ्यो, बिचार सफा थ्यो, स्वाभिमानले टल्किरहेकोहिम्मत कस्तो, साहस कस्तो, पावरहाउस भै घन्किरहेकोक्रान्ति क्रान्तिको स्वणिम गौत, पलपलमा त्यो गाइरहन्थ्यो“दशरथ चँद' यो 'दशरथ चंद', युद्ध घोषमा उम्लिरहेको आर्को त्यस्तै हृदय-वागमा, स्वाधीनताको फूल फुलेकोहाःहाः हाःहाः हाँसी, हाँसी शुद्ध हृदयको कान्ति छरर्दोब्राह्मण कुलको युवक दीप, द्रोण भन्दा वलियो मान्छेडल्ले डल्ले स्याउ फले भै अ्रमृतको त्यो वर्षा गर्ने'टंकप्रसाद' यसको स्मृति, दानवहरूसित कुम ठेल्ने ! थपियो ग्रर्को तेस्रो शक्ति, धर्मभक्तको बाहुबलजनशक्तिको स्वच्छ, पुनीत, आत्मनिणंयी स्तम्भस्वरूपमनुजतामा परुषताको, तिदेयी त्यो शानलाईशक्ति उजाई, एक चुनौती, हाक्न सक्ने मधुरता ली । न पदेन जनजीवनको नाडी छाम्त, हृदय हृदयको धुक धुक सुन्नपहेलमान आयो धैरयंवान यो कल्याणी कलश उचाल्न दोस्त दोस्त थे यो तीन शक्ति, दोस्तानाका गहिराइँलेदोस्ती बढाए दुनियाँसंग, चक्रब्यूह गुप्त रच्न भरे! आए कैपन्‌ श्रा, बलिया, मृद्‌ कलेजावाला मान्छेयुवकहृदयका फोहोरा बोकी, नयाँ जोशले कुद्ने मान्छेकमेयोगी वीरका माझमा, एक दिन दशरथ भन्न थाले:- “्देश्नुहुन्छ यो संघ्या बेला, सूयंदेवको जाने बेला ?हामी खडा छौं बैठकमा, नयाँ युगको कल्पनामाराणाशाही हुकूमतका, हामी कट्टर दुशमन ह्रौंत्य्षकै शवको जात्रा हेने, यसरी हामी आतुर छौं |!अ त्यो पश्चिमको सानो क्याल, भन्तिम प्रकाशको बाटो होहाम्रो संघर्षी जीवनको, कन्‌ छ साँगुरो बाटो हो सूयं साक्षौ छ गीता पुस्तक, एक एकको शिर छुन्छभाज सबैले कबूल गछ्न्‌, हाम्रो एकता अमर रहन्छहामी कोही तरङ्गी ह्व नौं, हामी कोही भरङ्गी ह्वनौंआजादीको झण्डा गाड्न, अघि बढ्यौं, बढयौंचेतनाको चिराग समाती, देशभरी न घुम्नेछौंविश्वासको निर्णयको हामीले सिक्री पक्रका छौं लौ खाऔ्रौं यो थालीको, फलफूल हाम्रो नेपालकोबाँडीचु'डी नेपालग्रामा, साक्षी राखी इमानको "१४. हे, देशका सपूतहरूको ! हे, देशका रत्नहरूहो !आजँदैखि हान्नो पो तन, मन, घन पियोयही भावना गजिन थाल्यो, चेतन जगत्‌का किल्लामाअनि त आगो सल्कित थाल्यो, स्वाधीनताको आगनमाबुझ्न सक्ने, हेर्ने सक्ने, आँख(का निम्नि ज्योति थियोस्वच्छ चाँदनी माथिबाटै, चिन्ताको दाहा मेटिरहेथ्योवनकाली औ गुह्यञश्वरीका, सिम्भूका घना जंगलमानेपालका सुन्दर स्वच्छन्द, छहारीका कुना कुनामालम्कन थाले युवकहरूका, एकाकार न्रह्वा स्वरूपकोमल, निर्मल, बल्दा ज्योति, बृद्ध प्रभुको हठ स्वरूपतडपन औँ जलन थियो, केही नौलो शक्ति बटुल्नेनेपालको छातीमाथि, आजादीको हार चढाउनेएक चिन्तन, एक तनमन, हावामा फटफट उड्दै थ्योकस्ले छेक्ने, कस्ले रोक्ने ? यो त समयको आह्वान थियोटिक क 20कैलाशको त्यो मुट्मा यौटा, शान्त समीर उडी-रहेछ !परीको सुन्दर लत्रक बोकी, एक्‌ भङ्गमा छोडिरहेछस्वगपुरीका कल्पित नगरी बेबिलोनका झुलना होलान्‌ऐश-नसामा सललल वग्दै, दिब्य उल्लास नाची रहलान्‌यो त कान्तिले घपधप वल्दो, पृथ्वीकै यौटा थालीहोजसमा तानी: केटीहरूका, कोमल फूलहरू हल्लिरहेकोबिजुनी उज्याला वाह फ्याँकी, बैटकको आलिगन गर्छे !चाँदीको सेतो पलङ उचाली, हृदय उमाली बोलिरहेछ !सिंहदरबारमा गर्मीमा महाराजको हावा बंगला -पेष् - यो गद्दी हो महाराजको, जसको छाती प्यार भरीहेरिरहेछ कल्पनाको रेशमी चादर उडाई लेटिरहेछन्‌ श्री ३ जुद्ध, बूढानी लकण्ठका विष्णुसरिसपनाको फाटक खोली श्रायो एक विचित्र कहानी:- “बुररुरु उड्दै “पुछु तारो गगनभेदी हीरा बन्छ के उज्यालो सूर्य दिदो हो ! यसले पृथ्वी बालिदिन्छअन्धकारको बिचरो तन्ना, तत्कालै डड्दै राख बन्छ विह्वल छटाको शीव बिन्दुमा, उही तारो टिलपिलाउँछ;एक मोहिनी जुद्धनसामा, किरीबिरी चित्र उतादथ्यो भग्न भयो यो, मेटियो यो, त्रासक्रो घोडा दौड्न थाल्यो:-” “किन भयो यो कित भपो, के ईश्वरको श्रासन हल्ल्यो?एकान्त अनि प्राराधना, कसले श्राज तोड्न थाल्यो ? आज पृथ्वीका बलिया शासक, के मेरो दाँजो उभ्भिन सक्छन्‌ ?दान पुण्यको मेरो हवन, हल्ट पारी गर्जन सक्छन्‌ ? म त राजा नेपालको, हिन्दू धर्मको पहरो पो पशुपतिको अंगरक्षक, कसले छाती खोल्ने हो? जपिरहेछन्‌ तमाम दुनियाँ, मेरो प्रतिमाको दशैन पाउनमेरो प्रसन्न अनुहार देखी, स्वर्गद्वारको नजीक पुग्न केत्रुटि भो मेरो तपमा, के कमी भो उदारतामा ? ज्ञानिन मैले हे भगवान्‌, मर्जी हवस्‌ शिर चरणमा ! ५ शा १६" यो त उनको कातर दिलको, एक अथाह वेदना थियोबज्न नपरोस्‌ भन्ने भिक्षा माग्ने एउटा पुकार थियो !असत्पता औ उत्पीडनको, वस्ती माथि व्यङ्ग गर्दैभन्न थाल्यो बाउन्नेजस्तो एक भ्राक्कति फिस्सहाँस्दै:- "छैन कुनै कमी विमीबाट नयाँ संसार सिजिँदै छकिहदरबार दिनपरदिन, कं यन्‌ जुम्ल्याहा जन्माउँदै छ !हेर कति ती बगैँचामा, मीठा मीठा फल लाग्दै छन्‌ एक कीटाणु छुन सक्दैनन्‌, फाँसोको डोरी देखिहाल्छन्‌ईश्वर बोल्दछ ती स्याउमा, लौन मलाई छोडिदेडपहाड मदेश, खाल्डामा, मेरा सन्तति सुक्न नदेड त्यस डाँडाको छातीमाथि, हेर डढेलो लागेको ! लौ न निभाञ वारुणयन्त्र, लैजाञ सृष्टि नासिन लाग्योकति कुनाका कति भाई, तिम्रा दायाँ बायाँ बस्छन्‌ ?देखेका छौं कसरी रुन्छन्‌, जो बित्ताभर पनि टाढा छन्‌ ?धर्मे, कर्मेको पुण्यस्थल यो, पाप तापको नरक बन्योदिउँसै मानिस भाँखा विम्ली, अन्धकारमा डुब्न पुग्योभन्दैछ त्यो “लामपुर्छु तारो” परिवतँन 'यहाँ उम्रन थाल्यो!' नेपालका अगुवा महाराज, श्री ३ जुद्ध अचम्म परे दान पुण्यको वलिवेदीमा लाञ्छनाले बास गरे क्रोध रोषको आँधी आई, खोपीको ढाँचा हल्लन थाल्योबेह्रोश बिरामी बर्बराए भै, आक्रोश निस्की भन्न थाल्यो:- 000 "दृष्टि दरमा छाया बोल्लान्‌, बोल्ते मानिस लाटा होलान्‌पापी हृदयका खोपीबाट, श्रापका ज्वाला बत्तिन थाल्लान्‌के कसुर लौ यसमा मेरो, जब म साउनको मेषघसरीर्छाररहेछु सुन, चाँदीका श्रबिरल धारा ददिद्र-माथिदरिद्रताको त्यो विशाल फाँट, जब मेरो शीतल दृष्टि पाउँछउर्षेर फाँट लहराए झै, कसरी सजीव भै बोल्न थाल्छ!पाप गर्लान्‌ मूखे दुनियाँ, यदि परत्रको त्रास छोडीगिर्लान्‌ आफैं सब नरकमा, यमराजको कोर्रा खाई राजा हू म राज गर्छु, धर्मेलाई श्रीपेच संफी दिल दिमापको सन्तुलनमा, सुन चाँदीको ढक राखी खने मानिस कोही हुन्न जो हाँस्न पनि सक्छ?पूवंजवमको लेखालाई, कसरी उसले मेट्न सक्छ ?हेरिरहेछु भूकम्प पछि, कस्तो राम्रो नेपाल बन्यो नयाँ स्वर्गको ढाँचामा, जुद्ध सडकको जन्म भयो हेर्दा होलान्‌ कोही मानिस मेरा नजरच्ले छटपटिएर छोप्त पाए यो तेजलाई, कति सित्तल ताप्थें उक्लेर राज गरुन्जेल मिचिराखुँला हेट को त्यो शिर उचाल्छ ?”१ त्यस सपनाको त्यस उडानमा, भझूलका झल्लरी उड्दैथे नानीहरू ती पाउ-निरै, कोमलता वर्षाइरहेथे बिजुलीका किरणहरूले, मखमली कार्फट चुम्दैथे फर्की आतन्द भित्ताहरूमा, आलो पालो नाचिहन्रथे गम्मीर मुद्रा जागी आयो जुद्ध श्री को मुखमण्डलमा अर्को सपना सलामी दिदै, थाल्यो केही गुप्ती बताउनः-- त पप न «क्रिन हो कुश्चि, जागिरहेछन्‌, दुनियाँका मनमा खुल्दुली ?ल्दैनन्‌ ती, हेर्दैतन्‌ ती, केबल बोह्छन्‌ आक्कति असह्य भयो ! असह्वा भयो ! अरव बिस्फोट हुन कर लाग्यो नेपालीका एक एक आत्मा बलिदान हुने बेला भयो ! चल्ने छैन यो हुकूमको, विष्टाको जस्तो ढुगेन्ध एक मानिस लाखौं - माथि, घोडा चढ्ने दुष्ट प्रबन्ध के छ ग्रधिक्ार जुद्धलाई, आ्रामाका छोरी लुट्ने ? घमेशास्त्रकै मर्यादालाई, दानवले भै कुल्चने ? नेपालीको पसिनामा विलासिताको पौडी खेल्ने ? छैन कुनै एकाधिकार, एक परिवारलाई देश चिथर्ने कुन वीरता अनि योग्यतामा, बन्दछ बालक जर्नेल ? कुन ग्रपराधको दाग लागी, हुन्छन्‌ नेपाली पाउ दाब्ने ? त्यो ढुकुटीको 'तीन साँचो' नेपालीको हातमा होस्‌ दुनियाँ सारा तय गछ्न्‌, कहिले, किन यो खोलियोस्‌ ! कानून उसको शब्द, शब्द ,रे 'ख्ज निशाना' पेवा रे । नेपालीको तन, मन, धन, वचन उसको इच्छा रे कसरी वज्ला त्यो नगरा, नेपालीको छाती-माथि ? फोरीदिन्छौं त्यो जालो अनि आजादी वबोल्ला निस्क्री" विस्मृतिक्रो प्रठपहरियाले, फेरि शान्ति पोशाक फेन्योसुन्नक्षान रुचनीको माझमा, सुस्त सुस्त त्यो डुल्न थाल्यो ।शायद ग्रहले अचेतन, हृदय पनि संक्न थाल्यो कति हिसाव पुगिसक्ेछ, ढड्डा खोली जाँच्न चाल्यो:- " १९- “साँच्चै होला यस छातीको, दुनियाँले रौं नदेखेको ? के देखे पति नदेखे झैँ टारी मुन्टो बटारेको !? सुनेन होलान्‌ तिनले कुनै, यो बाघ-घाँटीको गर्जेन ?कसरी मानवहृदय मात्रमा, उब्जाउन सक्दछ कोलाहल ?होलान्‌ शायद मूखहरू, मूढे बलमा हुत्तएका आखिर हुन्‌ ती नेपालका, सुद्ध गठिला भेंडा वाख्रा ! तर- ह्वनन्‌ ह्वौनन्‌ भेडा बाख्रा, ती अवश्य होलान्‌ ब्वाँसा नैशिक्षा भन्ने चश्मालगाई, आए होलान्‌ ती ब्वाँसा भेंडा, बाख्रा नुट्न भनेर, बरा आनन्दले चरी-रहेका“चद्धदाजू हृक्गुम हुन्थ्यो, हाम्रो खुट्टामा बञ्चरो पर्छकलेजको चौर -माथि, फट्याङग्राले राज गर्छे" होलान्‌ ती फट्याङग्रा झै नै, टिटिटि श्रावाज दिनेज्ञानकोषमा दूषित हावा, लागी ब्यर्थै बौलाउने अव परमेश्वरको हुकुमलाई, यो छातीले बोकी लड्छसंहारको वादल ल्याई, विद्रोहीको प्राण लिनेछ ।” 2८ 2८ रद आज किन हो ? महाराजको, सूर्यं-श्रगावै सुकला ब्यु'झ्योबीभत्सरसको कए खोलो,छ्यालब्याल छ्यालब्याल बग्न थाल्योअगाध, तीव्र छ यसको वेग, कान फुटाल्छन्‌ यसका स्वरहुनुनुनु ह्वाई ह्वाई चिच्याई, तोडिरहेछन्‌ श।म्ति-विनोद । न २०" बैठकको सिहासनले, एक ्रंशान्ति गाइरहेछ सिसा झल्लरी हल्ली हल्लौ, छननन कल्लोल छोडिरहेछ ।पित्ताका ती तस्वीरहरूमा, आक्रोषको छाँया झैंउडिरहेछ ग्रदृश्य हाबा,- शंकाको भ/री उचाल्दै सब जस्त छन्‌ महारानी, केटीका वी सुमधुर गालाचिन्ताको लाली गराई, घोडिरहेछ किरण धनौठा वाक्य वन्दछन्‌, भयका भूतहरू गजिरहेछन्‌ मप्ान कुने भ्रध्घोरी झै भयंकर नाच देखाउँदैछन्‌ ! "के भएको ? के हुनेछ ?' छैन कसैलाई पत्ता चली रहेछ मनमनमा, प्रशन गर्ने जोरको घक्का,अठपहरिया ढोकाबाहिर, संगीन च्यापी उम्मिरहेछखोपीभित्रको चलबलको, सृक्ष्म भ्राभास पाइरहेछहृजूरिपा एक जर्नेल झाई, दशनको विन्ती विसाउँछ तर नाजवाफ अति सशंकित ढोकेमा त्यो कुरीरहन्छमहाराजको ग्रस्थिर तन, छटपटाई उठ्न खोज्छमहारानीको स्पशै पनि, आज किन हो फिक्का जँच्छ ?हुकूम भयो महाराजको,- “भन्दे, अहले दशेन छैन"ओडाहाले उफ्री भुइमा गोडा दुईलि कसरत गर्छन्‌ डुल्दै डुल्दै भ्राक्रोश वग्छ:- सहान्ना हजुरका घामलाई, छेक्ने रे जेरे हुस्सुले ?यस श्रीपेचका ज्वालासित, आँखा जोड जैरेले ?घाह छ किन यो जृद्ध जन्म्यो नेपाली राजकुलमा ? क रेप भ्रागो झोस्न, गो कोस्न, खारिएका खरका भौरमा;कत्रो सेखी ! कत्रो फूति ! ती नालका कीरासंग ! कत्रो हिम्मत कत्रो तागत, छेसवा किताबे कीरासंग; यी ! देखेका छन्‌ तिनले के ? पिस्तौलको सानो मोह्रीकसरी छेड्दछ यसले छातो, तातो रगतको घार पिई ?अन्याय भयो रे, अत्याचार, बढ्दै बढ्दै उम्लिन्छ अरेनेपालीका छातीमा सब, घोर प्रापत वैरिन्छ अरे बोल्न मिलेन, मुख थुनियो जीवन आकांक्षा टुट्न गयो रेदेख्लान्‌ पाजी भुसुनाहरू कति कराउन सक्छन्‌ अ्रहिलेजब वर्षेलान्‌ तो सुइखुङ्ट , पातला आ्राङमाथि कोर्रा अनि बोल्लान्‌ प्रघउञ्जेल, यै हुनेछ आ्जादी-सोडा"” थर्क मान छन्‌ कोमल परी हरू, त्यो गर्जेन मुटुमा गाडिएरकानका गोल छिद्रबाट, श्रनायासै घुस्न पुगेर थररर काम्दै महाराजका, गोडाहरू लुगलुगिन्छन्‌ ५ए किस्ने ! यहाँ सुन्‌” भन्ने हुकूम जाहेर गर्छन्‌;कृष्णबहादुर अठपइरिया, राइफलसहित सलामी दिन्छ“बीर गोर्खाली' सिपाहीको, पोजिसनमा उम्भिरहन्छ ।भन्दै, मेरो हजूरिया- 'गोवरगणेश' लाई अहिल्यैराजद्रोही घुमी रहेछन्‌, पक्री ल्या जिउँदा जिउँदै"' “जो हुकूम प्रभु ” भन्दै, किस्ने सलाम ठोकी पछि सँफरक्क फर्की फुटबल झै, ढोका प्रघि झै ढप्काउँछ ! ती ॥ यम त २२” डन थाले आकाशमा ती, नयाँ जोशका पंछीहरूमधुप्रभातका लालिमामा रंगिएर विमान स्वख्प प्रक कृतिका नयाँ लुगामा मोहित थे सव प्राणीहरूकोशिश गर्थे सिगारिन, वैशे-जोडा थापी गुरु; के थिएन उल्लास नभमा ? निर्मल श्राकाशको तनमाचिरबिराहट गुञ्जिरहेथ्यो, अभियानको हावामासररर उक्ल्यो सूयं उता, आक्रोशको ज्वाला झैंमानो रगत उम्लिरहेथ्यो, हिमालयको चमक भैआजको यो दिन विचित्र, प्राजको यो राग बिछट्टफेरि नौलो दिव्य ग्रति, जनताको काखमा छ । पुलिसका ती राता फेटा आज किन हो मलिन छन्‌उनका भ्राक्कति शंका, त्रास बोकी फन्‌ फ्न्‌ गंभीर छन्‌;भेटिएछन्‌ कागजका छाती छोप्ने नौला टुक्रा राता राता अक्षरले, झलमल झलमल बलीरहेका, यो त थियो ए ! क्रान्ति निम्ति, नौजवानक्रो आह्वानपरिवर्तनको वेगमा पौड्ने, लालसाको मध्य उडान;नेपालीका हृदय हृदयमा, केही नौलो बीज रोप्ने जसका चिल्ला बिसवा होलान्‌, मीठा फूल ौ फल दिने;भयका झिहका पोल्दै छन्‌, पुलिसहरूका आत्मा के हुने हो ? के यस्तो हो ? श्री ३ जुद्धको उदयमा ?भन्छ उनको कोमल आत्मा, “के होला यसमा लेखेकोकिन बौल्वाए मानिस यसरी, यमराजलाई निम्त्याएको ? न रद" दाखिल हुन्छन्‌ एक एक पाना, महाराजका खोपीमामानो रगत पोती भन्थे:- “अब आयौं हान्न निशानासंभझन्थ्यौ होला संघेभरि, अन्धकारमा राज गरौंला ?फूट गराई लूट गर्ने मामाको नीति बिछ्लाईरौंलायो नेपाल हो जहाँ बस्छन्‌ वीर आमाका छोराछोड्ने छैनन्‌, भाग्ने छैनन्‌, नभराई पूरा हर्जानाखुब चूसेथ्यौ दुनियाँलाई, आँपका गुलिया कोया भैआइरहेछन्‌ तिने कोया, चट्टानका छोरा बन्दै" बगिरहेथ्यो नगरीमरमा सनसनाहट एक धाराशरीरभरका रौँलाई, उभ्याई मानो पहरावादविवादको आँघी चल्यो, भुप्रादेखि पक्की घरमाघुइरी घुइ्री नेपालीले, गुन्न थाले जीवन गाथा:-"आब बिध्वंस अत्ति रगत, देखिनेछ यी गल्लीमाकति घरमा बज्नेहुन्‌ कोलाहलका, नाश नगराहुन्न हुन्न प्रब यो देशमा, शान्ति औ समृद्धि कतैहुन्छ यहाँ माराकाट शिर र गींडका थुप्रा मात्रै भन्न सकिन्न प्रक के होला ? कति पहरा गल्लीमा बस्लान्‌ ?एक एकका घाँटी च्याप्दै, गोलघरमा मेला लाग्लान्‌ !” चेतन मनका चेतन मूर्ति, गुप्त रही छलफल गर्थे:-“आयो बेला केहो गर्ने, आमाको इज्जत रक्षा गर्ने ५ अंगेज साम्राज्यवाद छि । कि हेर कपरी खुम्बिएकी, हाम्री गरीब नेपालभ्रामा !बुजो लागी निसास्सिएकी राक्षसहरूका घेरामा !प्राण उड्ला प्राण उड्ला, ठूलो कलंक अपहत्या होलामातृभूमिको दीप निभेमा, अन्धकारमै रोइरहांला, भन्छ पर्चा 'प्राञ आउ ! '" नेपालका रगतवालाजति सपूत छौ कम्मर कक्षो, बलिदानको यै हो बेलादेश डुब्यो, लौ देश डुब्यो ! प्रलय यहाँ आउन लाग्यो !एक घरानिया स्वार्थतलि, द्वाम्रो मासु छाला काडयोकसरी सहने ? कसरी हेर्ने ? हेर त ग्रागो सल्केकोकैयन्‌ निमुखा प्राणीहरू, दिनहुँ पशुपति पुग्दैछन्‌ ।“चिता भन्ला हार खाएँ, सबितिन अब यो भारी बोक्नफर्काञ यी सव लासहरू, मेरो घरमा बासँ छैन ।मसान जागी झगडा गर्ला, कसरी मैले पारी तर्ने ?लास मात्रको भार उचाली, कसरी मैले गोडा सार्ने ?जाङ,, मरेका ज्यूँदा मानिस, सक्दिन हेने तिम्रो श्रनुहारतिम्रो लाछी मुख देखी, घट्दछ मेरो बल श्रगाध !के ढुङ्गा हुन्‌ ती तिम्रा सन्तान ? जहाँ संघै टोपा लाग्छचोइटाका चोइटा ढुङ्गाले' बेहोश भै उछिट्टिन्‌ पर्छ ?अल्छीका ए पिण्डहरूहो ! पशुताका हे, प्रतीकहरू हो !लाज पचाई लुरुलुरु हिड्छौ यही के तिम्रो मानवता हो ?छैन छँन अव हामीलाई, यस पृथ्वीमा कतै स्थानउड्न सके यस जमीनबाट, मात्रै होला पुनरुत्थान ! न २५-- क्रान्तिकारीका जमातहरू ग्रर्कै धुनमा ब्यस्त थिएराणाशाही ग्रन्त गर्ने बन्दूक पिस्तोल जम्मा गर्थे !कत्रो विशाल यो पृथ्वी; कत्रा चौडा ती छातीएक एक लडाक्‌ गाडिरहेछन्‌, बनकालीमा श्स्त्रहरूथाहा छैन, को कस्तो हो ? कुन डिग्री कसमा भुण्डेको छएक भावना एक वेदना, हरदम क्रान्ति गाइरहैछ !नेताका प्रत्येक वचनमा पृथ्वीका पुस्तक सिद्धिन्छन्‌एक धापमा एक आशमा, प्राण-पखेरु चलबलछन्‌कवि-कल्पना के उड्ला ? तीव्र बिजुलीभझै दौडेरवीरहरूका हृदय कुद्‌्छन्‌, आफ्नो कतेव्य उचालेरयो त थियो नि यौटा युद्ध, योद्धाहरूले हाँकेकोचिःस्वाथं चमकमा उदाएर झकझक कृकझक बल्दोप्रसञ्नता त यसको ढाल, आ्रात्मविश्वास लाग्ने खुकुरीनेपालको बन्धनलाई तोड्ने यौटा बज्न सरी । ती ती तीश्रबएक प्रलयको नृत्य शुरू भो, पृथ्बीमा यौटा खेल शुरूभो ।घरपकडको वबन्डरमा, नाशको वाजा बज्न थाल्योनयाँ कहानी, नयाँ भयावी, उन्माद सिजन थाल्योकाठमाण्डुको छाती- माथि, रातो भ्यान दगुने याह्यो !रात थिएन यहाँ कुनै, दिनभन्दा पनि चम्कन थाल्योएक एक घरको ढोकाले, कुन्दाको आवाज सुन्न थाल्योबन्दुक, पिस्तोल, संगीनले आफ्नो फूति देखाउन थाल्योखाकी पोशाक घ्रफिसरको मानो गदगद हाँस्न थाल्यो नर त्रेस्त त्रस्त थे दुनियाँका एक एक साना ठूला प्राणसडक, गल्लीमा हिंड्दा छिप्ता, अस्पष्ट झस्का हर्देम साथ । आज कसँका नजरहरूले, उम्भी चम्कन पाएनन्‌ दुइ तीनका व्ययाहरूले, मिल्ने साहस गर्ने सकेनन्‌पृथ्वीको सृष्टि नासिदैथ्यो गह्ृ (गा बूटका दम्कालेकदम कदमको भार वढी भै, ढुङ्गा माटो उप्किरहेकोप्रेमीहरुका कम्पित हृदय, वीचवीच भै दौडिरहेथ्यो-बिश्लोडको त्यो वियोग वायु, सनसनाई मच्चिरहेथ्यो,ग।[रतका गारत तैनात थे, शंहरका जोर्नी जोर्नीमाश्मसान यो भन्नु हुँदैन, मलामीका हूल थिएनन्‌आवादी पनि यो ह्वन, आवाज सबैका बेपत्ता छन्‌ के हो कुन्नि ? पृथ्वीको यो एक सानो सिरानीमा के नाच्दै छ? कोखाँदै छ? बग्दै नन्‌ थोपा रगत नसामाअक विचित्र दृश्य त अ्रक, जहाँ विद्रोही खोजिन्छन्‌ !राजभक्त ती पशुहरूका नाकहरू सुघ्दै आउँछन्‌ मानो यहाँ श्रात्महत्या, अयो क्या रे ग्रचानक अनि त यसरी फौजहरू घेरि-रहेछन्‌ सिङ्गै घर तर ह्वौन केही यस्तो चाहि, यहाँ त यौटा फिलिङ्गो रेडिलिभझिल झिलभिल बलीरहेथ्यो, क.डारकट पोह्न रेयही फिलिङ्गो बेपत्ता भो, यही तेज कतै उड्योछोप्नुपन्यो रे होइन भने, सिहासनै डगमगिने भो ! यो सानो घरको सानो काया एक लाश झै उम्भिरहेथ्योयस सिनोमा धावा बोल्ने, गिद्ध-राजको हुक्‌म थियो -२७- कित चुकुन्‌ ती ? किन हटुन्‌ ? भय कसैको कहाँ थियो ? इच्छाध्ीन विषय पढे भै लाशको चोक्टा झिक्नु थियोमहापुरषषको राजपुरुषको तरङ्ग ग्रव लहरिन थाल्योसमुद्रका ती छुफानले झै, लाखेनाच देखाउन थाल्योएक एक कोठा चोटाहरूले, बूटको जब्बर थप्पर चाखेखाट, डसना, दराजहरूले मजबूरीको धावा खापेसिलिङहछूका कम्मरमा, खुकुरीका धार बज्जन थालेरंगीन भित्ता, इट्ठाहरूले दृश्य मेटिने धूलो फ्याँकेदानवी उद्गारलाई, साँच्चै नौलो मशला मिल्यो:-“अहा ! भेटियो बिद्रोहीको कालो करतृत लुकेको हेर कापी लेखिएको, नेपाल आमा रोइरहेको” एक सानो फोटो भन्छ, मै हुँ उसको बिद्रोही गुठदिन रात सिकाउँथे उसलाई, अनेक जादु मन्त्रहू”भागि-सकेछ दौडी-सकेछ, बिद्रोही त भ्रधिनैशायद उसको ग्रात्मा होला, त्यस सानो घ्यम्पोभित्रैह्यैन, ह्वैन, यो चौंठोमा, 5 भै केही बोल्दै होलाभिक भिक्र बिर्को हेरौं त्यहाँ जख्रै कोही बस्ला”,हेरिरहेछन्‌ साना बच्चा, कौतूहलले उम्लेर क्के गरेको ? के खोजेको ? त्यो रित्तो भकारीभित्रराजपुरुषको महान खोजमा उपहासको सृष्टि गरे झैंबोल्यो एउटा सानो वालक, कटु सत्यको सास फेदै:-“ह्वैन त आमा, अस्ति मात्रै, ह।मीले मूसा मारेकोमुसेटोले उत्तको थृतुनो च्वाट्ट काटी रगत बगेको ?" न २६" मातुनयनमा अथु बिन्दु ती टलबल चम्क्ी भन्छन्‌:- कठँ कस्तो खोजी हो यो ? के कन्तुरमा पति माविस लुक्छन्‌कता गयो लौ हाम्रो इज्जत, कता गयो लौ हाम्रो प्यार?यक्ष पुरानो घरको छनो, कसरी टाल्ने उक्लिनासाथ ? के पस्यो यो हाम्रो घरमा ? भूत भनौं यी मानिसलाई ?नत्र भने किन छटपटाउँथ्यो, हाम्रो हृदय यसरी तर्सी ?के छैन होला यी कसैको, आफ्नो प्यारो सानो घर?त्यसको रेखदेख गर्ने यौटा, हिम्मती छोरो जब्बर यिनका घरमा आमा, बुहारी, सहन सक्लान्‌ यो बिचल्ली ?त्यो घरको जगले खप्न सक्चा, कतँ यस्तो जवरजस्ती ?षब किन यस्तो राक्षसले झै, ग्देछन्‌ यो हानथाप ?दुनियादारको कच्ची घरमा, छरिरहेछन्‌ हाह्ाकर ! ” श्राज यौटा छाप्रो छैन, जसले जाति र चेन पाग्रोस्‌यी पशुहरूका धावाबाट, बच्दै खुसीको गीत सुनाओस्‌ त ना पी बिफल भयो ति बिफल भयो, क्रान्तिकारीको अरमानउनको फलामे छ।तीमाथि,वञ्चन थाल्यो अभिषापगवारग्बारती ल्याइन थाले, वीरहरूका ताँती ताँतीलात बजाई कोर्रा हानी, कठालो औ दृप्पी समाईहाय ! वित्यो बीरहरूको, आजादीको अरमान उमेर नपुग्दै चुँडिन थाल्यो, उनको आ्राधा औ प्रभियानकेमे चोक्चो, हृदय उज्यालो, उनको यो अभियान थियो नरे” अन्यायको चाङ लागेको, चित्तामा आगो लाउनु थियोजनवलको गुम्फित ज्वाला, राम्ररी त्यो फुट्न सकेनचेतनाको अड्कुरले पनि, कठोरतालाई चिर्ने सकेननेपालीको करोड दिल, करोड धार बन्न सकेन छिटफुट छिटफुट धारहरूको, मार गहीरो जम्च सकेन !एक कारण ग्रर्को पनि लौ, राज कसोरी थपिन गयो ?दुइ कुरूषी दुष्टहरूले, यस मंडलीमा घुस्न पुगेको !घरतीको माटो, पानी, झामाको दूधलाई चुस्दै चुस्दै थुन्न भनी, आएका यी देत्यहरु मानिस ह्वँ नन्‌ जीव हवैनन्‌, घरतीका लाल ह्वै नन्‌बहुत घूतँ, कपूत कहाँका, हृदभन्दा पनि बेशर्मी ! यौटा चाहि बीर पुरक, भाई भै त्यो नक्कल गर्नेक्रान्तिकारी, जोशघारी, बात मादेँ क्रान्ति मार्ने भन्थ्यो शैतान वीर सामू, गुप्तिकार्यले के गर्ने ? झन्डा बोको भ्रघि सर्छु म, अरु भाइले साथ दिन्‌राणाहरुको प्रथम दलाल, इमान्दार टट्ट्थ्यो यो तब त बाँच्यो दण्डविना नै वोरहरुको शिकार गर्ने ! कस्तो अनुहार श्रर्काको, छद्म भेष त्यो हरामकोघोती फेर्ने, टुप्पी पाल्ते, चन्दनले निधार पोत्नेगीताको ब।णीलाई जानाजान भुल्न खोज्ने । जन डर ० के भनौं ल यसको नाम ! ढुर्गन्धी धुणित कामसुब्बा बन्ने, घन बट्ल्ने, बेइमानको नौलो प्ररमान, यिनै पापी, देशद्रोही, मुहान बने रहस्य छोल्नतबै जान्यो राणाशाहीले, प्रथम क्रान्तिको गला घोट्न, दासताको भित्तोमाथि, तैपनि बलियो लात कसियो क्रान्तिकारीको शक्ति र शाहस, गर्जी गर्जी लम्किरहेथ्यो ! नेपालीको एक जनमको, यो गवित राग थियो सबैप्रथम मुक्का तान्ने वीरहरो अनुराग थियो कसरी टुट्यो, कसरी फुट्यो ! यो विषादको भेल थियो पड्चात्तापको श्रम्निज्वाला अरब छिटै कसरी निम्थ्यो ! सूर्य हेर्देथ्यो, चन्द्र देख्दथ्यो, यो सफलताको भ्रवसान चिन्ताका ज्वाला उम्लन थाले, बाली बेचैनी चिराग“एक छिनको एक दिनको, निम्ति चराको बेग टुट्यो साहसको समुद्रमाथि, पखेटा चाल्न कठिन भयो । तर- हेर गजब ! लो हेर गजब' 'दशरथ चन्द' को अनुहारमा दायाँ बायाँ मुस्काइरहेका, 'धमंभक्त, प्रौ 'गंगामा' ख्वै त रेखा बित्नताको, ती हिम्मती गालामा ? बली-रहेछन्‌, चंकिरहेछन्‌, शिरस्थातका ज्वाला भै भ्रभै सजीव छन्‌ अ्रभै प्रकट छन्‌ प्र्क्नताका मुहान भै कति अत्याचारका ज्वालाले, तिनलाई भुल्स्याउन खोज्ला डड्नै छैनन्‌, निभूते छैनन्‌ नेपाल झामाको काखमा ! ५ ३१२ सिहदर्बार पाटङगीमा एक ग्रद्भुत नक्सा हेरिरहेछ जान्दैन कोही, किन यो यसरी, ठिङग उभ्भिई धोरिरहेछ ?हेर्दा मानिस भन्लान यो, राजकुमारको मैदान हो जहाँ हलुका भकुण्डाहरू, उठछन्‌ मानो ब्यालुन झै अनि बाँका ती दुई खम्बा गोलपोष्टका चिन्हत्त्वरूपपखिरहेछन्‌, कहिले आउला ? भकुन्डोको सुन्दर रूप ह्वैन ह्वैन त्यो एक ग्रर्क, संहारकी साधन होश्रत्याचारको रेखा कोने उम्याइएको पाले हो अलि बेरमा बग्नन्‌ यहाँ, रगतका निमुखा धारा चारदिवारी चतुष्कोणमा, भझुल्किरहेछन्‌ झ्याल कर्यालमा कौतुहल, औ त्रासमा खोली, परीदृरू आफ्न। तीखा आँखा आज यौटा ठूलो जात्रा, यस रंगमञ्चमा देख्लाइनेछ नेपालीको जीवनसंग खेलबाड गर्ने जाल यहाँ छ पश्चिमको त्यो ठूलो बैठक, आज मानो हात्तौ बन्छहाराजको सिन्दूर जात्रा, गर्दा जो खुशीले लस्कन्छ नरम कौच, सुन्दर कार्पेट, खुसबूले आत्मा मोहित पार्छ उपहार उमंगी वाँडी बाँडी, सारा भारदार निम्त्याको छ बिजुली गारत धेरिरहेछ, त्यस बैठकको पालो घेरा बहुत सतर्क मृग भै त्यो नयन सवैत्र घुमाइरहेछ हो हो आज यहीं हुनेछ, एक क्रान्तिको अवसन ! ५ ३२" कुन अचानो खोजी ल्याई, खडा हुनेछ यहाँ मसानयोनहो लौ खूनीहरूको, एक भयंकर बैठकएक लवजमा शब्दशब्दमा, मच्चिनेछ उथलपुथकहेर, छेउका कुना काप्चीमा, कोच्चिएका क्रान्तिकारीबाँधिएका बाघ डोरीले, मानो हुन्‌ ती ग्रत्याचारी ! अब सवारी भो महाराजको, चमरहरूको शीतल ताप्दैहीरा मोतील्ले झलमलिएका, ताराहरूको सरि बस्त्र पहिन्दैउनको ज्योति, उनको क्रोध, भारदारको हृदय उमाल्छसबले उठ्दै “सर्कार ! प्रभु ! | " एक शब्दमा स्वागत हुन्छ !धीमा चालमा, गर्व छातीमा, क्रोघ, रोष ती नयनबिन्दुमाएक विशाल काया उक्ल्यो, हेर उज्यालो सिंहासनमा ! उठिरहेछन्‌ भारदारका, ती क्रोधी काला काला आँखानसाहरू ती फुली-रहेछन्‌, निमोठ्न घाँटी विद्रोहीकाराखिएका बिचरा ती युवकहरू त्यस कुनामामानौ अस्पृश्य वस्तुहरू हुन्‌, घृणाको ढक्कनले छोपिएका !भारदारका नाक्कका पोरा, फुर्दै फुदैँ गोमन बन्छन्‌मूसा निलेका घाँटी जस्तै, राँब्किएर फुट्न खोज्छन्‌ !रुद्रघण्टी छटपटिएर, तलमाथि दौडिरहन्छन्‌पागल भै नरमाइला गीत गाई अमङ्गल रोप्न खोज्छन्‌ !भ्रब महाराजको हुकूम हुन्छ:- “औँ! कहाँ छन्‌ ती शैतान ? ...... ना डेड क गथ गादी ताक्न खोज्ने, यस कलि जुगका वरदाननजर गराओ हाम्रा हजूरमा, भस्म पारु तिनको शवउठेका रे होइनन्‌ ती राजद्रोहको पर्दामा ? ..... ” अंगरक्षक एक हजुरिया, जुरक्क उभिई बिन्ती गर्छ:-“सर्कार ! यहीं छन्‌ ती कुक्कुर, नजर गराउन घिन लाग्छ!यी त प्रभो के विन्ती चढाझँ ? यमराजका दूतहरू हुन्‌ !अरब तैयार छन्‌ कोर्रा, लात, खाई तोरीको फूल देख्लान्‌ ! एक यही हो शुण्डमुशुण्ड राक्षसको अनुहार जस्तो आँखा नदेखी चशमा लाउने नाम हो बेइमानको 'दशरथ चंदडीलडौल औ कुलमा सर्कारको पक्का सेवक जस्तो तर घमण्डले जरखरिएको नजर होस्‌ अनुहार यसको ! “म्रर्को महाराज ! यो काले, कुलाङ्गार मशानकोभूतप्रेतको शाखा सन्तान, नाशको मूति जस्तो !अहंकारले मोट्टाएको कसरतले कस्सिएको मानिस मात्रलाई तर्साएर, यतिको सुरिलो वनेको !नजर होस्‌ यसका साँप्रा यी भुस्तिघ्‌ खुट्टा छाती नै छ क्या ठूलो मानो फलामे तावा क्या मजा होला यसमा आगो सल्काई रोटी सेक्दा कति छिटै पाकिहाल्लान्‌ ! जोगीका भुप्रे रोटी जस्तापहलमान रे पहलमान रे ! यो पाजी कहाँको न्यावार ! न ३४२ कक्तरी कुत्ति सिक्यो कुस्ती फ्याँकी श्राफ्नो कातर स्वभावभन्छन्‌ यसलाई 'घर्मभक्त”, पापको गहिरो महाकुण्ड"' भ्ररू त प्रभो ! यो भेडा बाखा, प्रत्येकको गिन्ती नै केछ!सब पणु हुन्‌ घाँस खाने, खप्परमा गिदी शुन्य छ भ्राज परे फेलामा गरिप्रभो ! भ्रब कसरी यिनले काल काट्ने ?कृति बुद्ध उपर त टीठ लाग्छ तर सजाय नभोगी कहाँ माग्ने ? झँ, प्रमो ! माफी पाउ, बिर्सेछु यौटा मूला गन्नसानो भए पनि ज्यादै पीरो, बिन्ती नगरी सुख्खै छैनबिच्छी हो यो बिच्छी हो, बिषको सानो थैलोहेर्दा कस्तो कलिलो केटो ? तर छ पहिला हात घुमाउनअस्ति मात्रै हो लौ, यो गधा इन्द्रचोककोडब्लीमाथि उभिई भन्थ्यो-नेपालले परिवतेन खोज्योउठ ! उठ ! ए, नेपाली हो ! भ्रन्चकारले लाटो पान्योहाम्रो गाँस हाम्रो बास, हरी हरी दुर्गति ल्यायो'भन्छन्‌ यसलाई ती चोरहरू, 'गंगालाल, गंगालाल !ता रु तीबातावरणमा भ्रक हावा, धब हुत्तिएर बग्न थाल्योमहाराजका तेर्सा जै घा, सवप्रथम हल्लाउन थाल्यो“गोवर गणेश' भौ जम्बुमन्त्री' उफ्री उफी हेन थाले“गोपाल' को त्यो नपु'सकताले अहिले केही शक्ति पायोगुरु पुरेतका टृप्पीहरू, चाँदतोडाभित्र हल्लिव थाले न दैन तल हृदयकण्ठ औ जिब्रोले, राजद्रोहको दण्ड पढे चिम्से बाहुन-आँखामा पनि, क्षत्रीको उस्तो राग आयोआफ्नो छाती हेरी हेरी मत्ताहात्ती भ घुम्न थाल्यो,जुठो भुजा चाख्ने अरूहरु, भारदारको बुद्धि बसेनमानो अन्धो सपजस्तै, वस्ने कुनै स्थान रहेन प्रत्येक हृदयमा गुनगुनाहट, एक सुरले घुइरिन थाल्योशिवरात्रीको मूढो भै त्यो ताप छोडी जल्न थाल्यो ! तेलिएका जुँघा चम्के, विस्तारै मानो उठ्न थालेउनका संगी भै रौंहरू ठाडा ठाडा देखिन थालेमहाराजको आसन हल्ल्यो त्यो तीस घार्नीको लचकमाबाक्य फुट्यो पाकेको घाउ, श्राफे फुटे झै हावामा:- «ठीक भनिस्‌, अँ ! ठीक भनिस्‌ हाम्रा हजुरको चित बुझ्योयी पाजी सब हुन्‌ कत्लघरका, मेहमानहरू, याद आयो !के त्यो ह्वन ? चश्मेठकुरी, हामो कुलको सेवक दासआज कसरी उछिट्टिएछ ? दुर्मेतिले गर्दा होला लाश “पहलमान रे आर्को चाहिँ ? कहाँ त्यसले सिक्न पुग्यो ?हामा हुकुमको प्रमाङगी विना, कसरी त्यसले मुकदल छोयो ?शुरुदेखिकै दुष्ट रहेछ, यो पनि स्यालको तर्कारी बन्योखूव केर्नू, खुब मथ्नु, एक एक नौनी रहुञ्जेल खूब चुट्नु, खूब लुछ्नु, एक एक क्कत्य लुकाउञ्जेलदेशद्रोहको श्रागो ताप्ने, कलियुगका यी कंगाल ! ३६२० टी. बी हैजा छारे रोगले, मने नसक्रेका जंजालछने नपाञन्‌ कतै यिनले, महारोगका कीटाणृहरू" ती ती तीराजकुमारको हाहा हूह फुटवलको त्यो रन्कापदै झ्यालका परीहरूको उल्लास भरेको खित्काहेर्ने, सुन्ने, सुरमा शायद, उभ्भिरहेथे बाँसको खम्वाअब टाँगिएका युवक-हृदयका सुन्न थाले बीर भावनालाम लागेका यमदूत जस्ता, प्रठपहरिया कैयन्‌ उम्भिरहेछन्‌कहिले थाक्ला पहिलो साथी ! यत्ति सुरमा उम्लिरहेछन्‌हतार हुँदैछ, हतार हुँदै छ, तर के गर्ने खै पालो ?बीरहरूको शौयं देखी कोर्रावाल झन्‌ कसिन्थ्योक्रोधको एक एक करेन्ट भराई, च्यास्स च्यास पोली भाग्थ्योपशुताको अन्तर्ज्वालामा घिउतिलको हवन चल्थ्योचलिरह्यो यो क्रम निरन्तर, कोमल परी ती नानी सामुबोरभाथिको अत्याचार, डामिरहेथ्यो उनको छातीशायद यो नै त्यस महलको, अ्रक्षीम व्यथाको पानी !सिस्नो पानी, कोर्रा हानी चाहन्थ्यो चुक्की राणाशाहीबीरताको यस समरमा, वी रहरूको पानी कारौएक वीरले घैयं छोडे, आत्मवलले सहन छोडेस्वतन्त्रताको बलिवेदील।, घोकाका दुई चार छिटा फ्याँकेवर्षेनेथ्यो भुक्तिमुक्ति नयाँ जीवन सृष्टि गर्ने;तर-प्ररन मात्र थे एकोहोरा, ती सोध्ने सुब्बाका मुखमा -३७- थिएन जवाफ वीरहरूको, च लिरहेथ्यो श्रनगिन्ती कोर्रादाह्वा किट्दै जर्साबहरू, श्रत्याचार बर्षाइरहेथेमहाराजका भयभीत नेत्र रक्तसिन्धुमा पोडिरहेथे यत्रो सर्जाम जोने सकेर, वीरहरू दी हाँसिरहेथेक्रान्तिको त्यो गुँडलाई, रक्तधारले छोपिरहेथे ! भुई लाल थ्यो, कोर्रा लाल, आखिर हान्नेको कपडा लालकरण भाव ती उब्जन थाली, नारीहरूका गाला लाल !लाल लालको लाली थ्यो यो, लाल नेपाल पार्ना निम्तिहेरिरहेथे अत्याचारी, आँखाहरू पनि थाकी थाकी, कसले पायो होला, सयभन्दा पनि कम कोर्रा तर कसले भनेन होला गर्जी, दुई सय बढी भाव अनौठाबसिरहेथे वीरहरूका कण्ठस्थलका मोहरीबाट“अत्याचारी वास गरौंला, नेपाललाई मूक्त गरौंला"यस्ता चर्का यस्ता ताता, शब्द रुपका गठिला गोलीछोडिरहेथे महाराज औ भारदारका छातीमाथि अब के हुन्थ्यो, व्यर्थै थियो, केवल तनको रक्त बगाईकपोलकल्पित दोषहरुमा, लिइयो बूढी औंलाको सहीमूखित नेता नेपालीका, हेरिरहेथे अत्याचार जगको निमेल आत्मा भन्थ्यो, यो त भयो है सीमापार !थररर काँप्दै भित्रभित्रै, पापी आत्मा बरवरायो:- “गयो अब त्यो भ्रत्याचारको, ग्रघि अघि भै पोल्ने राप” 0 ती ता न. इद" दुई महीनाको चीसो स्याँठ, दुई महिनाको फिक्का घार्मेकाठमाण्डूको बाक्लो कुहिरो, छोपिरहन्थ्यो नगर तमामहृदय भएका कोमलता, पालीपाली हुर्केका जीवनको गरवित शक्ति, देश-भक्तिमा ग्रर्पेका बीरहरू नै खप्न सक्दथे' छेदवाहरूको धैर्य कहाँ ?हेर्नोस्‌ यौदा एउटा जेल यहाँ छ, सिंहदरवार बोकिरहेछसृष्टि गर्ने आमाले भै, कष्ट भोगी डुलिरहेछ “रेडियो नेपाल' बोल्दछ श्राज, उसकै का&्षमा पल्टेरनेपालीका पयर टहल्छन्‌, संगीतको राग लिएर यहीं थिए ती वीरहजरू, हुन्‌ रे देशद्रोहीहरू हुकुमी चुक्कुल फोरी घुस्ने, हूल गर्ने डाँकूहरूसिपेन्टमाथि दरी बिछ्याई, सुताएका जीवहरूदेश्प्रेमको यौटा आगो, तापी वस्ने ख्वै र प्र ? राणाशाहीको प्रत्येक कञ्चट, पसिनाले निलिप्त गरेरमहाकालको मूति जस्तो, एक भयावी दृश्य रचेरगुप्त भेषमा व्याप्त भेजमा, महीना दिनतक पौडेरदुर देशमा, क्रान्ति रेसमा, नूतन ज्योति जगाएरघाइरहेको प्रथम सेवानी, पक्रियो रे जाल गरेर'टकप्रसाद' आइरहेछ, विशाल तराई पार गरेर उड्न थाल्यो सन्देश यो, काठमाण्डूको हृदयभित्रप्रतिक्रान्तिका फौज हाँसे, मानो एटम फोर्ने सकेर ! - ३६ -- यही एउटा भूल शिखरको, फलको ज्यादै तृष्णारेआज मिल्यो नि हातै बाँधी, कत्रो ठूलो बिजय भयोरे ! तोन धार्नीका नेल सिक्री, प्रक थप त्यसमा गलफन्दीसिंगै गारत घेरिरहेछ, उनको शक्ति तौल्वा निम्तिउड्छ, उड्छ रे पक्षी जस्तै, यो त यौटा जादू हो एक निमेषमा एक भिक्रा, खेल्न पाए पार पुग्योमहाराजको सामुन्नेमा, एक अफिसरले बिन्ती गन्यो:- “हे आ्रोजस्वी ! धर्मावतार, यही हो तिसर्मी बाहुन बच्योहावाजहाज हो सर्कार यो, बाघडोरीले कस्नु परेको“टंकप्रसाद, भन्ने कुनामले, यो ती डाँकूमा विख्यात छ !” राजबैठक कन्‌ बिचित्र, विश्मयको स्वास फेर्छ कल्पनाको ह्यामान चिडिया, लुप्त हुँदा त्यो गम खान्छ !उपहासको रंगमा यौटा अर्को भाव व्यक्त हुन्छ:--भद्दाराजको प्रइन उभिन्छ:- “के यं पुड्के वाहुन चरी, घाँच्नै उही टंकप्रसाद हो ?सम्पूणे बिद्रोही ग्रागीको, के यही नै पहिलो किल्को हो?पत्यार लाग्दो, भर पर्दो, ख्वै त यसको रूपै छैन ! वल, बुद्धि ्रौ सुच्याईको, वस्ने कत ठावै छैन ! भूल भयो हो, भूल भयो हो, पक्कै हुलिया अलमलियोयो त यौटा सित्तै आयो, माछाको हलमा फूल ग्राए भैदुध निकल्ला श्रोठबाट, भो भो छोडिदै लौ ग्रहिल्यै ! कन गि क ए युड्के पण्डित बा कहाँ जानू, महाराजको स्तुति जप्दै !महाराजको भाषणलाई, सभागृहले खेद मान्छकस्तो बिचार, कति उदार ! कसरी हाम्रो राज्य अड्छ!भन्छ उफ्री 'गोवर गणेश':- “महाराज यो श्रनर्थ भयो.नजर होस्‌ यसको रिपोट, कत्तिको छ यो बाहुन गहिरो ?यो सबैक्रो नाइके पो हो ब्राह्माणकुलमै आगो लाउनेहाम्रो रीतिथिति नाश गरी म्लेच्छहरूको सीको गर्नेहेर्दा पो यो सानो सानो, तर यसको मन कति साह्लो ?मौका पाए पिस्तोल उजाई, गाथमा चढ्थ्यो हान्न तारोभारतवर्षका राजद्रोहीसित, बलियो छ साँठगाँठ यसकोतब त निक्ले सर्कारबिरोधीः लाञ्छनाले पोतिकाहुना नहुना वकवादहरू, पेर्टाभत्र जनताको '१विश्वास लागोस्‌ सर्कारमा, खास हुलिया यहीनैहीबिजुली हो यो बिजुली हो, ज्यूदै छाला काढ्नुपर्छरगतका धारा संगै-संगैँ, यसले षड्यन्त्र खोलिदिनेछकति छिटो लौ भागिसकेथ्यो, बाबुको किरिया बस्न आयो ! ”बह !' महाराजको चेत फर्क्यो, शंकाको कुहिरो उड्न थाल्योत्यसको विशाल पंखले, कातर हृदय घोच्न थाल्योउसो भए लौ वाँध्‌ यसलाई, यो त सपको बच्चो पोयति सानो मान्छे यति चर्को, तव त्यो गंगे कस्तो होला ? शागलाभाममि आमिनिनिनिहिम्िनिलिहिनतिरिकिल्टिटिजलाण जग ए0114100100000१ पटनावाट निस्कने पत्रिका -४१- काल भैरव भै त्यो धर्मे ! उम्झ्नन पाए संसार निल्लापर्वेत जस्तो त्यो दशरथे, जरूर जख्र सातो लेला !त्यहाँ थुप्रिएका पशुको पनि, त्यसतै तीखो सिंग होलाओहो ] नेपालका घरघरमा, धेरै साना वच्चा होलान्‌ ।कतै, के, ती पनि यस्तै, राजद्रोही पाठ त पढ्दैनन्‌ ?पुर्वी डाँडो रंगिएदेखि पश्चमी डाँडो धमिलिउन्जेलआमा ! बावा भन्नेदेखि, स्कूल कलेज जाउञ्जेल एक एकका गब्द उतानू, मनमनमा डिग्री लाउनू साना भन्दै एक नहेप्नू, पेरङ्गो कोक्रो खाली गर्नू 'गंगे' जस्तै बुलबुली पाल्ने 'दशर्थे' जस्तै चइमा लाउनेएक नछोइनू, एक न छोड्न्‌ सारा बट्ली कोच्न थाल्नू !हो त साँच्चै, विचार गर लौ, गन्ध भनेको कत्रो हुन्छ ?एक्कै थोपा खस्न पाए, सिङ्गै बैठक मगमगाउँछ लौ ठीक पार्‌ सिस्नो पानी, तन्काइहाल्‌ छाले कोर्रालैजा तल त्यो फ्टाँगीमा, भुण्ड्या बाँसको छम्बामा एक एक ररन्का रन्किन थाल्दा, श्रनि होला इतिहास पूरा" अब के थियो त्यो बैठकको, उम्लिएको कराईमासब मसाला घुलमिल गे, वनिसकेथ्यो सुरुवाबाँड्नु अ्रगावै एक सुर्को, चाख्न भने भै कल्पेर मौनआज्ञा महाराजको पाए भै भट्ट बौलाएर घर्किएकोशान राख्न, पहलमान त्यो जागीहाल्यो:- “मन एपुड्के टंके काठा | तै ह्वैनस्‌ राज उडाउने ? ला चड्कन गालामा, गर्छस्‌ सेखी हम्रो साम्ने ? बन चक डाइनामेटको आवाज भै टंकप्रसाद गजिए:-कर्मचण्डाल ! ए पहलमाने ! चिनिस्‌ को छ तेरो सामुन्ने !क्रान्तिको पहिलो गोली, तेरो राज उडाई छाड्नेबैठकभरिका मूर्खे पशु हो ! सर्कार देशको मुटु होलिइँदा खिइँदा चक्छ भने, त्यो मुटुको के काम लाग्यो ?हुकुमी राज नेपालीको, सवभन्दा ठूलो खाडल होयसकै गहिराइमा सब, नेपालीको सर्वस्व डुबेको,कसरी भन्छौ तिम्रो राज ईश्वरको बरदान हो यो ?बताञ हिसाब कति करोड नेपाली धन बिदैश पुग्यो ?आज शत्ति,को श्रन्घो बलमा, यसरी पागल बन्दै छौ !हजारौं नेपालीलाई, बिदेशमा लखेट्दै छौ लाखौं नेपालीलाई, कात्रो तिमीहरु ओडाउँदै छौ के झधिकार तिमीलाई नेपाललाई छ रित्याउने ?कसको दिल चाहिरहन्छ बाँची बाँची मर्ने ? ढुङ्गा ह्व नन्‌ मानिस जाति, छाती खोली वढ्न नसक्नेभ्रब ग्रर्के मुटू बदल्न, अ्रव दोस्रै दम भने देशमा जाँदो पहिरो लाई, राम्ररी नै रोक्न देख्लौ कति चाँडै नै, एक तृफान यहाँ उठ्छ त्यसको बेगमा ढुन्‌मृनिदै, तिम्रो बंशकै इतिथरी हुन्छ"विस्मित थियो त्यो पहलमाने, बन्दीको कुर्लन सुनेरहेरिरह्यो आँखा च्याती टृप्पीदेखि खृट्ठासम्म ! ॥ नि नी रनित्य वहान वीरका फौज, पल्टन जस्तै निस्कन्छन्‌खर्लाङ्ग खुलुँङ सर्ल्याङसुलुँङ ब्याण्ड वाजा बज्छन्‌ ! नङ एंक सिपाही अठपहरिया प्रत्येकका साथमा छन्‌ बात कसैले माने हुँदैन, मानो " छोटा- लाठ ताड्छन्‌ शेर जस्तो जगर फिजाई, ठाडा ठाडा केश उठाई सूयंदेवको तेजलाई, मानो जलपलाउनालाई उर्दी दिन्छन्‌ 'दशरथ चंद,- क्“्झम्‌ सेलोट नेतालाई!” सवक्रा मोटा मोटा सिक्री, खुट्टाका ती नेल पनि छुन्द्रङ्ग गर्छन्‌, शब्द उचाली! सबभन्दा चर्को सलामी हा हा हा हा हाँसो छोड्दै, हेछे तेजी नेत्र धुमाई नेता हो यो 'टकप्रसाद', उत्साहको नौलो शक्ति भन्छ प्रेमको स्रोत उमाली, सान्त्वताको किरण छरी:- “थ्वन्दा छैन: धन्दा छैन, हे देशका लडाकूहरु हो ! सही कदममा हाम्रो पाइला, हेर कसोरी लस्किरहेको ! '” एक जोडको हर्ष बहन्छः एक शक्तिको पर्वत उठ्छ आत्मविश्वास, श्रद्धाको, तातो रस गहमा ड्ल्छ सब मौन छन्‌, सब प्रफुल्ल छन्‌, लडाक्‌ इतिहासका पानामा उक्लिरहेको सूर्य छटामा, उद्द लित तिनका चेहरा लाग्ने मानौ विजय पक्षको, हो यो राम्रो दिव्य सभाछि त छ छी उ » भारतमा अंग्रेज शासन छँदा प्रान्त प्रान्तका गभनेर (बडाहाकिम) लाई छोटा लाठ भनिन्थ्यो । ५ सिहदरवारमा थुनिराख्दा हरेक विहान टंकप्रसादलाई बन्दीहरुले दिने गरेको सलामी (हाँसो गर्दै) क डौ ला यस बन्धनको छप रंगमा केबल चिन्ता मात्रै छैनबीरहस्को यस मण्डलमा, केवल ” भूत जमेको छैन नयाँ युगको नयाँ कहानी, आक्कल-भुककल सिजिइँदँछहर्ष, विजयको ग्रमर प्रभाव, सतत प्रभावित भैरहेछखुला विश्वमा एक बिचित्र, नाटक फेरि खेलिन्छ दशरथ चंदको एक स्वर उठ्छ:- “ए ! लम्की लम्की हिड्ने मान्छे, के त्यो छोपी लग्दै छस्‌ ?कक्षका निम्ति कसका उपहार, श्राज लुकाई लग्दैछस्‌ ?अ्रठपहरिया थरथर कामी, झण्डै किस्ती खस्न लाग्छखूब सह्याली थूक निलेर दशरथ - सामु हाजिर हुन्छभयभीत स्वरमा भन्न थाल्छ:- “केही ह्वैन यो केही ह्वैन; जर्साबको मिष्टान्न होहेर्नुहोस्‌ लौ भन्छु, यो अनार र मौसम हो” देखादेखी हात उठाई, किस्तीमा अधिकार जमाईहाँसी, हाँसी, छानी, छानी, मिष्टान्न पुरै मृठयाईआदेश दिन्छन्‌ दशरथ चंद:- “जा भन्दे तेरो जर्सावलाई, मैले यसरी हात हाल्यो !के त्यसको मात्रै हिस्सा लाग्ने, स्वादिलो यो श्रनार होहामी यहाँ छौं ज्युँदा मानिस, मात्रको हक चिनाउने।पयवलितिभियल गोल्टिन रित्तिइसक्यो, सिगरेट पत्ति पठाइदे ! ” गोली लागी मर्ने प्रडेको, एक बिजुली चिडिया जस्तो” भूतकाल (पहिलेको याद) ४५२ रल्लटल्ल विस्मित भई, त्रासले हुत्याइरहेकोभ्रठपहरिया किस्ती समाती, गुन्दै गुन्दै हिड्न थाल्यो:-“हुन को हो, यो मान्छे ? कैदी भनी समातिएर, सिमेस्टमाथि तपस्या गर्दो,आम्मै आम्मै कस्तो ठण्डी, संक्दै होश उड्छ मेरो दुई जुराफमा बूट लगाई, हामी आफैं पहरा दिन्छौंगरमकोट, जर्सी लगाई, गलवन्दीले घाँटी सेक्छौं,तैपनि जाडो पञ्जाभित्र, इन्जेक्सन झैँ घोचिरहन्छखुट्टाका यी दश औंलाले, सुनिई कृण्डै मर्नुपरछे, हेर यसको सुत्ने कोठा, हेर यसको ओड्ने कपडा !एक चादर ः्रेढी यसले, गरेको लौ कसरी गुजरा ?”“कर्साब्च, जर्साव, कवाँड्चिफ, अरक्‌ महाराजकै दाँया बाँयाहामी वस्छौ सधैं जस्तो, तैपान कस्तो हाम्रो चेहराहोश उड्दछ, ह्वेश उड्छ, मानो मुटु नै अ्रडिन पुग्योएक्कै शब्द वोल्नालाई, शरीर पसिनामा ड्ब्नुपर्छ तर, हेर यो दशरथचन्द ! , जर्सावको थाली खोस्छमहाराजको भन्दा चर्को, यसको सवलाई हुकुम छ,हवन, के यो मानिस ह्वन ? ह्वैन, के यो ठकुरी ह्वन ?ईश्वरले सृष्टि गरेको, के यो उस्तै जीव ह्वन? तब किन यो यस्तो चंकेको ? सुयं जस्तै हेर्ने गाह्रो ?न मुटुले दोस्रो वाजी, हात हाल्यो, मुख छोड्यो, किन यस्तो विचित्र हो ?” नो न वै क बन्दरीहहुको बन्धन प्राज, दिन परदित खुकुलिँदैथ्योराणाशाहीकी निगाह होइन, यो त उनैको चमक थियोहिजोसम्मका गुप्त सिपाही, बिस्तारै कान खोल्दैथेदेशभबितिको राग पाई, आफ्नो घरको फोटो संझीराणाहरूले गाडिरहेका, बनेलका जस्ता दान्हा देखीउनका ग्रात्मा ब्युँझि रहेथे ! एक सिपाही लम्की लम्की, पुत्रशोकी भै दौडी प्रायोदशरथचन्दको कोठामा, देखादेखी घुस्त पुग्योघिग कोठा उचालिने गरी, एक स्वासले भन्न थाल्यो:- "हजुर ! आज त ज्यादै भो......सहन नशकी मेरो आत्मा, यसरी हुत्ती हुत्ती श्रायो,अन्याय र प्रत्याचारको, वेदना र सासनाकोहिमालय यहीँ खडा भयो .....मन पोल्दै छ ओ्रोडाहाले, अ्रव कत्ता लाने लौ जानेहो? शो उभ्भिएरे मुख छोपी, धुँक्क घुँक्क त्यो रुन थाल्यो उसको उर्दी खाकी पोशाक, आँसुले नै धोइन गो 'दशरथ' भन्छन्‌ सान्त्वना दी, मुखमण्डलमा लाली छाईचश्माका ती चमकभित्र, श्राँखाका नानी सोम्याईः- “के भयो हँ ? किन रुन्छौ ? पहिला जम्मै रिपोर्ट द्यौकालको निम्तो टान खोज्दौ, राणाले कसको रगत बगायो ? न्‌ ७ न श्रस्थिर तनले कम्पित मनले सिपाहीले फेरि भन्यो:-(“को हुन्थ्यो ग्रछू ? उही बाबु, भूइँचम्फा त्यो गंगालालकोएक एक लोता छाला तानी रक्तपात लौ मच्चाइएकोहरे, कस्तो बाबुको मुटु, हो भने त पुगिहाल्थ्यो !” वीर 'दशरथ' दश सूयं, उदाए झैं भन्न थालेः- “को नडराङ, पर्वाह छैन, यही त वीरको वीरता होउसका पाथी पाथी रगत, राणाशाहीको चिहान होप्राणको वाजी लगाएर, हामी यसरी ग्राएका ह्वौं रगत के हो ?- पसिना जस्तो प्राण दिन पनि तैयार छौं ! ”सम्पूर्ण कोठा गरमायो, एक एक आत्मा भन्न थाल्यो “धन्य बीर हो घन्य धन्य, तिम्रो वीरता खेर जान्न । मौ ॥ तभारेभुरे सारा बात छन्‌ खालि कल्की टल्कन्छन्‌त्यस सूयंको उज्वल छायाँ, कोतूहलले तापिरहेछन्‌महाभारतको विराटपर्वे, हेर फेरि शुरू भयोप्रतिक्रान्तिका सेनानीको, यो शक्तिशाली जमघट होअदव यहाँ छ, राजदर्वार, सवले तौली बोल्नु पर्छप्रतिभाशाली राजाको, हुकूमलाई पचाउनु छबादविवादको सिलसिलामा, श्री ३ जुद्ध प्रश्न राख्छन्‌गाईले बाच्छो चाटे झै, शान्त स्वरमा बोल्न थाल्छन्‌:- “हेर यतिका टल्किएका, निधार हामी देखिरहेछौं न ब्द- थिनका एक एक टलकत्राट, सत्य हृदयक्रो श्रामास माग्छौँबिचार गर लौ हाम्रो राज, कसरी कहिले आ्राएथ्यो आज कसरी चौदिशामा, श्रकै झिल्का देखिरहेछौं क्के यस्तै फेरि उम्लने छ ?... अथवा सामसुम सुक्का ढोड, कक्रिए 'झ लत्रिनेछ ?कसरी हाम्रो इच्छा श्रफ दिनपरदिन बढ्दै जानेछ ?”त्मगर' अगाडि आई भन्छन्‌, तीखा तीखा जुँघा मृठारीजोश रोषको ताप छीडी, भकभकाई गर्जी:” “ठीक हुकूम भो महाराजको, सरकारको ज्ञान चौडा छनतमस्तक छौं हामी छोरा, आज केद्दी गर्नु जरूरी छ, म त संझन्छू, हामीहरू ह्वौं नेपालका ज्यूँदा शेर एक गर्जेन, एक तजेन, हल्लाउँछ त्यो मेघ; हाम्रा पुर्खा 'जंग प्रभु' ले जसरी रगतमा पौडी खेलेत्यसकै शक्ति ल्याइरहेछ, हामीमा तागत अहिले; नेपाल हाम्रो, दुनियाँ हाम्रो, त्यो हिमालय भन्‌ राम्रोकत्रो शक्ति बृटिश राज्यको, सो पनि बोल्दछ बोली हाम्रोश्राज दुई चार घरमा द्रोही, जन्मन्छन्‌ यदि साँपसरिताकिरहने के काम छ ? सक्नुपर्दछ भुट्न यहीं नजर होस्‌ लौ कैयौं दिन भो, को पाजी मूसो चुइँयगन्यो?सत्यानासी, ती अ्रभागी, खाँदै छन्‌ हावा सिमेन्टको,राजकाजमा पछि हट्नाले, श्रयवा माया राख्नाले पाण्डव किस्सा बन्दछ, इस्पात बन्नु छ हामीले,” ४९" एक भाषणले गउचर गन्यो, भाइ भारदारको रगत उमाल्योसबका मनको स्वच्छ भावना, एना जस्तै चंकन थाल्यो“ठीक, ठीक हो त्यस्तै हुन्छ” -पालैपालो शब्द निकल्छ«क्कृत्रिम मनको वज्जलाई, आजै प्रहार गर्नुपर्छ थाहा पाउन्‌ दुनियाँका एक एक कुनाका मान्छे कस्ता सूरा, कस्ता बलिया, होइवनिमन्छ महाराज अहिले” गम्ब थाले श्री ३ जुद्ध ठूलो शोचमा भूटिएर देन्गे हातले जू'घामाथि, हलुकासित ताउ दिएर:- न्सूरा छन्‌ लौ हाम्रा छोरा, हाम्रा भतिजा झन्‌ बलियाभारदारका बुच्चा बुच्चा, नाक प्नि खूब घारिला !शंका लाग्छ कतै यिनले होशको ग्रमृत चाख्न विसून्‌समयको घार नजानी, सिकारु भै डुब्न थालून्‌ राजद्रोही जरुर हुन्‌ ती सख्त दण्डका भागी कसरी भन्ने ? प्रहिल्यै हामी लागौं तिनको प्राणको बजीकतै आगो कन्‌ सहकोस्‌ रगतका सिर्का छ्न नआग्रोस्‌ खूत भएपछि भन्दछ शास्त्र, बोक्नुपर्दछ पश्चात्ताप,” खसखस घाँटी साफ गरी, घाँटीका सव वाक्य समेटीभन्छन्‌ प्रष्ट श्री ३ जुद्ध, गम्भीरउपर गम्भीर बनी:- “थाहा छ तिमी सबलाई, मेरो यो छाती को नापजत्ति चौडा यो देखिन्छ, डब्बल अक यो हुनसक्छ बाबु-प्रामाको मुस्कानमा, छोरा-छोरीको सृष्टि हुन्छउनको प्यारो चुम्बनमा तिनको तोते वोली खिल्छ ३०" ईइवबरका वरदान यदि, छौरा-छोरी हुन्‌ भनेपृथ्वीका ईश्वर संरक्षक, आमा-वाबुले हुन्‌ पर्नेभूल भएमा, ्रलमलिएमा, संकटका भूत उज्नन्छन्‌तिनको अदृश्य झस्काले, जीवनका फूल वैलाउँछन्‌ बात, साफ छ, ताप ठूलो छ, यो त रणको बेला होबढ्ने, हट्ने अथवा अडिने ? यही नै मूल समस्या हो:गद्गद छु म देखिरहेछु तिमीहरू दिग्गज विद्वान्‌ छौसरस्वतीको बरदान पाई, दुनियाँको नाडी छाम्न सक्छौ;छाम त फेरि दोस्रो पल्ट, शुरु शुरुमा कैयन्‌ भूल हुन्छन्‌खस्रो सिलट, पिन्सिन आफै, घोई घोटिई चिल्ला हुन्छन्‌;भन मेरा शूर वीर हो ! अहिले कसरी लड्नु बेस छ?के रगतकै होली खेल्ने ? यो त गर्मीको बेला छ परिसके सव माछा जालमा, के अहिल्यै सुइरो कोच्नुपछे;भस्मभित्रको आगो माने, फू फू गदैं उडाउनैपर्छे ? अथवा समय पर्ख देखि, आफ्नो इच्छा पूरा हुन्छ ?” “सोग्है श्राना समर्थन छ, श्री ३ प्रभूको हुकूमलाई तर सम्झौं, अहिले भोक लाग्छ, मीठो नमीठो सव निलिन्छ ?अर्कोतिर त्यो कसौंडीमा, कवाफ पनि तैयार हुँदै छ; श्रब के गर्ने ? -घण्टी हेदँ, भोकको ज्वाला उड्न दिने ?कवाफको त्यो लोभ गर्दै, शिथिल हुँदै चित्ता ज्वाने ? खानु बढिया सामुन्नेका, रुस्खा सुख्खा पहिले त्यसकै शक्ति बटुली फेरि, कवाफ मात्रै किन छोड्ने ? "9१२ अहिले यौटा आगो सह्क्यो, यसको मृट्‌ लुछ्नुपर्छगाग्राका गाग्रा पानी खन्याई, यसलाई खग्रास पार्नुपर्छ; नत्र ज्वाला कसरी मार्ने ? बिनात्रासको पानी पोखरी ?विद्रोहीको रगत नपिई, सकिन्न मोर्चा लिन बेक्रिक्री ! ” 'जम्बू' को यो वाणी सुनी, फेरि झर्को हे बग्योखूनीहरूका प्यासी दिलमा, त्यस दिनको श्राशा उम्यो'पद्म' उठी बोल्त थाले, मानो पद्यकमल भै शान्त स्वरमा खोजे झै, अपूवे रंगको चित्र कोर्दे:- ““भाइहरूको ! याद छ सबैलाई, कवाँडचिफको रोल मेरो'जृद्ध प्रभुको शान्तिका निम्ति, वोक्नुपदेछ मैले डोको;हेर भारत, जहाँ हाम्रा मित्रहरुको हंकम छ दिनह कैयन्‌ काँग्रेसीको, हाट्टा हह वगिरहेछ; उनी के गर्लान्‌ हाम्रा निम्ति ? जव हामी ज्यादै थोरै छौंपरिवतेनको घेराभित्र, नेपाल पनि धुमिरहेछनयाँ रोगको कीटाणु, जर्र यहाँ रोग सानेछ, प्रहार नगरौं अहिले हामी, कत उत्ति बलले फर्केला_गोलघरको एक एक ईट, पार्ला बिद्रोही कोला कोला !रणनीतिको यो एक भेद, बुज,कहरूका निम्ति होशक्तिको घारलाई, तिखान यो साँद हो कोही छैनन्‌ यहाँ मूखें त, के को धक्कम्‌धक्का हो ?” न शेरे" झौगौ साँच्चै मक्कल फुट्यो, सारा फिलिगो छरबारियौगोबर गणेशको हृदय फुटी' जताततै पोल्न थाल्यो;- “ढुन्न हुन्न यो, कतै हुन्न, को भन्छ यो रणनीति हो ?यो त यौटा कातर दिलको, सानो मूसे स्वर ह्वो '्द्र' कहाँ गए, श्रनि त्यस्तै, अघिका 'खड्ग' र 'देव'के उनको प्रात्मा ज्युँदो रहे, हामी खेल्थ्यौं यो खेल ? मर्नुपर्देछ छाती वाला, जो जो छन्‌ रणस्थलमा पर्वाह के को जत्र सुरियौं, भ्रर्काको त्यस्तै ज्यान लिनआज ज्यानको बाजीमा, ती बिद्रोह्रीहरू आएका छन्‌ज्यानकै बाजी लगाइकनै हाम्रा गोली छुट्नुपर्छन्‌"' “सत्य बोल्यो, सत्य वोल्यो' गोबरगणेशको बाघमुखले के हाम्रो मात्रै पालो ह्वौन प्राइमिनिष्टरको कल्की लाउने ?यो त पौठा आफ्नो पालो, सकी उम्कने दाउ होभाइहरूको जीवनमाथि ठूलो अन्याय र खेलबाड हो सहन्नौं हामी मरे पनि, ती बिद्रोहीलाई ननिली हवन भने छोड्न्‌ सबले, जो सक्दैनन्‌ सन भ्रधि हाम्रा छाती किन खडाछन्‌ यी तक्माका चमक लिई ?बिद्रोह्रीका रगत पिउन, भोकाएका छन्‌ यी अर्ति" गर्जेन थियो यो गोबरगणेश, गोपाल त्यस्तै जम्बूमंत्री' को न शपे "- आखिर बोले महाराज भझुकी:-““भँगो बाबु त्यस्तै मान्छौं हाम्रो कलह, हाम्रो झगडा दिनेछ ती बिद्रोहीलाईनिम्न लाग्दाखेरि पनि, एक अ्रयाह शांक्त," ती त फँ महाराजको राज बैठक, आज यौटा देत्यनगरीभारदारका गुणहरुले, तिरमभिराउँदो यमपुरी वीरहरूको रक्त पौडी खेल्ने क्या लालसा छ अन्धकारको कोठरीमा, यौटा चिडिया छोपन्छबन्धनभित्रै उसको प्राण, त्रस फ्याँकी चुँडिन थाल्छजसको मोहिनी सुन्दर नाम, “श्री ९ त्रिभुवन” बल्दै छजुद्धशसेर सिहासनको, आत्मालाई हलुका पार्छन्‌ रोब राख्दै कडा शब्दमा, एक बिचित्र माग गछेन्‌:- “सर्कारः यो ही खड्गतिशाना, बिद्रोहीहरूका छ'तीमावर्षने छ प्रब छिटै नै, गोलीको एक नजराना श्री ५ को अटल गाथ-गादी मा उनको आँखा छवबिसयोस्‌ लालमोहर, गत्तिकँको फरियाद छ!” खिस्स हाँस्यो त्यो विभूति, हृदय-वागको फूलमावेदनाको अथु रोकी, यहको एक कुनामा ! १ उडी न बोल्न थाल्यो शान्ति रसको, एक अलङ्कार उनीजसकी सुन्दर रूप देखी भस्कन्छन्‌ ग्रमरावती:- «दङग पर्छु आज सुन्दा, मेरो गद्दीको हाल सबै को रहेछन्‌, सूरा बलिया, तिमौहरूभन्दा बेग्लै ?भन्नुहुन्न भन्नुहुन्न, भ्राज मेरो गद्दीमाथि आँखा गाड्ने कोही जन्म्यो, यस नेपाल नगरीमाथि- लालमोहर के, ज्यान वाजी लाइदिउँला को रहेछश्री ५ को यो तख्तलाईं, फेर्ने खोज्ने बताञत ?” जुद्धको त्यो भीम काया, जुरुक्क उभिई बिन्ती गर्छँ:-“उही पहलमान्‌ जो हजूर्को, गुरु भएर खेल गर्थ्योएक ह्वँ नन्‌, चार ह्वं नन्‌ आज हाम्रो देशमाथिचिलले कावा ख।ए झै तो, मडारिदै छन्‌ साँझ रातिख्याल होला सर्कारलाई, कसरी ती पर्काडए पनि" ती पहलमान ! चिन्छु मेरा आदरणीय गुरु हुन्‌ !कसरी भनू' उनले मेरो, गाथगादी ताक्न खोजे ?के छ मेरो भ्राज यहाँ ? के छ ततमा सिर्फ माया ?भूल होला, भूल होला, छोडिद्यौ मो छोडिद्यौ !” घोष्टिएका, भुम्मिएका, खैर जस्ता ती जुँघामाएक संहार, एक प्रलय, नाच्न थाल्यो नानीमा 9५ भेक्मकाई, थूक छरेर, उम्लियो नि यौटा प्रतिमाकुलियो त्यो साँढे जस्तै, कुमक्ो जूरो हल्लाएर:- “के भनेको ? के भनेको ? बोल ठकुरी के भनेको ? चाख्न खोज्छौ तिमी भा, चटनी मीठो मृत्युको ?हेर पिस्तौल, हेर बैठक, यो त हाम्रो राजहोतिमी त यौटा पालिएको, बोस्सिएको बोका पोभ्रब खबरदार एक शब्द, तिस्किएमा यो बिचित्रतिम्रो, ज्यूदो लाशलाई, गोर्खामा दफनाइनेछ !” भ्रब खतम भो त्रिभुवनको, शान्तिको पीगूष घाराफागुका भै पचका बन्दै, छोड्न थाल्यो तोड साराः-- बज्ञब म यौटा मोटो बोका, तव कित मेरो लालमोहर के बोकाको हात र पञ्जा, हुन्छ र बक्स्योस्‌ लालमोहर ?दिन्न दिन्न लालमोहर म, यो मेरो श्राफ्तो धनहो लैजाउ चाहे मेरो लाश, डाँडामाथि गोर्खाको ।आजसम्म के तिम्रो दिलले, केही कहिल्यै बात मान्यो ?शुद्ध हृदयले, प्रेमपुष्पले, मेरी मन्दिर शोभायो ? उल्टै मेरो खोपीभित्र, तिम्रो लूट चल्न थाल्यो मेरो कोमल झात्मा-सामु, उल्टो पिस्तोल-भूत नाच्यो !अझ देशको बर्बादीले, संसारको इतिहास तोड्यो; झाज यौटा घृणित राग, फैलिरहेछ यस बैठकमा माछौँ मलाई जाना जानी घचेडी त्यो दुगन्धमा ? "३६" घरमैभक्त यी त्रिभुवनको, सच्चा पूज्य गुरु हुन्‌ त्यस्तै उनका भ्ररू शिष्य, मेरा प्यारा भाइ हुन्‌;छोडिदिन्छु, जसरी छोडेँ, भेरो प्राण तिम्रो हत्केलामाराख, फ्याँक, पर्वाह छैन, यं हो हाम्रो फैसला !” एक बन्दी बोलिरहेथ्यो, सुनको पिजडाबाट उसको गर्जेन्‌, उसको छाती, घकेलिरहेथ्यो पापी परथर्केमान थे भारदारका, हूल आई उनलाई घेन्योएक असहाय बेला पारी, उनको लालमोहर लिइयोभित्र भित्रै उनको आत्मा, चित्कारिरहेथ्यो विषादझचि चाकिएर भन्न थाल्यो:- पलौ, लेङ मेरो दुवै हातको लालमोहरतर दिलको गाढा लालमोहर ता यही कलेजाभित्रै छटुका टुक्रा पारी खोसे, तैपत्ति कहिल्यै भाग्दैन ! ” तै न न झाज मानो संहारको दिन हो, सिंहदरवारको पटाङगी आवादछविद्रोही ती वीरहरूको, कम्पनले मानो भूकम्प उठ्छ; माघ मासको तातो धाम, श्राजै तिनले जान्न पाएमृत्युद्वारमा पुग्दा पनि, भ्रपूवं आनन्द अनुभव गरे;खड्गनिशाना लागी बनेको त्यो लामो श्रक्षरको खाकातैयार थियो ती वीरहङूको, टुङ ग्याउन जीवनगाथा;तैपनि मानो उदारताको एक भावना बग्न थाल्योमहाराजको सिह्वसनले, शब्द रूपमा दीप्ति छम्यो:- नकल (माफी माग, माफी माग, तिम्रो जीवन बच्न सक्छ !यमराजको ढोकाबाट, तिम्रो बापस यात्रा हुन्छ” वीरहछको मुकुटरूपी त्यो अजङ्गको रूप बढ्यो 'दशरथ चंद' को त्यो आकार, बीरत्वको किरण छर्थ्योपृथ्वीको कुनाकुनासम्म सुनिने गरी भन्न थाल्यो:- “ए ! नपुसक्र राणाहरू हो ! यो कस्तो तिम्रो ्रावाज होथाहा छैन के यहाँ उभिएका, नेपालीको अपमान हो ? छैन कोही यस्तो व्यक्ति, यस मण्डलीको सदस्य भई नेपाल ग्रामाको आँसु हेरी, आफू उम्कन मागोस्‌ माफी;भन लौ कत्रो तिम्रो प्रोग्राम, आज त्यस लालमोहरमाछ?परिवतँनको हावा रोक्ने, के तिमी कसैमा तागत छ? यस कायाको रूप छिनेर भित्री उद्गार मर्दैन छाला, मासु, रगत लिएर, बिद्रोही आ्रागो निभ्दैन, _ सुन्यौ सुनेनौ ? अत्याचारी ! नेपालमा आगी सल्क्यो; सल्क्योआजादीको निम्ति आज, सबप्रयम प्रभियान हो यो; तिम्रा मनभरका ती साँग्रा एक दिन कीना हाड हुने छन्‌तिम्रा राता गालाहरूले न्यायवेदीमा भोगदिनेछन्‌ ! हेर, हामी तिम्रै सामु, मुक्का तानी कब्‌ल गर्छौँ :-सआजादीको हावा नवगी, हामी कहित्यै मदैँनौं"बिद्रोहीका हृदयका पहिल्यै, अमर वती उड्त थाल्छन्‌ ] न कद» तिनकै एक एक संकेत पाई, अनेक लीला रच्न थाह्छन्‌ँ;हेर कस्ता बल्दा ज्योति, त्यस डोरीले बाँधिएकातिनका वीर आत्मा कसरी, तिम्रा मुटु हल्लाइरहेकासाग्दैनौं माफी इच्छा लाग्दो गर, हेछौं छाती खोलेर कत्रो साहसको गजेन थ्यो यो, कत्रो विश्वासको भवन थ्यो?कति शुद्ध चेतना छल्किरहेथ्यो, कत्रो प्रतिभा बोलिरहेथ्यो !टररर ताली बीरहरूले, वन्धनमा बस्दा वस्दै ठोकेनेपाल-आमाको हार बन्न, एक भयंकर आवाज दिएः:-“इत्कलाव-जिन्दावाद ! राणाशाही-मूर्दाबाद प्रजातन्त्र-जिन्दावाद ! बैठकका ती भारदारले, एक छाया अहिल्यै देखेभोलि पसि के हुनेछ, छिटो गुन्न थाले दुष्टहरूका गिदीमा फेरि, गुञ्जन थाह्यो क्रोधी रागदाह्वा किट्दै, सिंगै काँप्दै, बैठक भयो कम्प,यमानबूट बजाई गोबरगणेशले, एक फर्मान जारौ गन्यो:-“हानु कोर्रा ती पाजीलाई काढ रौं नछुटाई दे कुन्दाले, दे बूटले, अ्रथवा जे जे भेट्टाउँछौवन्द होस्‌ ती विद्रोहीहरूको, सास फेर्ने त्यो नालो"' प्रहार शुरू भो हिसा फेरि, रगतका धारा उछिट्टिन थालेहुकुमभो श्री ३ जुद्धको-भैगो अहिले छोडिदेकाल पख्नका कुपकुरहरू तो, सुन्‌न्‌ आफ्नो अन्तिम घडी" नप - हड्गनिश्ञाना भन्दै गो, एक भयानक शब्द उचालीवीरहृदयका ज्वालामा, प्रतिक्रान्तिको राग उमाली:- «सबेप्रथम त्यो शुक्रराज, जो गान्धी बुढोकी ढोकै होगीता गीता फलाक्दै, राजद्रोह्ी भाषण गर्थ्यो सीधा साधा रैती दुनियाँ, भड्काई मानो चोर श्रीघुम्थ्यो, फिथ्यो, गल्ली गल्ली, भुस्याहा कुकुर चंक्राईमृत्युदण्डको सजाय दिइन्छ' त्यस राजद्रोही अघमलाई,)” “दोस्रो चाँहि घर्सप्रगत, पापको ज्यू'दो मूर्ति होगाथ गादी ताकी ताकी, भित्र भित्रै भन्दै हिड्थ्योपहलमान्‌ त्यो भैकत ठूलो, बलको शेख्री गर्दो होनेपालका पशुपतिनाथको, त्यसले तेस्रो नेत्र खोल्योभइम हुन्छ ग्रब महाराजकी, हुकुमको निल्दै आगो,” “तेस्रो ध्यो हो दशस्थचंद, बेशर्मी ठकुरी बच्चोनिमेक हराम, वरुवाल, सबभन्दा चण्डाल भेडोकाटिनेछ त्यो टुक्रा टुक्रा, गुहेश्वरीको बली भयो,” “चौथो चाहि त्यो कलिलो, वेहोशी गंगालाल होबित्ता भरको छाती लिई, ढालसरि फुकाउन खोज्दोलहै नहँमा गुड्दै जाने, त्यो छालाको भकुण्डो होमारिनेछ त्यो बूट खाई, कोप्राका कोप्रा रगत छादीयही फर्मान महाराजको, पढी श्रहिले सुनाइयो" परः ती चै न. ६० छैन चिन्ता शुक्रराजमा, त्यो अग्लो, बलियो शरीरमासत्घमेको, सत्कर्मको त्यो हँसिलो साधुमा «अत्याचारका मुकेट्टाहरू, नाच देखाउन्‌ मेरा सामुसत्य विचारको खरानीले, उडाउनेछु रची जादूखुशी छु म, जाँदै छु यी, स्वगँद्वारको यात्रामाहाँसी हाँसी फाँसी चढु'ला, प्रेम त मेरो नेपालैमा" “पहलमान हो धर्ममक्त, ह_न्न कसैको दरवान संझन्छौ म यस जुनीमा, तिमी झै हू दूषित मशान ?फलामका ती चक्रसित, यी वाहुले किन खेले ? यस छातीले लाखौं बाजी, केका निम्ति डण्डा पेले ?जन्मिसक्यो एक शक्ति, यस लौह पुरुषभित्र छरीसक्यो यसले वीउ झैँ लाखौंमा शक्ति विचित्रलैजान्छौ के तिमीहरू श्राज, मेरो यो पुण्य बात्मालाई ?यस पृथ्वीको काखबाट हावामा पारी उडाई ? ङ, आउँदै छन्‌ केयन्‌ चेला, नयाँ चोला फेरेर तिम्रो पशुता औ हीनतासित, ठन्दयुद्ध गने भनेर,कम्मर कस्यौ वरू अहिले, तिम्रो वेहोशी मेटिदिन्छुत्यो नारकीय महलको जात्रा ती नजरमा कोरीदिन्छु,” “तिमक हराम ! निमक हराम !! खुव चिनिछ्ठस्‌मेरो राम ?”छाती खोल्दै दशरथ भन्छ, “5 हेर लौ परमधाम; " ६१" घेरै दिनतक छोपेको थिस्‌; त्यस दोसल्लाले आँखादान, पुण्यको छुसी बासना, छदै मेरौ कुलमा;देखेँ मैले आज पृथ्वी, कति उज्यालो चम्किरहेछ - तेरो घृणित दोसल्ला त्यो, छौप्नलाई उड्दो रेछ;प्रक्रतिका कण कण सब, स्वच्छन्दतामा हुकिरहेछन्‌नेपालीका ध्रात्मा मात्रै तेरा वन्धन बोकिरहेछन्‌;पक्रीहाल्यौ पहिले मात्रै, तिम्रो यसरी ज्यान बच्योनत्र हुन्थ्यो थाहा हिज नै, यहाँ कसको राज हुन्थ्यो;तैपनि केही पर्वाह छैन, आइरहेछन्‌ वीर नेपालीहवामो इच्छा मूतै गराउन, वान्न तिमा ती जुह्फी" 'देखिस्‌ तैले मेरो छाती ? तेरोलाई मात गर्छे हृदय छाम्छस्‌ ? कति गोजी, डम डम यसले छोड्दै छख्वै त हेरूँ, को रहेछ ? यस तनको भकुण्डो हान्नेकसमा त्यति बल रहेछ, साँचै ज्यानकै बाजी थाप्ने ?गंगाको यो सुन्दर काया हाड छालाको ह्वँन ईश्वरको यो दिव्य, सृष्टि, तिमीहरूको पेवा ह्वैँन; यो त यौटा 'तील कमल' हो, नेपालीको प्यारो घन होदेश प्रेमको आजादीको, चुम्बन गर्ने बालक हो; बरबराई मानिस हिड्छन्‌, जो ओराफे चेतमा हुन्नन्‌ संक्‌ पशु हो ! तिमी कहाँ छौ ? कति त्रासका खाँदै छौ ?आज यौटा युवक ह्वैन, लाखौं लाखौं आइरहेछन्‌सरस्वतीको बरदान बोकी, तिमू मुकुटको हाई हान्नन्‌ । न दुर" भनुला म इतिहासका पानामा, आखिरकार को विजपीहुन्छन्‌ डक यी थिए ती वीरहरूका, वीरताका सच्चा वौली शुक्र, गंगा, दशरथ, धम, शहीद पकितिका राम्रा जोडी;बीरताको विमान चढी, हेर कत्रो तेज श्रायो अड्त सकेन, श्रड्न सकेन, हेन सकेन, हेने सकेन ! त्यस ज्वालामा उड्ने डरले, राणाशाही बोल्न सकेन;फरक्क फर्की, थररर काँपी, हत्यारो झैँ मुख लगाईबैठकले नै उद्घोष ग-्यो:- “हुकुम नगन्ने शक्ति !?'चै न ती फेरि फर्मान पढिन थाल्यो खड्गनिशाना चम्किरहेथ्योवीरहरूका वल्दा आँखा, एकनासले हेरिरहेथेकानका-जाली भझन्‌कुनाकार, पाई खुशीले भुमिरहेथे;- “हाम्रो धर्म परम्पराले, ब्राह्मणको ठूलो सम्मान गर्छेटंकप्रसाद औ रामहरि, घर्मवाट च्युत गरिन्छन्‌चारपाटे मृड्दा खेरि, उनका जातले बिदा लेलानगोलघरमा जनमर्भारि,, उपियाँ उट्सका साथ देलान्‌ !' एवं रितले अरू बिद्रोही, क्रमैसँग टांगिएफाँसीका डोरीमा ह्व न, कारावासको यातनाले ६२ कति जतमभर, कति आघा, मानो यसको हिस्स। लाग्योजसरी भोज औ भत्यारमा, मान्छे हेरी टपरी मिल्छन्‌ ! तन ती ती दुई महिनाको कालो करतूत, राणाशाहीको जीवन मूलदुङ्गियो नि बीरात्मामा, घोप्ट्याई ज्यादै अमिलो चूकआज उनको सफर हुँदै छ, प्राज उनको आत्मा उड्छगोलघरको नक्सा हेर्ने, हृदय सबको मजबूर हुन्छ !बिदाईको बेला थ्यो यो, मित्रहरूको बिछोडथ्योयोअशुवारा लाम लागी, पह्रेदारको शरीर भिज्योकाँपिरहेको, प्रेम गढेको, हृदयको अनूराग लुकेकोदेवद्त झैँ, बाबु, दाजु, भाइ हिलमिल गरेको रुरण कृण्ठ ती फुट्न थाले:- “हे नेपालका अ्रगुव।हरू हो ! हं वीरताका राकेटहरू हो ।जान लाग्यो छोडी हाम्लाई, फेरि दशेन कहिले हो? आज यसरी दुःखी जस्तै दीन, हीन, निमुखा जस्तै तिम्रो योग्य काप्रालाई, घिसारिनेछ कठै ! व्यर्थ यस्तो तिमी तेजलाई यस्तो तिमो स्नेहलाई कसरी बिसौ ? कसरी छोडौं ? हाय हामी क्या अभागी ? “यौटा यौटा गुन्टा वोकी नेल, गल्फन्दीले बेहिईकसरी हिंडौंला त्यस सडकमा ? कसरी सहने त्यो बेइज्जती "६४ «ग्रयम-विश्व-युद्ध गर्दा जर्मनीलाई घ्वस्तपार्दा यसरी नै जान्थे लाम लागी, हरलपक्ष सिपाहीका“तिमी हामा गुरु थ्यौ नि, तिमी हामा जोति थ्यौ नितिमूँ मिहिनेत, तिम्‌ँ' आशीष, दिन्थ्यो फल हामीलाईहामी अन्धा, हामी काना, आज प्रलि अलि देखिरहेछौँखेल्न पाए, बोल्न पाए, तिमीहरूसँगै कति गर्थ्यौं ?“एक्कै सक्ो चुरोट तान्दा, एक्कै चिलिम तमाखु खाँदाकति आानन्द मनमा हुँथ्यो ? प्रब कहाँ र त्यो मजा ? “आज पसरी छुट्नु भन्दा, आज यसरी च्वाउनु भन्दाबर हिजै हिँडीदिदा ह्वौ के थियो पर्खाल नाघ्न ? वा कुनँ क्यै राह खोजी, यी नजरमा कोरिदिन्थ्यौ !कक थियौ लौ मार्च गर्ने, हामी सुरिला शिपाही थ्यौं ?वा श्रभ$ै लौ भनीदिदा ह्वौ, यो दैत्यलाई साफ पार्नरगत दिन्थ्यौं, प्राण दिन्थ्यौं, देश हामो स्वगे पार्ने" 'किन मानेनौ ? किन बोलेनौ ? किन यो प्रीति गाडिदियौ ! भ्रब यी आँसु हामीसंगै तिमीहरू ग्रहिले जाइजान्छौ नविस्यौं है हामीलाई, नेपालका यी प्रतपढलाई “तिमी चारको स्वगे यात्रा” शान्ति फिजाओस्‌ शान्ति00 खै 020 क्रान्तिकारीका जीवन-वनमा एक विषाद गुङ्जिन थास्यो घन्किरहेथ्यो काठमान्डूको, घण्टाघर झै राग भ्रनौठो न दश तड्पिरहेका हृदथहरू ती भित्रभित्रै जलिरहेथे एक सुरमा व्यथित छटाका मौन अनुहार चाम्क रहेथे;को होला त्यो मृत्यु भूलेर दिल मुहारले हाँस्न सक्ने ?को होला त्यो मित्रवियोग, अनेन्तसम्म खप्न सक्ने ?रहेछ रहेछ, यौटा मान्छे, नेपालीको दिव्य मुकुट डेंग नहिली, धैर्य लिएर, शान्त्वनाको बीउ रोप्नेकरुण रसले हृदय भिजाई, भावनाले भुलुलु उमालीस्मृतिको चिप्लो ऐना, एक बाजी हेने भनी 'दशरथ' बोल्यो छाती फुत्राई:- गयै ह्यो हाम्रो अन्तिम बिदाई जान लाग्यौं चार हामी, उड्न लाग्यौं चार हामीविस्मातको कुर छा, यो तिलक हो हाम्रा लागि जुने आत्मा हाम्रो कममा छ, जुन भावना यो उम्लिरहेछइमान्दारीको मीटो दाख, दल्ली हल्ली भझुमी-रहेछ; त्यै नै भविष्य साफ पार्ला, त्यै नै बन्धन तोडी-देलानबिस्यौ' यस क्रान्तिलाई, यही नै हाम्लाई शान्ति देलाके भयो र ? त्रिजय घडीमा स्वर्ग्रटै हाँती दिउँला" बीरताको, जोशको त्यो, हर्षक्रो अत्ति प्रेमको एक घर्मी, एक कर्मी, एक जाति एक छातीबन्धुत्व अनि विश्वासको लम्किएको लहरो यो,थाक्रिए झैं हृदयबाट उम्ली उम्ली बेह्रिन थाल्यो नष्द्नि आ्रश्रु बिन्दुका चमकमा केही ग्रमूल्य लेखिदियो:-“काबूल गर्छौं, कवूल गर्छौं , क्रान्तिलाई बिसंदैनौ”नी ती नरआज एउटा नरकपुरीमा, वीर आत्माको बासछकोलाहलको आँधीले, मानव-जगत विस्मितछकत्रो खडेरी यप्त वस्तीमा ? कत्रो अभाव यस कुण्डमा !क्केका निम्ति भ्राएका छन्‌ ? यतिका मानिस भुम्मिदैकेका निम्ति रोइरहेछन्‌ ? पीडाका कथा कहँदैदोषीहरूको आत्मालाई, दण्ड दिने यो ब्यापार रेउनको शक्ति चूणँ, पाने खेलिएको नाटक रेचोर यहाँ छन्‌, डाँकाहरू पनि ज्यानमाराका लाम खडा छन्‌एक भयावह दृश्य उमारी निरथंकता गाइरहेछन्‌चार दिवालको चौगिर्दामा, चार दिवालकै घेरोछययको मुटुमा टोलिरहेको यौटा पिजडा छ;“'गोलघर” रे यसक्रो नाम, हो त साँच्चै गोल यहाँशरीर श्रात्मा पोतिरहेछ, कालो मोसो साँक्‌ बिहान,प्राणरक्षक चूलोबाट, घू“वाले सास फेर्नु हुँदैनत्यही कोठाको भित्तो, दलिन, उसले नगनी सुख्खै छैनत्यसकै पछि पछि वीरहरूका आँखाहरू पनि नाच्छन्‌शायद दुइटै आफ्ना वन्धन, संझी संकी आँसु पोख्छन्‌;अफ्‌ उपल्लो एक वगेमा, कालकठोरी रोइरहेछबिचरो आजै वीरहरूको, सास पाउ चल्बलाउँछ;शरीर उसको चीसो धर्ती दिन प्रतिदिन पानी प्युंछ न पि9 न यसकै चीसो संझनामा, वीरहरूले डुख्नुपछे यस पृथ्वीका सन्तापले, पोलिएर वीरहरू पठाइएका होलान्‌ शायद, तोप पोख्न धुर धुरूह्वैन ह्ैन लौ पापीहरूले, पापसँगाली सृष्टि गरेको'कालकोठरी' पवित्र पाने, बीरहरूको प्रवेश भएको हेने वोरका आँखालाई, तिनै चौसा भित्ता छन्‌- जहाँ लेउका लेपहरू, हरिया घाँस झै टल्कन्छन्‌ पृथ्वीको यौटा सानो टुक्रा, आज उनको जीवनसाथीत्यसकै दृष्टि त्यसकै प्रति, आज यिनको गाथगादी माथि अकाश मलिन मुहार, मौन बाणी छोडिरहेखु कसले सुन्ने ? कसले बुक्ने ? यो त कविको आत्मा चिन्छ । नै ती नी सिंहदर्वार, पड्चिमकोणको त्यो उज्यालो पटाङगीमाशुरू भयो लौ मानवताको, बज्यो गाईजात्रे समेनाविद्रोही वी ब्राह्मणमद्ध 'टकप्रसाद' औ “रामहरि'उभ्याइए ती निमंम मूति, नीचताको शान लगाई;बकुल्ला झै नाक भएको, पापीहरुको पाप बोकेकोघर्मेशास्त्रको ठेकेदार, गुरुज्य्‌ पदले शोभिएको एक झौीनो म ति अ्रघि सदै, ब्रह्य बाक्य छोड्न थाल्यो:- ५ए कलिगुगका नराधमहो ! भन, के के तिमी दुई खान्छौ ?चाख्न नपाई तुलबुलाउँदो, त्यो जिब्रोलाई संतोष दथौ न दुय दरिद्र, ओका नाङ्गा तिमीहरु, राहत खोज्दै हिड्थ्यौ ह्वैनौ ?श्री ३ प्रमुको उइयचिल, देख्ने सुन्दर मौका पायौ ! यप पर्वेतको लाली हेर, कति तमतमाई कल्किरहेछ !कति न्यानो न्यानो पार्नुपर्छ ? सामग्री सब दस्तूर छआज तिम्रो व्रतबन्धको त्यो शुद्ध जनै उतारिनेछमहानरकमा पौडी खेल्ने, तिम्रो इच्छा म.त॑ हुनेछ !गायत्रीका गेडाहरूसित, बिदा माग्ने बेला होयोपरपराको क्रमग्रननुसार कहतारोमा दही चिउरा खाओत्यो पोडेले मुछी दिनेछ, तिमीहरूले छुनुप्दैन ! क्रष्ट होला गाँस हाल्न, म_ख बाञ, उसले हालिदिन्छ ?हरिश्चन्द्रका चाण्डालहरूका, अरब तिमीहरू सन्तति हुन्छौकुनै मशानको कात्रो बटुल्ने, घुणित कार्यमा आज दरिन्छौहाँसो लाग्छ मलाई देख्दा, तिम्रा ती मौन आकारहरूपक्कै दिलमा भनी रहेछौः- “धिक्कार यसरी मानिस बन्नु अघि नै हाम्रो मृत्यु भए, कति राम्रो नगरी देखिन्थ्यो ?पापी, दोषी हामी रहेछौं, तब त यसरी बेहोशिदै छौहाः हाः हाः हाः कित चुप लाग्छौ ? पहिले नँवेद्य खाइहाल" ॥। फेरि एकपल्ट ती दुई वीरका सुप्त झिल्का उछिट्टिन थालेडाम्न भनी, पोल्न भनी झिलमिलाई उड्न थाले !भात्माभिमानको राग छोडी वातावरण शूस्य बताईफिलिगोको मूते छटा, 'टंकप्रसाद' बोल्न थाले:- "६३" “हाँस्‌ हाँस्‌ ए ! नरपिशाच !! हाँस्न नपाई रोइरहिथिस्‌ सरस्वतीका राशभित्र, दूषित बृद्धि फ्याँकिरिहिथिस्‌ हेर, झाज तेरो मालिक, जुट्ढ भन्ने त्यो राजा कसरी मनमनै थररर काँपी, हेरिरहेछ भविष्य-ज्वाला ? मूल जरो नै सुक्दै जान्छ, तव शाखाहरूले के गर्ने ? भक प्रशाक्लाका भझूसहरू त हुन्छन्‌ बिलकुल काप नलाग्ने; तँ त यौटा दास होस्‌ नि, कौरबका लाखौं जूत्ता जतो के छ तँमा आफ्नै शवित ? झस्कलास्‌ तँ यत्ति सुन्दा नेपालका धुरी धुरी पिच्छे छ छ पैसा बटुलेर-व्चान्द्रायणी ३. दान थापी, पोल्टौमा धेरै दाम लिएर अझ त्यो आफ्नो मालिकको, जुत्ताका तलुवा चाटेर बनिरहेछस्‌ घमंगुरु, घमेलाई नै पोलेर; कसले भन्दछ तेरो धर्म, वेपालको हृदय उघार्छ ?" कसले भन्दछ तेरो कर्मे, निर्मल जलले घोइरहेछ? भन्छस्‌ अहिदे-हामी भोका, नाङ्गा बन्दै केही माग्छौं ?[ज्य दिए पनि लिनेछैनौं, जत्रतक बाहुबलले लिन्नौं ए, लोभी, लुच्चो, फटाद्वा बाहुन ! एक ढिक्का दहीमा राल चृहाउने ! कसरी मानौं ? आज तैँले, हाम्रो धम र जात उडाउने ! जब हामी ह्वाँला पापी पुर्ष, ईश्वरकै श्रादेश हुनेछ अन्ति हाम्रा प्रात्मा थ्राफे नै, यप्त जनमलाई धघिक्कार्ने छ नै श्री ६ वडा गुरुजूले प्रत्येक घर घुरीबाट उठाउने ६।६पैसाको क "७० " तै, तँ झे, जुठे बाहुने, अनि तेरा पतित मालिकसिर्तैवरत्र, परत्र, दुवै ठाउँमा, तैयार छौं तौल्न शाफ्नो कर्म;बाँचिरहेस्‌, बरु त्यक्ष दिनसम्म, जब जनताको राज होला! सत्घर्मको कलश उठाई, हामी तंमाथि छकिदिउँला;आजसम्मको तेरा पाप, कसरी कुलेसो पार्दै बग्छकोठा, कोठा, चोटा चोटा, सब पश्चाली धे फुछे !पापी आत्मा पोल्छौं हामी, त्यो दुर्गन्धी शव झैदेख्लास्‌, फेरि सूर्य उदाउंछ, पुण्पात्माको खूप सिगादँ” म्श्री इ प्रभु ! दयानिधान ! ओजस्वी राजन्य वरण्य !!व्यायमूति, हे महाराज ! अब क्तरी सुन्ने यो तान ?तब त मँले बिन्ती चढ।एँ, भारदारको महिफलमा टंके नै हो सबको आ्रागो, जिरे खुर्सानी आकारमा किन हो कुन्नि ईश्चरले पनि, यस अधमको जन्म दियो ?अझ ब्राह्यणकुलमा हुर्काई, राजद्रोहको मन्त्र फुक्योघमेशास्त्र सब साक्षी छन्‌, पाना पाना हरप हरपउद्धृत गे, औँह्याउँदै, भन्न सक्छु छैन गजव, राजद्रोह एक यस्तो पाप हो, जस्को अर्को सीमा छैनकुनै जाति औ कुल बताओस्‌, प्राणदण्ड दिन बाघा छैनठोक्नै पर्दछ तात्तो गोली, लुद्नैं पदछ यसको हस समय छ प्रभो, विन्ती लागोस्‌, ग्रभै देखियोस्‌ यसको अन्त ] आफ्नै महान्‌ गुरुज्यूको, यत्रो आज्ञा पाएर पनिसकेन जुद्ध आत्मा उठ्त ब्राद्यण हत्यौँ गर्ने प्रघि -७१- कसरी फेरि हुकुम देवस्‌ अब त यहाँ जन्मिसकेथ्योआत्महार औं भयक्रो, एक नपृंसक लउको,भंडामुनिको बैठकबाट बास्किए ती महाराज:- “ भँगौ जे मो भनिसक्यौं, फेदैनौं हामी हाम्रो बाचा लै जा बर शहर घुमाउन, यी चण्डालका फौजलाई देखुन्‌ सारा दुनियाँका श्राँखा खोली यिनका पाप कहानी नराख्‌ नराख्‌ एक क्षण पनि, ती पापीलाई हाम्रो सामु चुक्ता गरून्‌ तो बांकी हिसाब, गोलघरक चर्पी सामू"रु ची गी तर हिम्मत हारे राणाहरूका, एक एक बुज्नु क भारदारले तसेन थाले, के हुने हो ? यो ज्यूदा मूति घुमाउनाले फिर्ता लिए महाराजले, भाफ्नो बेह्रोशी हुकुमलाई हारको त्यो तीखो झस्का; चिमोद्न थाल्यो उनलाई; त्यस त्रासले वाटो पायो, सिहदर्वार औ झ्यालखान बीच तैपनि कत्रो मेला लाग्यो इन्द्रजात्रा हेने भने भै; दुनियाँका घर घरवाट, वैरिए श्रात्मा उलंदे; एक सुईको चुईकी वन्यो, एक छेस्को जंगल भो हेर्दा हेदै मनुज सागर, हृदयबोकी जम्मा भो वेदनाको, चाहताको, यो मानौ यौटा जुलूस थियौ गाई जात्रामा सद्घ मानिस, भूतप्र तका जामा लाउँछन्‌त्यस समाजका कुना काप्वा, खोत्ली खोतली देखाउँछन्‌आज कै जात्रा हो यो, होइन भूत झऔ प्रतहृरूको "७२ साँच्चै मानिस डोस्पाई, मानवताकै बेइ्जत हो होचारपाटे शिर खौरेको, जुठो वोहोता हात लिएकोसुँगुरका आन्द्रा बेह्ठी, मानिसलाई दैत्य भनेको भुत्रा झात्रा बोराहरूले, वरिपरि राम्ररी बेज्हेको जंगली मानिस छोपे भै, भाग्न नदिई घेरिरहेको; भ्रव भयो रे बीरहरूको, आजैदेखि घमं-नाश उनको पुण्य फुत्त छली, गदँछ रे दर्वारमा नाच तर चम्किरहेछन्‌, उनका सुन्दर मूतिहरू बेफ्रिक्री अ्रनि शान्त्वनाको, दुनियाँमा वरदान छरी, बूढा बूढी, तश्ता तश्नी, साना साना बालक पनिहेरिरहैन्‌; कसरी चम्बयो ! यी दोषी ? को रूप भनी“दोषी मानिस शिर भुकाउँछन्‌, जस्तो चोर लाज मान्छन्‌उनका आत्मा कुहिई सक्छन्‌, अनि त्रासका दुगन्त्र उड्छन्‌ख्वै र यहाँ ती सब चाला ? देखिरहेछौं अपूव प्यालामानो शक्तिको रसभरी, पिलाइ्ररहेछन्‌ मीठो सुरुबा” अघि पछि लाग्ने मिपाहीहरू, टुलुटुलु हेछेन्‌ उनका मुखसंभिल्छन्‌, काँप्दै, कसरी ज्वाला, वालेथे तिनले हर्देम उन्पूख“यो त गजब हो, कुन शक्तिको, साँच्चै नै अवतार रहेछनत्र कप्तरी, त्यसरी निर्भीक, गोलीसरि बाक्य छुट्छ ? हेर अहिले हिंडिरहेछन्‌, मानो यी हुन्‌ मौसम केस्रा रहर लाग्दा, नखाई कनै डम्म डकार्दा” भन्छन्‌ लस्कर मानिसहरुका, खासखास खुसखुस बात गरी ७३" “को हुन्‌ यस्ता ब्रह्मा जस्ता ? हाँस्न सकेको कति ग्रमौीर ?दुःख परे पनि रून नजान्ने, यी हुन्‌ पक्कै देव सरी कस्तो पाप यिनले गरेछन्‌, जान्यौ के तिमीले साथी ? म त भन्छु-यी हुन्‌ सच्चा, स्वच्छ हृदयी निरपराधी,” मेला सकियो, मेला सकियो, नेताको मूति जेल पस्योतर मनको छापा तैलचित्र झै, घुम्दै नाच्दै चम्किरह्यो !घर घरमा, मानिस गुन्न थाले:- “आव ती नेता के भए ? ..अपराधी झै दब्न गए, अथवा कन्‌ स्मरणीय भए ?ब्राद्यणहरूको जात लिएर, के तिनको करतूत निभ्यो ?हेर कसरी भन्‌ सल्कनेछ, हावाको श्रब बेग वढ्यो" त पट ॥ (३)आज रातको बिभीषिका, हेर्दै कस्तो डरलाग्दो छ!यसका ग्रन्तर - कुन्तरबाट, एक ज्वाला दंकिरहेछ !माघ मासको औंसी रात, एक विकराल छाया दिन्छकुहिराका ती कणकणलाई, विद्रोही झै हुरुद उडाउँछ !कस्तो स्याँठ ! कस्तो हुरी ! आज नेपाल बढादै छमानो, भोलि बिहानसम्म, सारा पृथ्वी साफ हुनेछ,देख्ने छैनन्‌ कोही आँखा, कत्रो परिवतेन यो आयो !कसरी सर्वत्र बेग हानी, यसले कूडाककेट सोह्लयो ?मध्यरातको त्यस किनारामा, तारा-गणहरू रुन थाल्छन्‌; -७४-- भावी बीभत्स रप्तको याद, पाई शायद आँसु पुच्छन्‌;छैन यढाँ शोकपुरोमा, आश्वासनको हावा सत्र देखियो करुण रसको, अर्कै, बेग्लै, छाँया;मेघ पनि ती उत्तरतर्फ, हिमालयसित बिदा माग्छन्‌ झुम्मिई झुम्मिई, गोलघरका छातामाथि टक्क अडिन्छन्‌;चडडड मेघ गर्जी आयो, एक विजुली सररर दगुम्यो एक ब्यथाको एक चित्कार, आज यसले सुनाइरहेथ्यो“रोक रोक यो कालो करतृत छेक छेक यो अप्रिय स्वख्पहेर कसरी बढ्न थाल्यो, वीरहरूको छाती नजीक” सेन्ट्रल जेलको शिवालयमा, पाटीमाथि बच्चा रोयोआमाको त्यो रुख्खो छाती, चुस्न नपाई छटपटायोपिपलको त्यो अग्लो बोट, झाञ्चिइकन हेरदैथ्यो “के भयो लौ के भयो ? किन मेरो शरीर काँप्न थाल्यो ?हुनुनुनु हावा गडडड मेघ "यही उसको स्मृति थ्यो लौन संह्वार बग्न थाल्यो, छौ त कोही थामी द्ौ'शिवालयको भित्रि मूति, मौन वेदना गाइरहेथ्यो “उठ्न सके यदि मादिस भै, रोक्थे, रोक्थे" त्यो भन्थ्योघोर अन्याय, प्रत्याचारको, किन यस्तो दुगंन्ध उडेको ?कता गए ती फूलका विख्वा, सुगन्ध तिनको किन श्रडेको ?'” आए तीन राता भ्यान, त्यस रात्रीका बीचमातिनको थररर श्रावाज करतो, वातावरण चौकन्नतिक्ल्यो रावणको त्यो छोरो, 'मेघताद' भै गकेर ७५ म्यानको स्थूल शरीरमा, कम्पनको सञ्चार गरेरजस्को तीतो नाम “पहलमान्‌"” बोल्न थाल्यो थुक घरेर:- “खोल्‌ त्यो ढोका खबरदार ! कतै कोही नबगोस्‌मानिस मात्रका कानको, एक एक जालो टालियोस्‌झाज यौटा, लीला हुनेछ, राजद्रोहीका प्राण लिइन्छन्‌भोलि देख्लौ कहाँ कहाँ तो, ल।श बनीकन भुण्डिरन्छन्‌” ढोका उध्यो त्यो र।तको, बिजुलीको स्वीच ग्रफ गरेरचकमन्न अंध्यारो नाच्न थाल्यो खुशियालीको गीत छरेरखडा थिए ती, कडा थिए ती, जेल झेलका पालो पहरा;स्वप्नवागमा वीरात्माले, देखे नेपाल आमाको एक ठूलो मूति सामु, भक्तिले बलिदान गरेकोबिउँझाइयो आँखामा पट्टी बाँधी बाँधी डोस्याइयोभिन्दाभिन्दै भ्यानमा राखी, एक नाटकको पर्दा गिन्यो नु 00 तहुररर दौड्यो यौटा भ्यान, दक्षिणको बाटो पक्ररचौकीका ती पुलिसहरू, छक्क परे सनसनिएरमानो यौटा अपराधी झै त्यो स्यानको पाङग्रा गुड्थ्योढलमलिई, हतपताई, एक सासले सतर्क बनीभ्रडिन पुग्यो पचली भैरब, एक बृक्षको हात समाई ! भ्रव शुरु भो पुर्ण नयाँ नेपालमा एक कहानीथाहा थिएन कसैलाई, कस्तो यसको भ्रानी बानी ७६-. झाधारातका छातीमा, श्रशान्तिको बच्न गित्योचकमन्न छटा टुक्रा टूक्का, फुदून गए भै छरबस्यो !सेन्ट्रल जेलको चौगिर्दामा, कुनाकुनाका गृलुबहरूचारसुरका बुर्जाहरू, वैलाएक्ा चपटेहरू मौन भावले हेरिरहेथे, हृदय फुटाली रोइरहेथेभद्रगोलको झग्लो ढिस्को, हेर्ने नसकी लुट भयो रेतल बागमती अविरल छाल, छ्यालब्याल छ्यालब्यालफ्याँकिरहेथ्यो बिद्रोही सब गीतहरूको, ताल सुर त्यो जाँचिरहेथ्योबीच बीचमा बग्दै बग्दै, सुप्त बालुवाउफ्री हेर्थे शायद देखे होलान्‌ तिनले, नरहत्याको नाट रचेको । शुक्रराजको ज्युँदो प्रतिमा, मोटरको पेटले छाद्यो त्यो अग्लो, योग्य, राम्रो छायाँ, बन्धकारमा टल्कन थाल्योउसका तनका प्वाल प्वालमा, उब्जेका ती काँढाहरुलेबिदाइको भेट स्वखूप लौ, तारागणको ढोक गरे,मनुष्यत्वको हावा मात्रै रत्तिएर पनि चाख्न नपाईजीवनको प्रन्ततंहमा बस्ने, कोमलताको ज्ञान नपाईबोलाइरहेको, राल छुटेको, पागल नाले-पशु झै नारकीय त्यो जीवन बनमा, घुम्दै शब्द उचाले झै प्रश्न गन्यो, पाप कुण्डको 'पहलमान्‌' नामको गोहीले- भन्‌ लौ अहिले के चाहन्छस्‌ ? नरमेध हवनको बोकोमिल्छ तँलाई फूल अक्षता, विश्वभरिका बस्तु भोको ?" बन 9७9 न जीवनको यस भ्रन्तिम क्षणमा, ईष्टदेव कुल साक्षी राखीमाग हृदयको प्यारो बस्तु, मृत्युको क्षण भुल्ना लागिहेर, यही रूखको हाँगो, तेरो प्राणको चिडिया माग्छ । वीर वोल्यो गम्भीर मुद्रा, चौडा छातीलाई फुक्काएरएकान्त ग्रनि चिर संझना, दियोमा तेल थपेरकालरात्रीका यस बेलामा पति, सौम्य भावको कान्ति छरेरनभमा बल्दा माराहरूको, मलीनतामा धैर्य भरेर एक नौजवान खेलाडी झै, सीधा घरहरा भै उभिएर:- 'बाँचिरह्यौ, बाँचिरदह्यौ' ए ! पापका कुण्डली हो |तिम्रो दयाको दानलाई, कुन मुखले बयान गरुँ ?मेरो दिलको यस धुकधुकीमा कत्रो तिम्रो मायाछ?यसको पुण्य यात्रा निम्ति, कत्रो प्यारो तरखरछ?तर, याद गर यो चौडो छाती' तिम्रो आशीस चाहन्नयो चम्केको निधार पनि, तिम्रा बाहु चुम्दैन, माग्छ त्यसैले, जसले जीवन-पथमा साहस छोड्छआत्माज्योतिको वल्दो पाला, आँखा चिम्ली भुल्छ,म त उज्यालो नेपाली हू, नेपालको रंगमा खेल्दैजूठा टपरी लात मारी, चोखाका निम्ति लड्दैश्राइरहेयँ, आइरहेछु, हिम्मतको पिङ मच्चाउँदैहिम्मतकै तनले लच्काएर, फाँसीमा हाँरदै भूल्नेदेश-सेवा औ समाज-सुधार गर्ने प्रबल शुद्ध भावनावीरताका यौ दुई तक्‌मा, झल्काई हिडने मेरो बाना, जा एप लन यही सुन्दर सानो गीता-पुस्तक मेरो प!वन छ !जब चाहन्छु, तब पढछु, यही नै जीवन साथी छ,पढछु भ्रहिले अंतिम बेला, श्री क्रष्ण प्रभूको भाषणजसले सृष्टि संहार ग-यो, रची त्यत्रो महाभारत ! “क्मे क्षेत्रमा अक्ल अक्ल' यही भगवानको श्रादेश होयसकै पालन-पोषण गर्दा, यसरी ्राज म उम्भिरहेकोभन्छुग्राखिर निभ्ने बेज्ञा गीता नै हाम्रो ग्रात्मा होयसमै हामो जीवनको, सच्चा अनुराग भरेको म त ग्रहिले यौटा चिडिया, इन्द्रासनमा पुग्न हिडेकोभयका हावा किन छुन्थे; देखी यी कोमल पंख उडेकोतर यो चिडिया पृथ्वी तलमा, श्रायो केही सन्दैश दिनदुःखी, दरिद्री, दलितहरूको, जीवनमा चर्को बिगुल फुवनदमन नीतिको सिक्री तोड्नु. जीवनको पहिलो मागयसमै मृद्यु तर्सी तर्सी, भागी बग्दछ मुग्ध सुवास आज गीताको बाणीलाई, राणाशाही लत्त्याउँंदैछत्यसकै रक्षा गर्ना निम्ति शुक्रतारो ज्यान दिदैछ" क्षणभरमै खतम गरियो, यस वीरको इह्‌ लीला भुल्न थाल्यो त्यस हाँगोमा, त्यस वीरको दिव्य छटा प्राण उसको उडी-सकेथ्यो, किक्लिक किक्लिक गर्दै दुइ चार बाजी, छटपटाई, आखिर ,सरल शान्त हुँदै तर गुन्जिरहेथ्यो, त्यो घर्मे गुरुको, गीता बाणी बागमतीमा चे ते त ०० छे? अर्को स्थान दशरथ, गंगा, बोकी कुद्दै भाग्न थाल्योकाठमाण्डूको सुप्त चेतना, स्वप्न देशमा चलमलायोभुकिरहेथे, टोल टोलका, ती इमानदार कुबकुरकृतुवार मात्रै जसको जीवन, साँची राख्ने दस्तुर के भन्छस्‌ तँ दशरथ हँ ? ह्वनस्‌ स्पाते ठकुरी बच्चो ?भ्रब आफैं ग्रहिल्यै फंसला गर्‌, त कच्चो कि पक्को ?तेरै पहिले ्ोत्मा उडाई, अन्ति त्यो गंगे तेर्स्याउँला कि ?तेरो पिशाची मृत्यु देखी बेहोश भै त्यो पहिल्यै मर्ला,त्यसो भएमा गोली बच्छ, अझ ढुकुटीको घन बढ्छफेरि हान्ने पोडेलाई, ताकी रहने के जर्रत छ?“अठपहरिया भ्रहिले मेरो बाहु समाती तैनात छ तँ लाछी पनि वाँठो भै, त्यति टाढा वसी बोल्दैछस्‌ नत्र देश्यिस्‌ को हो 'दशरथ', बैतडीको रसिलो पानीरमरमाउँदो महाकालीको, हावाले हुकेको जवानीत्रिपुर सुन्दरी साक्षात्‌ भगवती, कुलदेवीको आसिकमाछाती फुकाई बढी रहेको, बज्न हृदयको सुन हुँकार;- “ठानिस्‌ तैँले ह्वामीलाई, एक साधारण मान्छे ? जो घुम्छन्‌, डुल्छन्‌, हाँस्छन्‌, रुन्छन्‌ संकट रौ हप हुनाले, हामी ह्वौं ती कठोर मानिस, जसका हृदय ढाल समागैँडाका खाग जस्तै, छुट्छन्‌ बलिया, ठोस जवान सक्छस्‌ यदि हिम्मत क्यै छ ? आइज कुस्ती एक एक साथ ब् द्2 क खैलौं यही विष्णुमतीको, बगरमा आत्मविश्वासका साथ,बन्दुकको त्यो नली पक्री, भैरहेछस्‌ शेरसमान गर्जी गर्जी हाम्रो आत्मा, तोड्न खोज्छस्‌ कत्रो शान तेरा सेख्ली ढुगेन्ध बनेर, उउलान्‌ यै आकाशमाथि कुहिएको तेरो लासलाई, श्याल गिद्धले पनि नरुचाई पीठ फर्काई घुणा, लाञ्छुना बालुवाले पुजा गर्लान्‌ !स्वतन्त्रताको शत्रु तेरो, आत्मालाई ललकार्लान्‌, हान्‌ जसलाई तेरो इच्छा, खुला छ छातीको श्रास्मान किन लिन्छस्‌ भगवतीको, तँ पापी यसरी नाम ? उनको पवित्र ग्रात्मालाई, डोच्याउन खोंज्छस्‌ नरक द्वार ? तर, यदि तेरो वंशको नै, कतै रत्तिभर साहस छ पख्‌ ग्रभै तीन घडी रात, भोलि बिहान भोर हुन्छ,नुहाउने ती सारा मानिस, यस गंगाको तीर पुजा गर्ने भक्तहरू सब, त्यस मन्दिरको द्वार सारा जम्मा होउन्‌, श्रनि पछि पढ्न सकेस्‌ त्यो फरमानजसले गर्दा हामी दोषी हुन्छौं, हुन्नौं दृष्टि समानभनुन्‌ सारा दुनियाँहरूले-“तिमीहरु पुरा दोषी छौ"अनि हानेस्‌ यो छातीमा, गौलीका मनलाग्दा-फैर,मध्यरातमा चोरी गर्दै, ्रात्माको टङ्घार बिर्सीझ्यालखानको ढोका फोर्दै, स्थूल कायाको ममता पुछी,पस्न सकिस्‌, त्यस बन्धनमा, जहाँ तेरो राजछकसरी यत्रो बायुमण्डल, तेरो कातरता हेने सक्छ ? तँ पाजीको वातलाई, त्यो नुते कुक्कुर टेर्देन "५१२ यक्त बगरको छेञ्छाउ ढुङ्गोले पनि हेर्दैन, तमाम दुनियाँको रगत पिई, सूगुर जस्तै बोसो हालीघुमिरहेछस्‌ यस रछानमा, शंकाको घार बगाई, देख्लास्‌ गोली छोड्नेबित्तिकै, त्यस निधारमा कत्रो टाटो !बोक्सीको तिम्नामा झैँ, डाम्नेछ टिका कालो कालो खास दोषी को रहेछ ?-छुट्याउलान्‌ नेपालीले एक करोड देशबासीले सलाम ठोक्लान्‌ वञ्चरोले । तर” सुनिस्‌ उल्लू, जन्म अन्घा, यी त सारा बात मात्र हुन्‌तेरा पुस्ताका पुस्ताले पनि, यसमा साक्षी वक्न सक्वैनन्‌तेरो खूनी भ्रात्मालाई, आज यत्ति चुनौती दिन्छु-हानेस्‌ सीधा फायर भ्रडिई, पहिले प्यारो गंगा माथि,मेरा गाला चाउरिन लागे, घस्काएका कागज झैँछातीका रौं उम्रिसके यी, निर्भिकताका बिरुवा झै गंगा मेरो कम उमेरको, 5 मेरो मृत्यु नहेरोस्‌ मै हेर्छु, जाँच गर्छु, उसको मृत्यु कसरी होस्‌ !” यत्तिकँमा वीर गंगा, फुत्त बिजुली झै उड्योभाक्रोशको ज्वाला छोडी, प्रक्रति नै थर्काउन थाल्यो:- “ए, पहलमान्‌ ! बिर्सीस्‌ तले ? तेरा पुर्खाको नपूंसकताविश्वासघात औ बेइमानीको, हंकन्थे जो पंखा,बाबु, दाजु, कोही नभनी, खूनको सिर्का पिउँथे न परे" त्यसकै तातो तातो ह्वाबामा, हाड छ्लोस्न अ्रघि सर्थे तँ तिनकै सन्तान ह्वयौँनस्‌ ? बोतलका भरमा जिउने हटा नशा त्यो श्रनि हेरौं, मेरो तागत त्यो बोल्नेगंगालाल बच्चो हो रे, कसले तँलाई भन्न श्रायो ?उसको छाती सानो पात, नापी लिनेहोकोत्यो? ल्या त्यसलाई यहाँ म, हो होइन प्रमाण दिन्छु त्यस पांगलको खुस्केको होश, क्षणभरमै जगाइदिन्छुकसले भन्दछ तेरो थाक्कति, मनुष्य मात्रको अंश होकसले गन्दछ तेरो विस्मृति यो त सीमाहीन सागर होजीबित राक्षस प्राज खडा छस्‌ मनृष्यताको महलमाहाड, छाला, रगत मात्रै सँक्न्छस्‌ काँचको प्यालामातेरा फर्मान्‌ मरुभूमिका बालुवाका सुख्खा हावा हामी आफ्नो उबेर बाली, सिच्ने रसिला फोहोराकसरी सुनौं तेरो गजेन, सिट्टा साँढे गर्जे झैं यो त हाम्रो इज्जत जाने, वीरताको शत्रु नै हेर्‌, बेहीशी आँखाका नानी, च्यात्नसकुञ्जेल उघारेरइन्द्रचोकको डबलीमा बोल्ने, वीर गंगालाल यहाँ खडा छयाद छैन के, उत्तिखेरैं, उसले छाती खोलेको ? हज्जारौं नेपालीलाई, क्रान्तिको सन्देश फुकेको ? अब के सोध्छस्‌ कसले खोल्छौ ? छाती पहिले ग्रालो पालोहाम्रा छाती सँधै खुला छन्‌, च्यात्त अन्धकार जालो योकति राम्ररी गंगाजीले, हम्किरहिछिन्‌ हावा भुक्ति मृक्तिको दुइटै द्वार, पस्नलाई पारी खुला न पद" सुन्‌ तसेलास्‌ श्याल करायो, यो त ठूलो मसानघाट होयहाँ ज्यूदै भूत प्रेत, शुण्ड मुसुन्ड शिवका गण फुटवल औ क्रिकेट खेल्छन्‌, तै जस्ता लाछीहरूको अब के को देरी, किन भ्रडिइस्‌, अलि बेरमा भोर हुन्छतेरा घरानियाँका' मासु लुछी दुनियाँले ठूलो भोज लाउँछगर्‌ के गर्छस्‌, किन ल्याइस्‌ ? तैयार छौं हामी लड्नालाई' सुन्न सकेत, सुन्न सकेन, पहलमान्‌का पापी कानलेउम्लिरेहेथ्यो उसको घृणा, नरभक्षणको तृष्णालेदुई बीरका शब्द खूपी, दुई तलवार चम्किरहेथेउसको अह भावनामा मार हान्दै काँपिरहेथे,उनीहरूका शोभित मूति, दुई किल्लाका बार बनेआज्ञा पाई पोडे सुरियो, बन्दूक धामी कम्पनले । हृदय उसको छटपटायो, प्यास उसको बढ्न थाल्योविष्णुमतीको चोसो पानी, घट घट तुर्ने मन लाग्योकाँपिरहेथे उसका हात, मानो पिप्पलकात पात के भएको बुझ्न सकेन, रित्तो थियो उसको माथ,आँखा उसका तिरमिराए, मानो ध्रवतारो देखेरकान उसका बन्द भए, मानो गर्जेन सुन्न पुगेरक्रान्तिकारीका सत्य भावना, हृदयतलमा रोपिएरतिस्तब्ध रात्री हेरिरहेथ्यो, शुद्ध हृदयको वग्दो घारा,चाहन्थ्यो हौ तपेण दिन, त्यस पोडेको बलिन्द्र धारा न पोई फेल खायो, फेल खायो, उसका काला हातहरूलेबोल्न, नसको दन्त बजाई, घोरित थाल्यो कल्पनलेपहलमान्‌का नेत्र पल्टी, एक पशूता जागी झयो:- “ले पाजी ? कहाँको कुक्कुर ! ! सकिनस्‌ तैँले गोली छोड्नती दुई घिच्‌ सारसलाई, हाँसी हाँसी काने ! -छोड्‌ म हान्छु, श्रार्फ मार्छु, यी बाहुका तेज अति देख्चान्‌ पशुहरू आमा संझी कत्ति भयंकर यो रजनी 1" ठाई य, ठाई, ठाई गोली छुट्यो, उसका अस्थिर हातबाटफन फनाई रातो गोली, भेद्न पुग्यो तारोनेर कसरी सक्थे पापी हात, काँपिरहेका दुइटै काँघ पापको त्यो तातो राग, छेकिरहेथ्यो मानो बाँध चम्किरहेथे चारै आँख्वा, हाँसिरहेथे राता गालाजीतबाजीका घारमा उभिई, तैरिरहेका वीरात्मा त्यत्तिकँमा कु्त्पो टाढा, तिख्लामा रक्त-धार लिएरदशरथको त्यो परुष बचन, पहलमानका कान चिरेर:- “हान्‌ श्रभ तेरा बाबुलाई, रौं 'छ भने, त्यस छातीमाआमाको छोरो दुध पिएको, भएदेखि जन्म लिदाउहिल्यै तेरो प्राण उडेथ्यो, घाई बुढियाका मायालेउभिनसकिस्‌ प्रहिलेसम्म, उसकै तातो बलले आज तेरा मुटाभत्र मनुजताको ताप छैन यसले फुक्ने रगत नाला, शक्ति संचार गर्दैन नप"

के हेर्ने चाहिस्‌ अत्याचार ? पिल्सी पिल्सी तड्पिरहेकोवीरताको वलिवेदीमा, साहसको अवसन भएको ? सुन्न दशरथ, रुन्न गंगा, पृथ्वीको भार हने आए तेरा कुलका दानव लीला, एक सासमा तिल्न भाएहल्लिरहेका तेरा हात, रूखका भझीना हाँगा भै भ्रब छिटै नै भाँच्चिनेछन्‌ धमिरा निमित ढिस्का भै ए बाँची बाँची मरिसकेको, रक्तचापको ढल्दो शवआफ्ना कुकृत्यको प्रदशेनमा, लौ आ फेरि अघि सर्‌देखिस्‌ यत्रो चौडो छाती विश्व कथा सब थापी हिंड्ने ललकारिरहेछ तेरो बन्दुक, नग्राटाएको गोलीले हान्‌ हान्‌ लौ, किन पर्खंको ! किन चाँडै भयभीत भएको ?हाम्रो आदेश श्राज छ्ट्छ, यही नै तेरो कतँव्य भयोनेपालको चिसो बतासले हेर्‌ लौ ङ, बिमान ल्यायो” शब्द शब्दमा रक्तधारा, भुलभुलाई आाइरहेथ्यो एक अथाह वीरत्वको, बाणी मुखमा झूम्मिरहेथ्योनेपालीको खुकुरी झैँ, दापवाट त्यो निस्क्यो गंगा फेरि शान्त स्वरमा, एक चुनौती दिन थाल्यो:- “खुल्ली छ गंगा, खुशी छ दशरथ, आजै तेरो हार देखीयत्रा छाती खोलिदिँदा पनि, माने नसकेको एक निसानीठूलो शिकारी, मुटु उचाली, मृत बाघमाथि लात राखीफोटो खिच्थिस्‌, सूरो बन्दै, शिकार गर्दा चितौने काडी न द६" ख्वै त तेरा कसरत गर्ने, ती बलिया, मोटा हातहरू ?एक नम्वरी तारो हान्ने भन्ने झुट्टा बखानहरू ? ड्याल कहाँको गुफा खन्ने ! राती राती भट्याउने ए ! कातर पशु !! के टोल्लिन्छस्‌ ? घंटाघर छ पाले । गंगाको यो प्राण खडा छ, तेरो कायर यात्रा हेनझ मरेपछि कूल्कनेछ, उसको छोरो वदला लिनकति उमंगी गीत म गाड ? कति खुशीले नाच्न थालु' ?भरखर दुई दिन मात्र बिते, काखमा च्याँ च्याँ गर्दै होलाआमाको मीठो दूध प्यु'दै, हे्दोह्ीला अभिषेक घडाउसको निर्मल स्वर्गीय श्रात्मा, आरजादीमा उड्दो होलाभोलि मेरो ग्रादशंलाई, दिन आउनेछ पालो पहराहेर्‌, प्रक उसको शुभ मुहुतँमै, कति नेपालीको जन्म भयोतिनको सत्य सुकोमल तनले, घरघरमा खुशीको दीप बल्यो;किन भ्रडिन्छस्‌ ? किन ग्रडिन्छस्‌ ? छोड्‌ त्यो गोली चाँडैकृष्ट दिएर सक्ने छैनस्‌, हृदय ज्यू दो हरदम उड्दै ।”पापीहरुको पापी अ्रनुहार, वीरहरूले हेन सकेनन्‌नेपालीको रणभूमिमा, कलंक कहिल्यै पस्न दिएनन्‌भ्रशान्तिको, अत्याचारको, यो घिनलाग्दो मँदानमाबीरहरूको मृदङ्ग प्रघि झैं, बजिरहेथ्यो उच्च स्वरमाभ्राखिर १।६ गोली उडी, ती विभूति तन्क्याइएमृत्यु, रगतको द्वार वनाई, भित्र पसिकन शान्ति लिन्थेशान्त प्रकृति, विष्णुमती, क्षुन्ध हृदयको गीत बुन्थिन्‌ न्नुः ती न "5७ -- अझ ज्यादा छटप्टाई, तेल्लो भ्यानले सिफन्लेमा घननन, घननन शब्द उचाली, थर्कायो त्यस घरकी ्रामाके राक्षस आयो ? अथवा अर्कै, राँकेभूत दौडन थाल्यो रैलाग्छ मलाई जलिरहेको, भरभर ज्वाला श्रागाको ब्यूकी दक्षिण बाटोमुन्तिर, एक कुनामा सुतिरहेको केश फुलेकी, हृदय उठेकी, एक बुढिया कयाल खोल्दी सामुन्नेको अग्लो रुखमा, बाघडोरी लट्किरहेछ निख्खर सेतो सप जस्तो, टिलटिल टिलटिल चम्किरहेछचकमन्न दिशा, अग्ला होचा, बरपर घरका प्रत्येक छानाछाती फुकाई नभमा तारा, एक सुरमा गनिरहेछन्‌;पहलमानको विशाल काया, गुरुप्रति गरिने कुत्सित धावावर्की फर्की हेरिरहेछ, हत्याको मन रंगाइरहेछ मनुष्यत्वले खिसी काट्ने भयले पसिना छोडिरहेछ, साँच्चै नै लौ कुम जोने भने झैँ, दानवता ललकानें भने झैंदेख्यो उसले त्यस बुढियाको निभिकताले क्याल खुलेकोक्रोधाग्निले ड।भिनजाँदा, औडाहाले बौरिनजाँदा पिलिक्क पह्टे ती दुइटा, उसका शराबी श्रांखा:- “ठोक्‌ को हो त्यो क्याल खोल्ने ? यस श्राधा रातका बीचमाढीक फुटाली, सिक्री चुँडाली हेर्‌ हेर्‌ को त्यो पशु रहेछ" ढ्याम्म झ्यालको खापा लाग्यो, ती बुढियाको हृदय काम्यो“किन रातो गाडी, पुनिस, सिपाही ? केको ज्वाला दन्कने द्वो ? न दल आज मैरो छाप्रो सामने, के को अचानो तेसिएको?हे परमेश्वर ! पशुपतिनाथ !! लौ न मलाई शरण देड ! " त्रासभित्रको कौतुहलमा, तैपनि इच्छा बग्दै गो कम्पतको सेकेन्ड सूई, मिनट र घंटा गन्दै गो पाको अनुभव, जीवन देख्न, उम्ली उम्ली आत्तिरहेथ्योमृत्युको यस सँघारमा पनि, स्पन्दनको ढोका देख्यो;गजब देखियो गजब देखियो हेर मुटुले ठाउँ छोड्योछातीको त्यो धडकनमा, हेर कसैले ब्रेक लगायो ती बुढियाका गहरभरि उर्ले, ममता औ मानेवताका विन्दुमानो उनकै पुत्र गयो नि, बिर्सी उनको प्रेम कुसुमतर- “शायद जान्यो होला त्यो, श्रमर क्रान्तिको सेनानीलेनेपाल-प्रामा प्रतिनिधि बन्दै, रोइरहेकी बुढिया त्योभन्न खोज्थ्यो उसको पौर्ष, पहलमानको शक्ति उचाली“नरुनोस्‌ आमा, नर्नोस्‌ ! छाम्नोस्‌ लौ मेरो छातीकेश फुलाई, हृदय उमाली, दिनुभएको मीठो चुम्बन के बिसंन्छे ? अहिल्यै आमा ! नपुछी ग्रशरु बीच नयनजीवित छु म, जीवितै छु, यी पापीहरूलाई सजायँ दिनहिम्मत मेरी डब्ल्याइदिनोस्‌, के बेर लाग्छ लौ हाँस्न ?" पहलमानूको मुखबाट, त्रसित आतुरता सुनिपोः-“मर्ने सकेने, मने सकेन, हेर पासो के विग्प्यो ?भ्रम भयो वा साँच्चै हो ! यो त भन्‌ भन्‌ मोट्टायो” " ब£ हाँसिन्‌, हाँसिन्‌, घरकी आमा, घु'क्क घुषक बजाईमातृत्वको एक एक गेडा, आफ्ना गलामा श्रड्काईजब सुन्न पाईन्‌ पहलमान्‌का, कातर शब्द मुखबाटबग्न थाल्यो हर्षाशरुक, एक श्रज्ञात, अविरल घारा;बन्द झ्यालको सान प्वाल, उनका निम्ति विश्व बन्योविश्वभरिमा सर्वोत्तम, जीवनको संचार यहाँभो | घरमेभक्तको साधनाको, यो ठूलो करतृत थियोहोश उडेको पापी चेलो, यत्रो रहस्य कसरी बृझ्थ्यो |रोकिदियो त्यो वीर पुरुषले, ग्रान्द्रादेखिन्‌ आफ्नो प्राणजसरी गर्थे होलान्‌ क्रषिमूनि, परत्रह्वाको अ्रनुसन्धानगम खाए मानिस सारा, घटनास्थलका लहरा !फाँसी बोक्ने खख भन्थ्यो:- “घत्‌ कहाँको ज्यानमारा !पहलमान्‌ तै, तेरै सन्तति, बोक्लान्‌ यत्रो पापनरक यात्रा गर्ने खुशले, कर्माकमको बेहिसाबबोक्दिन एक, दुई, तीन म त, तेरो जघन्य अपराधहे परमेश्वर ! मेरा तनमा, कतै कलंकी टिका लाग्लाप्रेमाश्रुले फेटिएको, सिद्र ग्रक्षता मात्रै देहल्लियो त्यो रूखको हाँगो, हल्लिए भै त्यो पृथ्वीहल्लाइरहेथे व।युमण्डल, श्यालहरू विद्रोह मचाईदोल्लो पल्ट पासो लाउन, पासोको चीरफाड भयोब्यर्थे थियो ड निरोगी, केवल रहस्य दौडिरहेथ्यो ९० अब घर्मभक्तको बायाँ हात, त्यस बाघडोरीमा अडियो !मानो सुन्दर लहरदार क्रीडा यसले भेट्टायो किन जान्थ्यो त्यो वीर आत्मा, सव्धमेको छाप नछोडीपिङ खेल्दै दियो उसले, एक लात त्यो छातीमाथिजक्षको भित्री बाहिरी टालो, संझाउँथ्यो पहलमान्‌ भनी फेरि अर्को बिजुली चम्क्यो, एक छिनमै बास्ना फिजियोत्यस कोठाकी ती बुढियाको, हृदयतलमा शान्ति छायो ! रन्धनिदै, ढुनमुतिदै, लड्न लागेथ्यो जसैपहलमान्‌का दूतहरूले, सोझ्याए हुलुका हात दिदैभूत लाग्यो, प्रेत लाग्यो, वा कुनै केही जीव लाग्योहोश खुस्की छरबारदै, बरबारिदै 5 भन्न थाल्यो:- के भयो नि, के भयो यो ? कुन श्रपरिचित बज्र आयो ?देवद्त कुन स्बगेपुरीको, भीषण चक्र उजाई आयो ? ए ! धर्मभक्त ख्वै ? हेर उक्ल्यो, कठघराको टाउकोमावृक्ष-शाखामाथि बस्दै, सास फेर्ने दाउमा छ छेश्वा त्यो मृत्युदेखि, के त साँच्चै हुत्तियो हो ?चौडिएको छातीमाथि, केही घक्का दी गयो हो? ह्वंन हवन उसको चेतन, जहिले कहाँ पुगिसक्यो हो !भूल्दै झूल्दै कठघरामा, अब छिटै 5 शव हुनेछ कर्मको फल भोग गर्दै, नकंको पथ सोभिने छ -- &१- भ्रम थिप्रोयो भ्रम थियो, रन्किएको त्यस दिमागमापिल्सिएको छाती छामी पिलपिलाउँदा नेत्र बालीआत्मग्लानी बिष दिएर घोरिएको व्यस बखतमाभ्रकमकाई चेत खुस्की, शब्दको झन्कार पाई झस्की कस्की सुन्न थाल्यो, धर्मको हुंकार यस्तो :- "'छोडिक्षकं त्यो पहिलो आत्मा, नेपाल आमाको रेखदेखमाजसको रक्षा गर्ने भनेरै, लात कसे तेरो छातीमामानवताको रक्षा गने, सिके मैले पहलमानी दानवलाई दण्ड दिएर, हृदय उठ्दछ बेफिक्री । चेलो थिइस्‌ तं पहिले मेरो, आइस्‌ आज शत्रु बनी अरू दिन्न चुनौती लडनालाई, आखिर होस्‌ तँ खरानी, यस शरीरको एक एक रौंमा, हात कसैको पर्ने छैन यस ्रात्माको स्वच्छन्दतामा, दासता पनि उक्लँदैन अव त आफ्नै खुशीले तेरो, सामु भुल्दै प्राण त्याग्छु !पछि पछि आउने सन्ततिलाई, मृत्युमाथि विजय सिकाउँछु” आज जान्यो व्यस चेलोले, गुरुको शक्ति कति बलियो !धूर्तेताको श्राड लिएको, उसकै चेलो कति निफरो !रल्ल टल्ल थे उसका आँखा, शोचशून्य त्यो दिमागकिकर्तव्य-विमूढ एक शिला झैँ, आव्मवल सब बेमाखएक निस्वास छाड्न थाल्यो, आफ्नो गुरुको फाँसी हेरी !आखिर छोड्यो वीर घमंले, जानी जानी ग्राफ्नो प्राणचाहँदो हो यदि अझ पनि, रोक्न सक्थ्यो अ्घिभै प्राण 2६२२ यो त यौटा नाटक मात्रै, खेल्न प्रलि बेर चाहन्थ्योविस्मित पारी प्रत्याचारी, हृदय फुटाल्न सुरिएको !अन्तिम घडीको एकांकी नाटक ख्रेली पर्दा आोर्ल्योउही घरकी बूढियालाई, थप बेदनाको ग्रध्यं चढ्यो ! ती क 0 क (४)नेपालीका भक्व हृदयले, छोडेनन्‌ थ्राफ्नो गंगास्तानसरस प्रेमको धघारस्वछूप, बागमतीको जलपानगर्मी, ठण्डीको जोख-तौलको, यो कत्रो संमिश्रणहृदयभित्रको पुण्य रागको, तातो तातो किरणगुहेश्वरी प्रनि शोभाभगवती, पशुपति औं पचलीकोशान्ति प्रेम औं मारकाटको, यो दुई हाते बरदान !एक रंगमा धैयं उज्यालो, अर्कोमा वदला भावदौडिरहैथ्यो नेपालीका, नसा नसामा यो भ्रभियानबोलिरहेथ्यो, पूव दिशामा, आगाको थाली चंकेरकुहिरी नगरी चीरफाड गरी, अभ्यन्तरको क्रोध छरेरबागमतीका, विष्णुमती का, श्रन्तरमा गुड्ने तारानवाञलोकको तुहिन छटामा, लोल्लायित ती धारासंगसंगै, ती दौडिरहेथे, शहीदहरूका स्मृतिउनको चौडो छातीमाथि, टाँसिएको कालो पुर्जी:-£“राजद्रोहीको यै गत हुन्छ ! राजद्रोहीको यै गत हुन्छ" न. ६३” जपिरहेथ्यो नेपालीको पचलीको त्यो लस्करपश्चिमपट्टि दौडिरहेथ्यो शोभा-भगवतीको लस्करआखिर पूर्वी राह दियालो, सिफलेको आकार पढेरसु'क-सु'की औ अभुसिन्धुका, बेगन्ती घार पुछेरगाइरथे हृदयविदारक, गीत अनौठो घिक्कारेर:- “हेर कठैबरी कस्ता राम्रा, कलिला, बलिया मानिसलाईरूख रूखका हाँगा बोकिरहेछन्‌, तृथ्वीको भार उचालीछैन शक्ति लौ हाँगाहरूमा, भ्रति भारले नुहिरहेछन्‌तेर्छौ, तेर्खी कृता कता पुगी, निन्याउरो भै सास फेर्छन्‌ !शुक्रराज त्यो गीता पढ्ने, बेदव्यास झै साधुलाईइन्द्रचोकको डबलीमाथि, ज्ञान सुनाई तानेलाई आज यत्रा हाँगामाथि, कसरी निदुरीले भुण्ड्चाएको ?बरा कत्तिको अप्ठेरो भै, हेर मुन्टो दोन्त्याएको ! लौ न, कसोरी हेरिसक्ने ? लौ न फसोरी बोलिसको ?झौडाहाले छाती पोल्छ, कलेजोमा के लगाउने ? छन्‌ कतै के डाक्टर वैद्य, यस रोगलाई निको पार्ने ?परमेश्वर ए ! हेछंस्‌ कसरी ? के भ्रहिले इन्साफ नगर्ने ?के कसुर हो ? यसको भनिदे, के बिरायो यसले कहिदे !भा न आ त्यो शैय्या घोडी, लौन चाँडै मालिस गरिदे" “अहो लौ न नि, कसरी हेर्ने ? यहाँ त अर्कै उपद्र रै'छघर्म जस्तो पहलमान्‌को, लास हल्लिई झुण्डिरहेछ वि) धर्मेभक्त ह नारानहिटीमा राजालाई कुस्ती सिकाउँथ्योमहाराजा-धिराज उनको चेलो, कसरी यस्तो अनर्थ भयो ?कठै कस्तो हृष्ट पुष्ट छ ? मानो हात्ती जित्ला जस्तो तर चेहडा शान्ति भावले, हेर ग्रभझ पत्ति वलिरहेको !राजकुलको दायाँ बायाँ, बसी यसले के गन्योलौ ? शत्रु लागे पृथ्वी तलका, ख्वै र कसको जीवन बाँच्प्रो ?राम, र।म, है पहलमान्‌ ! तेरै पनि स्वगँंवास भयो कसरी बाँच्लान्‌ हामी जस्ता, झीना, ख्याउटा इह लोककाजा स्वगंमा, त्यहीँ अदालत तेरो जम्मै उजुरी सुन्ला” | “अब त साँच्चै धर्मे कर्मे नै, यस देशमा के बाँच्यो ?सब ययो नि, सब बित्यो नि, केवल लासको थुप्रो लाग्यो !“दशरथ' जस्तो जोधा ठकुरी, यस पृथ्वीमा आज छैन !कति पीडा खायो होला ? बिचरोको आङ खाली छैनझ, जाँचमा, तिल्लाहरूमा, गोलीको गो पसेछ कठै त्यत्रो फुक्का छाती ! चाल्ती झै प्वाल परेछखप्नु कसरी ? रोक्नु कसरी ? यी गहका पानी पनिभुलभुलाई वैरिरहेछन्‌, क्रस्दनका छाँगा बनी; कुन डाँडोको कुन कुनामा, तेरी आमा रुन्छे होलीभक्कानो फोर्ने तातो आँसु, महाकालीमा बग्दो हो नि;होड भयो लौ पक्कै होड, उसको आँसु र पानीकोमहाकालीको भेलसँग, लड्दा उसकै जीत भयो हो;घन्य थापिस्‌ त्यतिका गोली, घच्य रोकिस्‌ कति बोलीभुण्डी भुण्डी छ्न लागिस्‌ नि, नेपालको माटोलाई ८५" “संगै कस्री बाँधिएको, ए ! गोरो कलिलो बाबु !! के लागेन रतिभर डर ? त्यत्रो राइफल फायर सामु?मरिसकिस्‌ तँ, मरिसकिस्‌, तर पनि कस्तो राम्रो ?हाँस्डस्‌ क्यारे, वोल्छस्‌ क्यारे ? छाती चिदेँ हाम्रो कहाँ गइथिस्‌, के गरिथिस्‌, भन्छस्‌ सुटुबक हामीलाई ?किन तेरो छाती प्वाल परेको ? भनि दिउँला आमालाईकठै ! उता स्वास्नी कुनामा, सानो बालक बोकिरहीछेपतिको भं,षण मृत्यु सुन्दा, कसरी मूछित बज्रिने छे हेने पाइनस्‌ जाने बेला, प्यारी स्वास्नी भ्रौ छोरा पापी हुन्‌ ती पापी हुन्‌, जसले हाल्यो यत्रो बाधा” करुण रसको धारभित्र, उट्द गको चस्का हिड्थ्योचलबलाई हेरिरहेका, आँखामा प्रीति जागिरहेथ्यो कति हलुका, खुकुला, चाल लिएर, सर्थे मानिसक्रा खंबाप्रत्येक गोडा भारी बोकी, भ्रल्की अल्झी हिडिरहेकामनुष्यःबको गहीरो सागर, दानवताको गाँस माग्थ्यो !घेरिरहेका शहीदहरूका, लासलाई छोपिरहेथ्यो !बिस्तार, थिस्तार, उम्लन थाल्यो, केही अक गुप्त शक्तिप्रतिशोधको भाव लिएर, दौदि रहेको रन्धनिईशहीदप्रतिक्रो ममताको सागरमा यौटा ढुङ्गा बज्यो !चक्कामा चक्का, काटी काटी, बढ्न थाल्यो करोधाग्नि:- (खुन, खून यो बाँच्ने छैन, यमपुरीको त्यो द्वारपखिरहेछ ला उठाउन, भ्रन्यायीको तलवार साथ न ६६" आज चारका आत्मालाई, लुटिकन खूब हाँसिरहेकोघुणित दन्तका लहरमाथि, हेर बदला छाल उर्त्यो !जति वर्सूद्‌ ज्ञीत सिन्धु, चम्कनेछन्‌ हृदय इन्दु जोश, रोषका छालहरू ती कुलनेछन्‌ शक्ति सिन्धुमनु-जनपको पाप बोकी, इमसानको राह हेरीगिद्धहरूका चुच्चालाई, क्षीण हृदयको ढाल वनाईबढिरहेको राणाशाही, तासको ग्रवतार बन्छ!पिल्ती पिल्सी रोइरहेको, हृदय-सिन्धु व्याप्त हुन्छ;आज यत्रो त्रास फ्याँकी, युवकहरूको लास खाईचेतत[को समुद्रभित्र, चाहन्छ मृत्यु राणाशाही ! तर, हवन हवन, मने दिञ्न, चेतनाको बत्तीलाईनेपालीका युवक हृदय यी, अन्याय-सामु शिर भुकाईपापको यो हाँकलाई, धमेको हतियार बोकी बढ्छ, बढ्छ, लड्छ, लड्छ, कर्मेयोगी बीर नेपाली !लौन गाऔौँ गीत यौटा, लौन नाचौं नाच यौटाभझन्झनाकार हृदयबाट, बहन थालोस्‌ राग यौटा |हात, खुट्टा, छाती, शिरले, तानमा एक सुर चढाउँलावीर रसको बाढीमाथि, हर्षको अनुराग पौड्ला !” हेर कस्तो जुलूस राम्रो, हेर कस्तो हृदय चोखो !रन्धनाई, चक्कराई, कान्तिपुरको सास उड्दोबुझ लगाईं बाबु, नानी, जननीहरूका लाम साराकरुण रसका वाक्य धारा, गुनगुनाई बगिरहेका ! न हु" याद झाई, भाव जागी, पुष्षहरूका छाती फुक्छन्‌शहीदहरूका क्रान्तिदेखी, जयमगाई हाँस्न थाल्छन्‌ !एक अवुपम वीरताको, कोटि कोटि होम लाग्छधैयेताका चाँदनीले, दाह मनको शान्त पार्छ !सक्छ कसले श्राज गन्न ? कति हृदयको बाँध बन्छस्वाथेताको, दासताको, भेल छेकी बढ्न थाल्छ !ख्बै र जाति, ख्वै र पाति, एक हृदय उम्लिएकोको छराम्रो ? को नराम्रो ? राष्ट्रको हित नै उज्यालोजो विभूति जन्मिएथे, मुक्तिको भ्रभिषेक गर्नेदेशका मधु पुष्पलाई, वासनाको मूल्य किट्न ?उक्ली उक्ली, चम्की चम्की, गैरहेथे स्वगंमाथिचेतनाको, कोमलताको, सागरको उत्साह पाई हेदेथे तो शहीद बोकी, उक्लंदो त्यो बिमानलाईपुण्य तिथिको याद ग्राई, फूल प्रक्नताले बिदाई जागृतिको मुग्ध वायु, कान्तिपुरको जोड स्नायुदासताको धुस्नुमाथि, फ्याँकिएका अग्निका तीभझिलमिलाउने चट्चटिने, एक एक फिलिगा बोकी !कुद्यो सारा वायुमण्डल, मेची औ महाकालीबाग्मतीका एक एक लहर हुनहुनाई त्यो त्रिशूखी, काली, सेती, कर्नाली पूर्वी नभमा कोशी, रोशी, सप्त हाँगा छबंराई हेर, सारा हिमाल त्यरतँ लेक, पर्वेत जुमुं राए ! ना देन “हे ! पूर्व दिश्ञाको पहिलो यात्री ! यस पृथ्वीको साक्षी [!सुयंदेव हे, मेरो भगवन्‌, भो नबाल्‌ तँ यो बत्ती, आज पृथ्वी अन्धकारमय छ, आज हृदय ठुस्किरहेछ यी दुई ठूला श्रांखा पनि, प्रप्रिय बिरौध जनाउँदै छन्‌;के गछैस्‌ तँ तेज फ्याँकी ? यसले पित्त मनु पर्छ कके गर्छस्‌ तँ तातो बाँडी ? यसले शिला झै बस्नुपछे हुन त यही हो कैलाशकूट, जहाँ तेरो भक्त वस्छ आज अर्कै आकृति आई, तेरो दशन पाइरहेछ; ह्वन मेरो नाम जुद्ध, जोधा, हिम्मती शासक्र पिँजडाको एक चरो हू, बन्धनमा पालित-पोषित सक्छस्‌ यदि लौ यस तनमा, चिन्ताको आगो मार्ने अन्ति मात्रै जुड फेरि, पुनरजेन्म ली सेवा गर्ला; गयो गयो त्यो पहिलो तेज, घमं, 'शुक्र' औं दशरथ' मागंगाको त्यो निर्मेल ज्योति, जिती लग्यो मेरो सुन्दरता ! तेरै आज्ञा, तेरै आदेश, झ्वोल्थ्यो मेरो चेतन बट्टा मजबूरीको कँचीमा यो, काटियो ति टुक्रा टुक्रा ! भो, भो, लैजा, आज मलाई, तेरै ठूलो आँगनमा यो पृथ्वीको खटन कठिन भो, बिन्ति छ मेरो परमात्मा ! ... “ओहो, कस्तो राम्रो, प्यारो; गुलाब गमला छोपिरहेछकति मीठो सुबास छदै छदँ, आज यसरी हुकिरहेछतेरो कमलो रातो गाला, कति चिप्लिई चम्किरहेछआः मेरो हावमा बसू, मेरो तँलाई प्यार छ.. १.१००- कति मुसारी माय। पोखी, म, यसरी चुम्मा खाँदैछ कित नआई भागेको लौ, के म देख डर लाग्यो ? चुँड्दिन, चुँड्दिन भो नडरा, तँ नै मेरो प्राण होस्‌ ! ङ त्यो सानो राजा जस्तो, तँ भृकुल्ले बालक होस्‌ ! लौ न उल्टो थुतुनो गाडी, कान्छीऔंला काटिदिइस्‌ मेरो शरीरको रगत प्यून, कहिलेदेखि तँ पह्किस्‌ ? उहुहुहु कस्तो औडाहा भो ? चिरिरिरी चिरिरिरी चहरायो! 'देशरथ' “गंगा' छातीमाथि, तातो गोली कसरी बर्स्यो ? के भन्पो हो त्यो छातीले ? के संकायो हो रगतले ? एक माथि श्रर्को थपिदा कक्चरी हामफाल्यो प्राणले ? कठँ ! आज गुलाब तँ, मेर बुर्जाको हावामा सुनाइरहेछस्‌, भुत्ताइरहेछस्‌, पीडाको झमर कथा बिद्रोह गरिस्‌ नि धावा बोलिस्‌ मेरै कोमल ग्रौलामाथि तब किन चुप हुन्‌ विद्रोही, मनुष्यको जुनी पाई!" मझाः आः आः आाः: ए ! फुर्के भँगेरा ! यी, हालिदिन्छु कत्तिकाको, तेरो मीठो आहारा चिबिराई गाइदे तं, चलबलाई भुरे उड्‌ तँ यस बुर्जाको काखमा श्राई, एक सानी खेल खेल्‌ त .. सुन, संगै आउँदा खेरि, धोविती फिस्टा जम्मैलाई “भोजमा जाउँ, भोजमा जाउँ” भन्दै ल्याएस्‌ बोलाई आज सबैलाई बाँडिदिन्छू, यी आफ्नै ठूला मुठीले खूव थप्नू, खूब अघाउनू, भोलि पति के हो कुन्नी ?चै? त 60 १०१-- किन उडिस्‌ ए ! किन उडिस्‌ ? यी चारो आफ्नै मृढीमा छबन्दूक छैन, पेस्तोल छैन, तसेने कै कारण छ? ए लः जानें, ए, लः जाने, तिमीहरू पनि मेरा दुश्मन ह्वौखालि मलाई घुत्न भनेरै, यस आश्रममा आयौ ”...... “पशु पंक्षी औं फनफूल पनि, मेरा भ्ाफ्ना छैनन्‌ तकसरी मैले राज गरुला ? दुनियाँ जम्मै बागी छ!युद्ध क्षेत्रमा उत्रिन जाँदा, शत्रुसँग मुठभेट पर्दा आफ्ना कुटुम्ब बल दिन्छन्‌, ती तै सबभन्दा पत्यारकाख्दै र त्यो पनि मेरा निम्ति ? थ्राफ्नो छोरो प्राफ्नै भतिजादाउमा छन्‌ पिस्तोल लिई, मेरो गद्दी खोस्न भनी पुत्र तिम्ति छोडिदिन्थे, गद्दी के, यो प्राण पनि मूखे कहाँको संझँदैन, बातावरण वरिपरि ! भतिजाहरू छन्‌ त्यस्ता कपटी, फम्टन खोज्ने सातो लीपुत्र मेरो शूत्य बृद्धि, हाद्दामा उड्ने क्षुद्व मति के भनु म, को खोजु' म, आफ्नै तनको संरक्षक ? बास उद्दछ, गाँ्त उठ्दछ, कसरी अड्ने मेरो हिम्मत ? गयो दशरथ, गयो गंगा, त्यस्तै घर्मे र शुक्र आज सुन्छु गइरहेछन्‌, लाखौं उनका मम्मुख शक्ति अभ छ. बिजुली गारत, एक हुकुमको दर्कार छबिजुलीले भै सञ्चाप पाने, यस सृष्टिलाई सक्छ, तर, सृष्टि उडेपछि मरुभूमिमा, हाम्रो बस्ती कसरी बस्ला ? -१०२- मानिसलाई मादिसकै के, फेरि फेरि दर्कार नपर्ला ? बिद्रोही भनी मारिदिएथ्यौं, भय र घुणाका कारणदेखिरहेछु प्रश्नुधारा, करुणाको उद्गार बेगन्ती किन रोए ? किन रुँदैछन्‌ ? त्यत्रा हलका हल मानिस !राजद्रोही भनी, चिनिसकेपछि, दिन्नन्‌ किन हाम्लाई आशिश?श्वाप, श्रापकै नाली मात्रै, बगिरहेछ रे घटनास्थलमा तव कसरी भन्ने हामी बलीया, यत्ति गारतका भरमा ? हे दिनकर ! लौ क्षमा गरेस्‌, अब मैले श्रासन फेर्नेछुराजाबाट चाँडै नै, राजर्षी म वन्नेछु यत्रो पाप, यत्रो हत्या, कतै कतै यो टिक्दैन मेरो भुजाका दाना दानामा, यसले स्वाद राख्ने छैन मेरा पलङ्गका एक एक मलमल, खस्रा खस्रा बोह्ला बन्लान्‌मतमा शान्ति कविराजका, भ्रोखलमा जस्तै चूर्ण होलान्‌डर लाग्दैछ, देखिसके अ, त्यो विधिको बढ्दो लस्कर बेर छैन, बेर छैन त्यो, फर्कन एक दिन हाम्रा अपर;राजर्षी नै यस्तो बाटो, त्याग नै हो यस्तो जालोगेरु-वस्त्रकै यौटा स्वाँग, मेरो प्राणको चपटे हो; तर आँसु चुहाई शरण लिन्छु, हृदय खोली स्वीकाछु गर्ने नहुने कुक्कत्य त्यो, अ्रहिले मबाट हुन गयो वृद्ध-वृक्ष यो कायालाई, वाँकी दुई दिन जूग बन्यो माफ गरेस्‌ नि माफ गरेस्‌, हे जगको सृष्टि संहारक” ती ती ती "१०३० विध्वंश लीजाको सृष्टि गरेर, युग परिवर्तनको फाँसीमालट्की लट्की राणाशाही, बेह्रीस्‌ हुँदैथ्यो घावामा [शहीदहरूका लाल रगतका, थोपा थोपा देखेर फहरिन थाल्यो नेपालीको, जागृति भण्डा प्राण दिएर ! समाप्त १०४"

प्रकाशित पुस्तकहरू

(१)(२)(३)दश)(२)(६)(७)(५)(९)(१०)(११)(१२)(१३)(१४)(१५)(१६)(१७)(१८) अन हिमालय बोल्छ, २०१४, (कबिता संग्रह) “३७ साल, २०११, (खण्ड काव्य) गुराँस, २०१५, (कबिता संग्रह) ओमरखैधामलाई जवाफ, २०१६, (काख्य) जोचनकै थुम्कोबाट, २०१६, (काव्य) ग्रामा वोलाउँछिन्‌, २०१६, (कविता संग्रह) तिमीलाई देख्दा, २०१७, (काव्य) साहिलौं मैयाँ, २०१५, (खण्ड काव्य) युरी अलेक्सएभिच गागारिने, २०१६, (काव्य) समालोचनाको बाटोतिर, २०१६, (समीक्षा संग्रह) हाम्ना प्रतिभाहरू, २०१६, (जीवनीपरक समीक्षा संग्रह)जनताको शल्नु, २०२०, (हेनरिक इन्सेनको नाटकको अनुवाद)जगतको सृष्टि र सञ्चालन प्रक्रिया, २०४६|१६५६, (दशंन)प्रतिभा पहिचान, २०४७, चैत्व (जीवनीपरक समीक्षा संग्रह)जनताको साहित्य, २०४८, आश्विन (सैद्धान्तिक समीक्षा संग्रह)स्वतन्त्तता र कम्युनिष्टहरू, २०४५, कार्तिक (राजनीति)दृष्टि बिन्दु, २०४८, मंसिर (किशोर साहित्य) व्यावहारिक समालोचना, २०४८, माघ प्रकाशित पुस्तिकाहरू (१९)(२०)(२१)(रर) राष्ट्रिय राजनैतिक सहमति, २०४४ भाषिक अधिकार, २०४४ नेपालको भाषा नीति, २०४४ नेपाली र नेपालका अन्य भाषा माझको सम्बन्ध, २०४४ ५४ क्रान्तिका यौ गीत बुन्दै, फाँट फाँटै सिच्च थाले | के तराई, गरीब भाई, के पहाइका ती सिपाही शहीदहरूको राग पाई, मृक्तिका अवतार जानी एक श्रामा, एक छोरा, हेने थाले शिर उचाली एक ग्रर्को आँघि ल्याउने, हृदय हृदयको भो तयारी !0 न्‌ ती आज सकियो पापीहरूको, नरहत्याको श्ररमान मनुष्यताको छाती माथि, परेड खेल्ने एहसान तर के भएको ? यस्तो चर्को, कता गयो त्यो बिमान ? जसमा चढ्दै शैर गर्ने, हिम्मत उक्लोस्‌ घनवान्‌; राणाशाही हाँस्न सकेन, हृदय खोली रुन सकेन केही बितेको, केही चुकेको, झस्काले निद्रा पने दिएन कृति ब्याकुल, चिन्ताका भँवरी, फनफनाई घुम्न थाले नव जीवन, नव उल्लास, नयाँ बिचार खोस्न थाले त्यस गर्जेनको पूर्वी डाँडो, सुस्केराले लाल भयो त्यस क्रोधको अरिन शिखाले, उल्टो निम्दै मर्नु पन्यो ! नपुसकता उक्लन थाल्यो, सिथिलताको भन्याङ चढेर प्राण-पखेरू उम्कन छ्योज्पो, त्यो ताजको भार छोडेर ! दासताका मालिकहरूका, सर्बोच्च नेता बिरामी भए श्री ३ जुद्ध ग्राफ्नो आकृति, जानी जानी विसंन थाले, शहीदहरूका स्वर्गीय यात्रा-वणौंन आफ आ्राइपुग्यो उनको सामू दुबै कानमा, पालै पालो झ्याली पिद्थ्यो ! सूर्य पूर्वी नभमा एक्लै, पेट मिच्दै हाँस्न थाल्यो बेहोश, तर हिंड्दै डुल्दै, श्री ३ जुद्ध बबेराए:- न" ८९". १.२

लेखक परिचय

जन्म : सन्‌ १९३६, अक्टोबर स्थान : जुम्ला खलंगा, जुम्ला,कर्णाली अञ्चल, नेपाल

पुर्ख्यौली घर : पल्लाचौंडली,बैतडी, महाकालीअञ्चलख २/१५डिल्लीबजार,काठमाडौं,कानन्ददव भट्‌

टैल्षिफोत (घर) ४-१०८२४पौ. ब. नं. (काठमाडौं) ४१०६ तकार्यालय : केन्द्रीय अंग्रेजी शिक्षण विभाग, पुर क्याम्पसत्रिभुवन जिरन विद्यालय, हक

शिक्षा : "एम्‌, ए. (अँग्रेजी साहित्य), १९६० पटना विशवनिद्यालय, -. फोष्छ-ग्रयाजुएट डिप्लोमा (पाठयक्रम), लीद्‌स विश्वविद्यलय,संयुक्त अधिराज्य, १९८२

1. एम्‌. एड्‌, (पाठ्यक्रम तथा बिक्रासोन्मुख देशमा शिक्षा), लण्डनबिश्वविद्यालय, संयुक्त अभिराज्य, १९८३ पिता : व्यस्याधीश, श्री जयदेव भद्‌ (दिवंगत, १९८३)माता : श्रीमती हीरादेवी (भट्‌) भदे (बर्ष ७६)